115
Dinga fenomenologik yondashuv biror
diniy an’anani o‘rganish uchun tadqiqotchi
o‘sha jarayonda shaxsan o‘zi ishtirok etishi
ni talab etadi. Shu yo‘l bilan dinni o‘rgana
yotgan kishi o‘sha
jarayonda muayyan dinga
xos bo‘lgan diniy fenomenlarning namoyon
bo‘lishini shaxsiy tajribasida sinovdan o‘tka
zadi. Muayyan dinni fenomenologik yo‘l bi
lan o‘rganishda tadqiqotchi din haqida xolis
mavqeni egallaydi va mavjud qadriyat bo‘lib qolgan qarashlardan
uzoqlashadi. Tadqiqotchilar dinni bunday o‘rganishni dinshunos
likdagi muhim soha deb qaraydilar.
Din fenomenologiyasida har
bir dinda mavjud bo‘lgan «diniy tajriba»ni tan olish asosiy yo‘na
lishni belgilaydi.
2. Dunyo dinlarini fenomenologik o‘rganishning mohiyati.
Din
fenomenologiyasi dinni o‘rganishning bir turi bo‘lib, unda din
dorlar dunyoqarashi va nuqtayi nazariga alohida ahamiyat beri
ladi.
Qiyosiy va tizimli yondashuv
Din fenomenologiyasi xususiyatlari
Empirik yondashuv
Tarixiy yondashuv
Deskriptiv (tavsiflovga oid) yondashuv
Antireduksionizm (ortga surmoq)
Avtonomiya (mustaqillik)
Intensionallik
Fenomenologiya mavhum tushuncha bo‘lib, Edmund Gus
serl (1859–1938) tomonidan asoslangan zamonaviy falsafiy ha
rakat sifatida inson ongining voqelik bilan ta’sirini subyektiv taj
Immanuil Kant
116
riba orqali o‘rganishni maqsad qiladi. Voqelik esa inson tuyg‘usi
yoki ongi orqali idrok qilinadigan reallikning belgisi hisoblana
di. Fenomenologik yondashuvdan dinshunoslikda keng miqyos
da foydalanishdan avval mavzuning kirish qismida ushbu yon
dashuvning nima uchun psixologik yondashuv bilan bir o‘rinda
zikr qilinishi hamda oldingi bo‘limda tadqiq qilingan sotsiologik
va antropologik yondashuvlar bilan bog‘liq jihatlari haqida to‘xta
lib o‘tsak.
Avvalo, aytish lozimki, bu bo‘lim
da o‘rganiladigan
fenomenologik va
psixo
logik yondashuvlar sotsiologik
hamda antropologik yondashuvlar bi
lan bir o‘rinda ishlab chiqilgan va
rivoj lantirilgan. Qolaversa, ushbu to‘rt
yondashuv bo‘yicha faoliyat olib bor
gan asosiy namoyondalar va yaratilgan
asarlarning davri bir vaqtga to‘g‘ri keladi.
Binobarin, ularning har
biri o‘z uslubiga ko‘ra teologik yondashuvga nisbatan ilmiy deya
tasvirlanadi va ular bugungi kunga qadar ilmiy yo‘nalish sifatida
yashab kelmoqda.
Bundan tashqari, ushbu yondashuvlar birbi
ri bilan bog‘liq bo‘lib, har vaqt davomli ravishda o‘z ta’min va
uslublarini oqlab kelgan. Masalan, din fenomenologiyasi vakillari
antropologlar tomonidan to‘plangan ma’lumotlardan o‘z yo‘na
lishlarida foydalanadilar, shu asnoda, u ma’lumotlardagi antro
pologik, psixologik yoki sotsiologik talqinda sezilmagan kamchi
lik (reduktsiya) bartaraf qilinishi ham mumkin.
Reduksionizm
murakkab hodisa yoki narsani o‘rganish uchun uning sabab va
tabiatga e’tibor berishni nazarda tutgan ilmiy yo‘nalish sanaladi.
Shunga ko‘ra, dinni o‘rganishda reduksion antropologik, psixo
logik va sotsiologik hisobga muvofiq ish ko‘rilsa, dinning kelib
chiqishi va muayyan vazifalarni
bajarishi mos ravishda, madaniy,
psixologik va sotsial sabablar bilan bog‘liqligi to‘g‘risida xulosa
kelib chiqadi. O‘z navbatida, fenomenologlar o‘zlarining sotsi
olog hamkasblariga ularni butun narsaning bir qismiga e’tibor
Dostları ilə paylaş: