Din” arabcha soʻz boʻlib, oʻzbek tilida “ishonch”, “itoat”, “jazo” degan ma’nolarni anglatadi. Din falsafasi

Sotsiologiya fani bilan bogʻliqlik. Ijtimoiy muhitning oʻzaro ta’siri tizimini, xalqning kayfiyati, davlat va diniy tashkilotlar, shaxs va dinning ijtimoiy holatlarini oʻrganish sotsiologik tadqiqotlar oʻtkazib bilib olish mumkin.

3. 
   Huquqshunoslik fani siyosiy qarorlarni amalga oshirishning huquqiy mexanizmlarini oʻrgansa dinshunoslikda Qur’on, Hadis ilmining ijtimoiy mohiyatini oʻrganadi va hokazo.
   

Umuman, dinshunoslik fani boshqa siyosiy fanlar, tabiiy va aniq fanlar, gumanitar fanlar bilan ham chambarchas bogʻlanib ketgan.

42. 
    Mirziyoyev Sh.M. Jamiyat hayotining tanasi iqtisodiyot bo‘lsa, uning joni va ruhi ma'naviyatdir.// “Xalq so‘zi”,
    

2021 20 yanvar.

191

Diniy ideologiya (gʻoya, mafkura)ning tarkibiy qismlari

1) Dogmatika		2) Apologetika		3) Ilohiyot va		4) Amaliy
						ilohiyot –
(grek. fikr,		(grek. hikoya		axloqning
		qilaman) ilohiyat				cherkov va
ta'limot, yechim)				o‘zaro
		sohasi va diniy				masjidlarning
diniy ta'limotning				aloqadorligi
		ta'limotni insoniyat				faoliyati va
barqaror, kam
		tafakkuri hamda		(din axloq		xudoga sigʻinish
o‘zgaruvchi
		tajribasiga asoslanib		qoidalariga ilohiy		tartiblarini ishlab
qoidalari tizimi.
		himoya qilish.		mazmun beradi).		chiqadi.

8.1.6-chizma.

Dinning asosiy manbalari:

“Avesto” – zardushtiylarning muqaddas kitobi (miloddan avvalgi XII–XIII asrlar orasida, 3-minginchi yillar oxiri, 2-minginchi yillar boshlarida). Zaratushtra – oʻzini paygʻambar deb e’lon qilgan. 124 mingdan koʻproq paygʻambar oʻtgan. YUNESKO tomonidan 2001 yilda “Avesto” ning 2700-yilligi Xiva shahrida nishonlandi. Eramizdan avvalgi VI asrda Xorazmda yashagan, chorvador oilasi (Pitama urugʻidan, Beruniy fikricha (XI asr): bu muqaddas kitob 3 qismdan iborat:

1. 
   Yashta (sinfiy jamiyatgacha boʻlgan koʻpxudolik davri).
   
2. 
   Gita – yagona yaxshilik xudosi Axura Mazda haqida.
   
3. 
   Koʻp xudolik Yashta va yagona xudolik Gita oʻrtasidagi
   

kurash.

1. 
   Tavrot (qadimgi ibriy tilida “Tora” – Qonun) – iudaizm dini (yahudiylik)ning Xudovand Muso paygʻambarga nozil qilingan ilohiy muqaddas kitobi. U Muso paygʻambarning ilohiy qonunlarini oʻz ichiga olgan 5 kitob: 1) Muqaddas Kitob (Bibliya)ning “Ibtido”, 2)
   

192

“Chiqish”, 3) “Levit”, 4) “Choʻlda” va 5) “Amrlar” degan kitoblardan iborat. Bibliyani ham “Tavrot” deb ishlatish hollari bor. Pasxa – yahu-diylarning Misr asoratidan qutlgan kunini nishonlaydigan bayrami hisoblanadi.

2. 
   Injil – nasroniy (Xristianlik) dinining asosiy bosh kitobi (I – asr boshlarida Alloh taolo tomonidan hazrat Iso alayhissalomga 30 yoshida nozil etilgan).
   

2. 
   Qur’oni karim – Islom dinining (VII asr) asosiy ilohiy muqaddas kitobi. Islom ta’limotiga koʻra Qur’on Allohning kalomi boʻlib, uning har bir kalomi Alloh tarafidan soʻzma-soʻz (23 yil davomida) nozil etilgan va hazrati Jabroil alayhissalom orqali paygʻambarimiz Muhammad alayhissalomga yuborilgan.
   

Dinning asosiy ildizlari

1. Psixologik ildizi:

Inson intellektining darajasi va tanqidiy fikrlash qobiliyatidan qat'i nazar nafaqat anglash, balki e'tiqod qilish istagi va hattoki ehtiyojning hamisha namoyon bo‘lishidir.

2. Gnoseologik ildizi:

Oqilona bilim nuqtayi nazaridan dunyo insonga cheksiz murakkab bo‘lib tuyuladi. O‘ta mushkul vazifa aqlni o‘tmaslashtiradi. Inson ye-chimsiz muammolar qarshisida o‘zini ojiz his qiladi va aql dalillarni tasodifiy narsalar bilan to‘ldirish uchun dinga murojaat qiladi.

3. 
   Dinning ijtimoiy-iqtisodiy ildizlari – dinni vujudga keltirgan kundalik hayotiy shart-sharoitlar yigʻindisi tushuniladi:
   

1. 
   ibtidoiy odamzot mehnat qurollarining zaif bo‘lganligi;
   
2. 
   ibtidoiy odamlarning butun hayoti tabiat injiqliklariga bogʻliqligi;
   
3. 
   ibtidoiy jamiyat ishlab chiqarishining ayanchli ahvoli;
   

4. 
   ibtidoiy odamning tabiatdagi kuchlarga qarshi kurashdagi zaifligi, ojizligi va buning oqibatida o‘zgarishi, ezib kelgan tabiatning stixiyali qarashlaridan, kuchlaridan paydo bo‘lgan qo‘rquv.
   

8.1.7-Chizma

193

Xudo olamni, butun borliqni, barcha jonli-jonsiz mavjudotlarning yaratuvchisi – Parvardigori olamning umumiy nomi boʻlib turli xalqlarda quyidagi atamalar bilan nomlanadi:

1. 
   Forslarda – “Xudo”.
   
2. 
   Turkiylarda – “Tangri”.
   
3. 
   Arablarda – “Alloh”.
   

4. 
   Islomdan avvalgi Eronda – “Yazdon”, “Ezid”, “Xurmuzd”, “Xudoygon”.
   
5. 
   Yahudiylarda – “Yahve”.
   

6. 
   Slavyanlarda – “Bog”, “Gospod”.
   
7. 
   Hindlarda – “Dayuto”.
   
8. 
   Inglizlarda – “Govd” tarzida zikr etilgan.
   

Shuningdek, Mashriqzamin manbalarida asosan: “Rabbim”, “Rabb”, “Mavlo”, “Haq”, “Haq taolo”, “Haqsubhonahu va taolo”, “Alloh taboraka va taolo”, “Xudoi taolo”, “Xudovand”, “Xudovando”, “Xudoi buzurg”, “Parvardigor”, “Tangri taolo”, “Rabbil olamiyn”, “Tangri subhonahu va taolo”, “Alloh taolo”, “Tangri azza va jalla”, “Mavlo jalla jaloluhu”, “Zuljalol” kabi sifatlar bilan ham tavsiflanadi.

4. 
   Zabur (sanolar, ya’ni psalomlar ma’nosida) – hazrat Dovud (Isroilning ulugʻ podshosi) alayhissalomga Alloh taolo tomonidan nozil etilgan, mil. avvalgi 1050–900-yillar orasida kitobat qilingan.