Dilrabo elmuratova nodira misirova

Pedagogik muloqot madaniyati. 
Pedagogga xos bo‘lgan mahorat asosini tashkil 
etuvchi pedagogik muloqot madaniyati uning talabalar jamoasi, ota-onalar, 
hamkasblar hamda rahbariyat bilan uyushtiriladigan muloqot jarayonida namoyon 
bo'ladi. Bunda, ayniqsa, pedagogning talabalar jamoasi bilan o ‘zaro muloqoti muhim 
ahamiyatga ega. Pedagog talabalar bilan muloqotga kirishish, uning samarali 
bo‘lishiga intiladi.
f
> 
P e d a g o g ik m u lo q o t m a d a n i y a t i
- p e d a g o g n i n g ta la b a l a r ja m o a s i, 
o ta - o n a la r , h a m k a s b la r , r a h b a r iy a t b ila n p e d a g o g ik o d o b
h a m d a m u lo q o t ta la b l a r ig a m u v o f iq h o ld a u y u s h tir ila d ig a n s u h b a ti
4____________________________________________________________ /
Pedagogik muloqot quyidagi yo‘nalishlarda tashkil etiladi:
Y o ’ n a lis h la r
P e d a g o g n i n g a l o h id a
ta la b a b ila n m u lo q o ti
\
P e d a g o g n in g b u tu n
g u ru h b ila n m u lo q o ti
П е д а г о г н и н г а п о х и д а т а л а б а
о р к а л и г у р у х б и л а н м у л о к о т и
П е д а г о г н и н г г у р у х о р к а л и
а п о х и д а т а л а б а б и л а н м у л о к о т и

---

П ед агогик м у ло к о т й у н ал и ш л ар и
Pedagogik m uloqot ruhiy-psixologik ta ’sir kuchiga ega. SHu sababli uni tashkil 
etishda muloqot jarayonining ijobiy bo'lishini ta ’minlash pedagogning zim m asiga 
katta m as’uliyatni yuklaydi. Agarda to ‘g ‘ri tashkil etilgan pedagogik muloqot 
talabada qo‘rquvning yuzaga kelishi, ishonchsizlikning tu g ‘ilishi, diqqat, xotira va ish 
qobiliyatining susayishi, nutq m e’yorining buzilishi kabilarga sabab bo‘lsa, aksincha, 
nazariy-pedagogik va amaliy jihatdan to ‘g ‘ri tashkil etilgan m uloqot yuqoridagi 
holatlarning aksini keltirib chiqaradi. N atijada talabalarda o ‘qishga va mustaqil 
o ‘rganishga, fikrlashga bo'lgan qiziqish ortadi.
Pedagogik muloqot o ‘ziga xos ijtimoiy-psixologik jarayon ham sanaladi. M azkur 
jarayonda quyidagi vazifalar bajariladi:
Г
■
1) s h a x s n i o ’r g a n i s h ( b ilis h ) ;
2 ) a x b o r o t a l m a s h is h ;
3 ) f a o l iy a t n i t a s h k i l e tis h ;
4 ) h a m d a r d b o ’lis h
V
J
M uloqot jarayonida talaba tomonidan bildirilayotgan fikrlar, uning qarashlari 
shaxsni yaqindan o ‘rganish uchun imkoniyat yaratadi. Talaba shaxsini yaqindan 
bilish, uning ichki kechinmalari, o ‘y-fikrlari, his-tuyg‘ulari, orzu-umid, maqsad va 
hayotiy intilishlaridan xabardor b o ‘lish pedagogik jarayonning metodik, ruhiy 
jihatdan to ‘g ‘ri tashkil etilishini ta ’minlaydi. Zero, bu jarayonda pedagogik talaba 
shaxsiga xos yosh, psixologik va shaxsiy xususiyatlarni inobatga olgan holda 
faoliyatni tashkil etadi.
M uloqot jarayonidagi axborot almashinuvi talabaning o ‘zaro ijtimoiy jarayonlar, 
shaxs kam olotining kechishiga doir m a’lumotlar almashishini ta ’minlaydi. Pedagog 
va talabalar o'rtasida hamkorlikni qaror toptirish esa har qanday vaziyatda ham ular 
o'rtasid a o ‘zaro axborot almashinuvi. samarali ro ‘y berishini uchun sharoit yaratadi. 
Bu jarayonda pedagog talabalarning eng yaqin maslahatchisi, y o ‘lboshchisi va 
rahbariga aylanadi. M uloqot chog'ida talabalar tomonidan o ‘z shaxsini, “meni”ni, 
qadr-qimmatini etarlicha baholash va o ‘z oldidariga hayotiy maqsadlarni qo ‘ygan 
holda o lg ‘a intilishlarini ta ’m inlashga jiddiy e ’tibor qaratish lozim. M uloqot 
jarayonida axborot almashish vazifasining hal qilinishi quyidagi vositalar asosida 
ro ‘y beradi:
1) 
nutq;
2) 
paralingvistik (yun. “para” - “yaqin”, muloqot tarkibida so‘zli, g ‘oyaviy 
m a’lumotlam i so‘zsiz vositalar bilan birgqlikda uzatilishi) va ekstralingvistik (ing. 
“exterior” - “tashqarida”, nem ischa “linguistik” - gapirayotgan shaxsning ijtimoiy
26

---

vazifalari bilan bevosita bog‘liq holda nutqning tashkil etilishi - nutqiy tanaffuslar, 
kulgu, yo‘talish, nafas olish, yig'lash, tutilish va b.) tizimlar;
3) 
muloqotning tashkiliy koMami va vaqti;
4) 
ko‘z qarashlar yordamida tashkil etiladigan aloqa;
5) 
belgilaming optik-kinetik tizimi (mimika, pantomimika, jestlar - q o i va oyoq 
harakatlari).
Pedagog rahbarligi yoki uning yo‘l-yo‘riqlari, ko‘rsatmalariga asosan o ‘quv 
mashg‘ulotlari va tarbiyaviy ishlami tashkil etishda ham muloqot muhim ahamiyat 
kasb etadi. Ayni shu vaqtda muloqotning faoliyatni tashkil etish vazifasini namoyon 
bo'ladi. YAqin-yaqingacha faoliyatni tashkil etishda pedagogning etakchiligi, uning 
bevosita rahbarligi ustuvor omil bo‘lgan boMsa, zamonaviy sharoitda rollar almashinuvi 
etakchi o‘ringa chiqdi. Endilikda aksariyat hollarda talabalarning o ‘zlari ta’lim va 
tarbiyaviy jarayonlam i mustaqil uyushtirish imkoniyatiga ega bo'ldilar. Biroq, bu 
degani, ta’limiy va tarbiyaiy ishlami tashkil etish davrida pedagogning o‘mi va roli 
mutlaqo aks etmaydi, degani emas. Pedagog bu jarayonda rahbar, etakchi, maslahatchi, 
ekspert sifatida namoyon bo‘ladi va talabalarni pedagogik jarayonlarni ilmiy-nazariy, 
tashkiliy-metodikjihatdan to‘g‘ri uyushtirishgayo‘naltiradi.
Pedagogik muloqotning muhim vazifalaridan yana biri - pedagog va talabalarning o'zaro 
hamdard bo‘la olishlari (pedagogik empatiyaga egaliklar) sanaladi.
-------------------------------------------------------
P e d a g o g i k