Dünya İqtisadi Forumu bütün hüquqları qorunur. İngilis dilində orjinal adı və naşiri

3.4.2. İcma 
Geniş bir ictimai baxış bucağından rəqəmsallaşmanın ən böyük 
və ən çox gözlənilən təsirlərindən biri “mən-mərkəzli” bir cəmiyyə-
tin – bir fərdiləşmə prosesinin və mənsubiyyətin və icmanın yeni 
formalarının – ortaya çıxmasıdır. Keçmişin əksinə olaraq, bir icmaya 
mənsub olmaq anlayışı bugün məkan, yerli icma, iş və ailədən daha 
çox şəxsi layihələr, fərdi dəyər və maraqlar vasitəsilə müəyyən edilir.
Dördüncü sənaye inqilabının əsas elementlərindən birini təşkil 
edən rəqəmsal medianın yeni formaları cəmiyyət və icmanı fərdi və 
kollektiv şəkildə çərçivələndirmə tərzimizi getdikcə daha çox müəy-
yən edir. Forumun “Rəqəmsal Media və Cəmiyyət Hesabatı”nda
qeyd edildiyi kimi, rəqəmsal media insanları “bir”dən birə və “bir”-
dən çoxa müxtəlif formalarda əlaqələndirir, istifadəçilərə zaman və 
məsafəni aşan dostluqları davam etdirmə imkanı verir, yeni maraq 
qrupları yaradır, sosial və fiziki təcrid vəziyyətində olan insanlara 
özləri kimi düşünən, həmfikir insanlarla əlaqə qurmaq şansı qazan-
dırır. Rəqəmsal medianın yüksək əlçatanlıq səviyyəsi, aşağı xərci və 
coğrafi olaraq neytral xüsusiyyəti sosial, iqtisadi, mədəni, siyasi, dini 
və ideoloji sərhədləri aşan qarşılıqlı təsirlərə imkan verir.
Onlayn rəqəmsal mediaya çıxış bir çoxlarına önəmli faydalar 
verir. Məlumat təminetmə rolundan başqa (məsələn, Suriyadan 
qaçan qaçqınlar “Google Maps”dən və “Facebook” qruplarından 
istifadə edərək öz səyahətlərinin istiqamətini planlamaqla yanaşı, 
insan tacirləri tərəfindən istismar olunmaqdan da yayına bilirlər)
58
fərdlərə öz səslərini eşitdirə bilmək və sivil müzakirə və qərar qəbu-
letmə proseslərində iştirak etmək imkanını təmin edir. 

---

DÖRDÜNCÜ S
Ə
NAYE 
İ
NQ
İ
LABI
110
Təəssüf ki, dördüncü sənaye inqilabı vətəndaşları gücləndirmək-
lə yanaşı, eyni zamanda onların maraqları əleyhinə də istifadə edilə 
bilir. Forumun “2016-cı il Qlobal Risklər Hesabatı”nda “zəifl əyən 
vətəndaş” anlayışı da irəli sürülür. Hökumətlərin, şirkətlərin və ma-
raq qruplarının yeni texnologiyalardan istifadə etməsi ilə fərdlər və 
icmalar eyni anda həm gücləndirilir, həm də kənarlaşdırılırlar (bax: 
Haşiyə G: Zəifl əyən vətəndaş).
Rəqəmsal medianın demokratik gücü, onun eyni zamanda döv-
lətdənkənar oyunçular, xüsusilə də zərərli niyyətlərə sahib olanlar 
tərəfindən də propaqanda aparmaq və tərəfdarlarını ekstremist 
mübarizə yolunda səfərbər etmək məqsədilə istifadə edilməsinə 
imkan verir. İŞİD-in və sosial mediadan ustalıqla istifadə edən 
digər terrorist təşkilatların yaxın zamanlardakı yüksəlişi buna nü-
munədir. Sosial mediadan istifadənin müəyyənedici xüsusiyyəti 
olan paylaşma dinamikalarının qərar qəbuletmə prosesini təhrif 
etməsi və vətəndaş cəmiyyəti üçün risk təşkil etməsi kimi bir təh-
lükə də mövcuddur. Rəqəmsal kanallarda bu qədər çox medianın 
mövcud olması, məntiqə tərs bir şəkildə, fərdi xəbər mənbələrinin 
daralması və qütbləşməsi deməkdir (MIT-də kliniki psixoloq kimi 
çalışan elm və texnologiya sosial araşdırmaları üzrə professor Şeri 
Törkl [Sherry Turkle] bu nəticəni “səssizlik spirialı” adlandırır). Bu 
vacibdir, çünki sosial media kontekstində oxuduğumuz, paylaşdığı-
mız və gördüyümüz hər şey, siyasi və mülki qərarlarımızın forma-
laşmasına təsir göstərir.