Dinshunoslikka
Din antropologiyasining boshqa dinshunoslik sohalaridan
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Din antropologiyasining boshqa dinshunoslik sohalaridan
farqi. Avvalgi bo‘limda zikr qilinganidek, ilk yunon faylasuflari dan boshlab G‘arb xalqlari dinning kelib chiqishini o‘rganish ga va turli madaniyatlarni o‘zaro solishtirishga intilib kelganlar. Chunonchi, Xenofanes Xudolar insonlarni tasavvuri mahsu li deya qaragan bo‘lsa, Gerodot bir madaniyatga oid ma’budlar panteoni boshqa madaniyatga transformatsiya bo‘lishi va u yer da qanday shaklda adoptatsiyaga erishishi xususida bahs qilgan. Keyinchalik bu kabi faylasuf va tarixchilarning muayyan avlodi din antropologiyasining dastlabki nazariyotchilariga aylandi. Bugungi ko‘rinishdagi antropologiya fani XVIII asrda «ma’ri fatparvarlik davri» ruhida ildiz otgan yaqin zamonlar fenomeni hi 102 soblanadi. Aslida, antropologiya («anthropos» – «inson», «logos» – «fan») insonni o‘rganuvchi fan sohasi sanaladi. Fanning ushbu nomda atalishi tarixi XV asrda boshlangan buyuk geografik kashfi yotlar va mustamlakachilik harakatlari bilan bog‘liq. Yevropaliklar Yangi dunyo madaniyati, ayniqsa, Afrika va Sharq dunyosi jamiyatlari bilan tanishishlar natijasida ular ning tashqi ko‘rinishi, xulqatvori va o‘ziga xos jihatlari yev ropaliklarning e’tiborini torta boshladi. 1858yilda Charles Darvinning «Turlarning kelib chiqishi» asari chop etilishi bilan dastlabki antropologlar o‘z izlanishlarini «inson kelib chiqishi ni tushu nish» sifatida baholay boshladilar. Jumladan, Gerbert Spenser (1820–1903) turlarning kelib chiqishi (evolutsiyasi) naz ariyasini jamiyatlarning vujudga kelishi (ba’zida «sotsial Darv inizm» ham deb ataladi) mavzusiga ekstrapoliyatsiya qildi (ek strapolyatsiya – narsa va hodisaning bir qismini kuzatish asosida olingan xulosalarni uning boshqa qismiga yoyish yoki tatbiq etish). Natijada, «yevrotsentrizm» qarashlari bosh ko‘tarib, yev ropa jamiyatlari evolutsion jarayonning eng cho‘qqisini, yevropa lik bo‘lmagan jamiyat va xalqlar mazkur jarayonning quyi qis mini ifodalashi haqidagi fikrlar keng yoyildi. Hatto, ko‘plab ilk antropologlar o‘z qarashlarini isbotlash uchun hozirgi kungacha saqlanib qolgan ibtidoiy hayot tarzida yashovchi qabila a’zolari ning bosh suyak lari yoki boshqa tana a’zolarini eng qadimgi odamning arxeologik qoldiqlari bilan solishtirishga kirishdilar. Bu orqali tabiatga bog‘liq ravishda (ovchilik, dehqonchilik orqa li) ibtidoiy jamiyatlarda yashagan insonlar jismoniy, ruhiy, ijti moiy va diniy jihatdan neandertal kabi dastlab inson ko‘rinishiga yaqin ekanligi ko‘rsatilishga harakat qilindi. Biroq, keyinchalik bunday turdagi antropologiyadan insonning biologik evolutsiya si bilan shug‘ullanish jismoniy antropologlar (‘hysical anthro‘olo gists), arxeologlar va biologlar «qo‘li»ga o‘tgach voz kechildi. XIX asrning oxirlariga kelib, antropologiya inson madaniyati bi lan shug‘ullanishga urg‘u bera boshladi va bugun bu jihat uning 103 xususiyatiga aylandi. Ijtimoiy va madaniy evolutsiya tushuncha si hanuz turli shakllarda qo‘llanib kelinayotganligiga qaramay, u evolutsiya chegarasining zaruriy belgisini ifodalovchi yuqori tex nologiyalar va ulkan shaharlarning tasavvuriy yo‘lida joylashma gan va o‘ziga xos tarixiy va atrofmuhit sharoitiga ko‘ra rivojlan gan deb hisoblanuvchi muayyan jamiyat va madaniyatlarga oid keng tarqalgan nazariyalarga zid keladi. Frans Boas (1858–1952) Amerika madaniy antropologiyasi ota si sifatida tilga olinadi. Olim va geograf sifatida (fizika fani dok tori) faoliyat olib borgan Boas hech qachon madaniyatshunoslikning Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|