Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
muhim asosi deb hisoblagan ma’lumotlar to‘plash va ilmiy kuza
tuv uslubidan voz kechmagan. Shu jihatdan, u nozik va dinamik tushuncha sifatida madaniyatni tushunish hamda uni aniq fan kabi emas, insoniy belgilarni tadqiq etuvchi tarix kabi o‘rganish muhim rol o‘ynashini ta’kidlab o‘tadi. Ayni paytda, Angliyada, Bronislav Malinovskiy (1884–1942) biror notanish xorijiy jamiyat ichida uzoq vaqt davomida ya shab, u yerning xalqi tilini o‘rganib, u yerdagi turmush tarzi da hayot kechirishdan iborat «dala tadqiqotlari» «madaniyat» tushuncha sini tushunishdagi munosib yo‘l ekanligini ta’kidlab o‘tadi. Uning yondashuvi ilmiy masofa, kuzatuv va ma’lumot larni jamlash kabi zaruriy ilmiylik belgilari bilan boyitilgani sa babli «amaliy kuzatish» nomi bilan mashhur bo‘lib ketdi. Ushbu tadqiqot usulidan foydalanganda, antropologlar o‘zi tadqiqot olib borayotgan xalqdan uzoqda bo‘lishi kerak emas, balki ular bilan aralashib, ularning hayot tarzi va madaniy tabiatini o‘z hayotida sinab ko‘rishi lozimdir. Biroq, biror madaniyatning tub asoslari noma’lum bo‘lgan taqdirda, antropolog o‘sha xalqning madaniy hayotiga oid kichik detallarni to‘plab, ular ustida tahlil va il miy farazlar olib borishi natijasida mazkur xalqqa oid madani yatning umumiy modelini shakllantirishga harakat qiladi. Bo as va Malinovskiyning ushbu merosi birbiridan farqli ko‘ringan 104 jamiyatlar va madaniyatlar ustida tadqiqotlar olib borish orqa li inson haqiqatini tushunish uchun izlanayotgan antropologi yada saqlanib kelmoqda. Britaniyalik antropologlar sohaning ij timoiyilmiy jihatiga urg‘u berib kelgan bo‘lsalar, ayni vaqtda, amerikaliklar, ayniqsa, oxirgi paytda, madaniyat interpretatsiya si (talqin, sharh)ga e’tibor qaratmoqdalar. Britaniyaning sotsial antropologiyasi hamda Amerikaning madaniya antropologiyasi o‘rtasidagi farq ba’zi antropologlarni o‘z yo‘nalishlarini o‘zgar tirish olib borayotgan bo‘lishiga qaramay, antropologiya fani bir vaqtda jamiyat va madaniyatning dinamik konfiguratsiyasi (shakl)ni o‘rganish va boshqalarni tushunishda osoyishtalik (ho lism)ni saqlashga intilib kelmoqda. Bu yo‘nalishdagi tadqiqotlar etnografiya deb atalmoqda. O‘z o‘rnida aytish mumkinki, «jamiyat» tushunchasini ta’riflash u qadar muammo tug‘dirmay, uni yagona element atrofida jamlan gan kishilar jamoasi, deb ta’riflab qo‘yish mumkin, «madaniyat» tu shunchasini ta’riflashda esa «din» tushunchasi kabi qiyinchilik tug‘diradi. Antropologlar «madaniyat» tushunchasini «xulqatvor ning eng oliy namunasiga ega bo‘lish» ma’nosida qo‘llamaydilar, chunki bu holatda boshqa madaniyatni kamsitish bo‘lib, ular bar cha jamiyatlar o‘ziga xos madaniyatga ega ekanligini qayd etib o‘ta dilar. Madaniyat bir ijtimoiy guruhning birgalikda baham ko‘radigan e’tiqod va faoliyatlari majmuasi hisoblanadi. Madaniyat ijtimoiy guruhlarning muayyan majburiyatla rini bajarishda muhim rol o‘ynaydi, madaniyatning muhim jabhala riga rioya qilmaganlar esa «begonalar» deb ataladi. Madaniyat avloddanavlodga o‘tib borib, biror ijtimoiy guruh a’zolari orasi da «bajarilishi lozim narsalar» sifatida o‘zlashtirilib, chuqur il diz otib boradi. Shu sababli ham antropologiyada kishi faqat o‘zi mansub madaniyatni tadqiq etish munosib yo‘l sanalmaydi, balki, boshqa madaniyatlarni o‘rganish insonning o‘zi mansub madaniy xulqatvorida yashirinib yotgan jihatlarni aniqlashga ko‘makla 105 shadi, deb ishoniladi. Masalan, kishi salomlashishi belgisi sifa tida qarshisidagi insonning qo‘lini silkitishi yoki mazali taom dan so‘ng kekirishi muayyan madaniyatda normal etiket sifatida qabul qilinishi, aksincha, boshqasida bunday holat qoralanishi mumkin. Aslida, bunday etiket qoidalari jinsi bir rangi turli mar ker kabi bo‘lib, kimdir tomonidan uning (etiket) oqibatlari arzi mas tuyuladi, boshqalar esa unday nostandart usuldagi madaniy ramzlarga qattiq bog‘langan bo‘ladi. Shuning uchun hurmatsiz likka yo‘g‘rilgan ommaviy harakatlar, jumladan, siyosiy ramz larni oyoq osti qilish (Amerika bayrog‘ini yoqib yuborish kabi) yoki diniy belgilarga hurmatsizlik ko‘rsatish (Rim papasi sur’ati ni yirtib tashlash, Muhammad payg‘ambarni satirik obrazlarda tasvirlash, Budda haykali yoki hinduviylik ibodatxonasini vay ron qilish singari) norozilik kayfiyatini uyg‘otib, hatto, inson larni zo‘ravonlik aktlari, xususan, qotillikni sodir qilishgacha olib borishi mumkin. Diniy e’tiqod inson hayotidagi arzimas omil bo‘lmaganligi uchun dinshunoslik uning shaxs va jamiyat rivoji ga ta’sirini o‘rganib keladi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|