Dünya İqtisadi Forumu bütün hüquqları qorunur. İngilis dilində orjinal adı və naşiri

Haşiyə B: Ətraf Mühitin Bərpası və Mühafizəsi
Dördüncü sənaye inqilabının mərkəzində dayanan fiziki, 
rəqəmsal və bioloji aləmlərin yaxınlaşması resursların istifadəsi və 
səmərəliliyi baxımından dünya üçün böyük imkanlar açır. Dünya 
İqtisadi Forumunun dövrəvi iqtisadiyyata keçidi sürətləndirmək 
təşəbbüsü olan “Project MainStream”in göstərdiyi kimi, bu vədlər 
yalnız fərdlərin, təşkilatların və dövlətlərin təbii dünya üzərində-
ki təsirini azaltmaqla bağlı deyil, eyni zamanda, texnologiyalardan 
və ağıllı sistem dizaynından istifadə edərək təbii ətraf mühitimizin 
bərpası və yenilənməsindəki böyük potensialla bağlıdır. 
Bu vədin əsasında şirkətləri və istehlakçıları asan əldə edilən re-
sursların böyük miqdarda mövcudluğuna əsaslanan resurslardan is-
tifadənin xətti “götür-hazırla-at” modelindən kənarlaşdırıb yeni bir 
sənaye modelinə istiqamətləndirmə dayanır. Bu, eff ektiv material 
axınları, enerji, əmək və indi də informasiyanın qarşılıqlı əlaqədə 
olduğu və dizayn nəticəsində bərpaedici, yenilənən və daha məh-
suldar iqtisadi sistemi dəstəkləyən sənaye modelidir.
Buna nail olmaq üçün bizə köməkçi ola biləcək dörd yol var. Bi-
rincisi, əşyaların interneti (Əİ) və ağıllı aktivlər sayəsində hazırda 
material və enerji axınlarını izləmək və dəyər zəncirləri boyunca bö-
yük səmərəliliyə nail olmaq mümkündür. “Cisco”nun təxminlərinə 
əsasən, gələcək 10 ildə əşyaların internetindən əldə ediləcək 14,4 

---

 T
Ə
S
İ
RL
Ə
R
79
trilyon dollar dəyərindəki iqtisadi faydanın 2,7 trilyon dolları tul-
lantıların aradan qaldırılmasından və təchizat zəncirləri ilə logisti-
ka proseslərinin yaxşılaşdırılmasından təmin ediləcəkdir. Əşyaların 
internetinə əsaslanan həll yolları istixana qazı emissiyasını 2020-ci 
ildə 9,1 milyard ton azalda bilər ki, bu da həmin il üçün təxmin 
edilən ümumi miqdarın 16,5%-ni təşkil edir.
40
Ikincisi, informasiyanın demokratikləşməsi və rəqəmsal aktivlə-
rin təmin etdiyi şəff afl ıq vətəndaşlara şirkətləri və ölkələri hesabat-
lılıqda saxlamaq üçün yeni güc verir. Blokçeyn kimi texnologiyalar 
bu məlumatları daha etibarlı vəziyyətə gətirəcəkdir. Məsələn, ərazi 
sahiblərini daha da hesabatlı etmək üçün meşələrin sıradan çıxması 
ilə bağlı peyklər vasitəsilə toplanan məlumatları etibarlı şəkildə əldə 
etmə və təsdiq etmə imkanı yaradacaqdır. 
Üçüncüsü, yeni məlumat axınları və artan şəff afl ıq, davamlı bir 
dövrəvi sistem üçün iş normalarının və sosial normaların yeni bir 
toplusu daxilində ən zəif müqavimətli yola çevrildikcə, vətəndaş-
ların davranışlarının mühüm dərəcədə dəyişməsinə səbəb ola bilər. 
Son zamanlarda, iqtisad və psixologiyanın müxtəlif sahələri arasın-
dakı faydalı bir yaxınlaşma dünyanı necə anladığımız, necə davran-
dığımız və davranışımızı necə əsaslandırdığımızla bağlı mövzular-
da yeni biliklər ortaya çıxarır. Digər tərəfdən, hökumətlər, şirkətlər 
və universitetlər tərəfindən aparılan bir sıra böyük miqyaslı təsa-
düfi nəzarət sınaqları bunların yararlı ola biləcəyini göstərmişdir. 
Buna bir misal kimi, insanları ətraf mühiti qorumaq və xərclərin 
azalmasına töhfə vermək üçün daha az elektrik istehlak etməyə 
həvəsləndirmək məqsədilə bərabər səviyyəli (
ing.peer comparsion
) 
müqayisələrdən istifadə edən “OPower”i göstərmək olar.
Dördüncüsü, əvvəlki bölmədə də detallı şəkildə göstərildiyi kimi, 
yeni biznes və təşkilat modelləri dəyər yaratma və bölüşmənin inno-
vativ yollarını vəd edir. Bunlar da nəticədə, təbii dünya qədər iqti-
sadiyyatların və cəmiyyətlərin də aktiv şəkildə faydalanacağı bütöv 
sistem dəyişikliklərinə yol açacaqdır. Sürücüsüz nəqliyyat vasitələri, 
paylaşma iqtisadiyyatı və kirayə modelləri; bütün bunlar aktivlərdən 

---

DÖRDÜNCÜ S
Ə
NAYE 
İ
NQ
İ
LABI
80
faydalanma səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlişi ilə nəticələ-
nir və vaxtı çatdıqda materialları əldə etmə, yenidən istifadə etmə və 
“yuxarıya doğru çevirmə”ni (
ing. upcycle
) daha da asanlaşdırır. 
Dördüncü sənaye inqilabı, şirkətlərə aktivlərin və resursların is-
tifadə dövrünü genişləndirmə, istifadələrini çoxaltma, materialları 
və enerjini digər istifadə məqsədləri üçün bərpa etmə və yenidən 
hədəfl əmə imkanı verəcək, proses çərçivəsində emissiya və resurs 
yüklərini azaldacaqdır. Bu yeni inqilabi sənaye sistemində kar-
bondioksid bir istixana tullantısı olmaqdan çıxıb yeni bir aktivə 
çevriləcək, karbonu tutma və saxlamanın iqtisadiyyatı isə xərc və 
kir bataqlığı olmaqdan çıxıb mənfəətli karbon tutma və istifadə-is-
tehsal obyekti olacaqdır. Bundan daha vacibi isə bu, şirkətlərə, hö-
kumətlərə və vətəndaşlara təbii kapitaldan ağıllı və yenilənən istifa-
də imkanı yaradacaq strategiyaları araşdırma və tətbiq etmə fürsəti 
verərək dayanıqlı istehsal və istehlakı yönləndirəcək və təhdid al-
tında olan sahələrin bərpası üçün biomüxtəlifl iyi dəstəkləyəcəkdir.