Dünya İqtisadi Forumu bütün hüquqları qorunur. İngilis dilində orjinal adı və naşiri
Daha təhlükəsiz bir dünyaya doğru
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Daha təhlükəsiz bir dünyaya doğru
Bu çağırışlar qarşısında insanları yeni texnologiyalardan qaynaq- lanan təhlükəsizlik təhdidlərini ciddi qəbul etməyə necə inandıra bilərik? Bundan da daha əhəmiyyətlisi, bu təhdidləri zəifl ətmək məqsədilə qlobal miqyasda dövlət və özəl sektor arasında əməkdaş- lığa nail ola bilərikmi? Keçən əsrin ikinci yarısında nüvə müharibəsi qorxusu, getdikcə qarşılıqlı təminatlı yoxetmənin (QTY) nisbi sabitliyinin yolunu açmış və nüvə tabusunu ortaya çıxarmışdır. Əgər QTY məntiqi indiyə qədər işə yaradısa, bunun səbəbi qarşı tərəfi tamamilə yoxetmə gücünə sahib olan və bir-birilərini taraz- layan məhdud sayda subyektin mövcud olması idi. Belə ki, poten- sial öldürücü oyunçuların yayılması bu tarazlığı poza bilərdi və bu səbəbdən, nüvə dövlətləri nüvə klubunu kiçik ölçüdə saxlamaqla bağlı əməkdaşlıq etməyə razılıq verdilər və 1960-cı illərin sonunda nüvə silahlarının yayılmasının qarşısını almaq haqqında razılaşma- nı müzakirəyə çıxardılar. Bir çox başqa mövzularda anlaşılmazlıqlar davam etməklə ya- naşı, Sovet İttifaqı və Amerika Birləşmiş Ştatları qarşılıqlı zədə ala biləcək vəziyyətdə qalmağa davam etmənin ən yaxşı qorunma üsulu olduğunu anlamışdılar. Bu anlayış, raketlərlə göndərilən nüvə silah- larına qarşı müdafiə tədbirləri görmək hüququnu eff ektiv şəkildə məhdudlaşdıran anti-balistik raket sazişinin imzalanmasını təmin etdi. Dağıdıcı potensial, geniş ölçüdə oxşar mənbələrə, taktikalara və yüksəlişin qarşısının alınmasında eyni maraqlara sahib olan bir T Ə S İ RL Ə R 105 qrup subyektlə məhdudlaşmasa QTY kimi doktrinaların eff ekti azalacaqdır. Dördüncü sənaye inqilabının xəbər verdiyi dəyişikliklərin təsiri ilə kövrəkliyi stabilliyə və təhlükəsizliyə çevirən oxşar bir alterna- tiv tarazlıq kəşf edə bilərikmi? Bunun üçün çox fərqli perspektiv və maraqlara sahib olan oyunçuların bir növ “modus vivendi” (latınca ifadə olub, əsasən münaqişə tərəfl ərinin sülh içində birgə yaşaması- na imkan verən tənzimləmə mexanizmi və ya sazişi nəzərdə tutur – tərc.) tapa bilmələri və mənfi yayılmalardan qaçmaq üçün əmək- daşlıq etmələri lazım olacaqdır. Maraqlı tərəfl ər məcburi hüquqi çərçivələr və eyni şəkildə bəra- bər səviyyəli tərəfl ər arasında inkişaf etdirilən normalar, etik stan- dartlar və potensial zərərverici yeni texnologiyaları (tədricən inno- vasiya və iqtisadi artımı təmin edəcək araşdırma potensialına zərər vermədən) nəzarətdə saxlama mexanizmlərini formalaşdırmaq üçün əməkdaşlıq etməlidirlər. Şübhəsiz ki, beynəlxalq razılaşmalara ehtiyac olacaq, lakin mən daha çox bu sahədəki tənzimləmələrin sürəti və çoxtərəfl i təsirləri səbəbindən texnoloji inkişafın gerisində qalması ilə bağlı naraha- tam. Bu səbəbdən, təlimçilərin və yaradıcıların dördüncü sənaye inqilabının yeni texnologiyalarına tətbiq edilə biləcək etik standard- ları müzakirəyə başlamaları olduqca təcilidir. Ortaq etik prinsiplə- ri formalaşdırmaq və bunları cəmiyyətə və mədəniyyətə aşılamaq üçün hökumətlərin və hökumətlərə bağlı qurumların tənzimləmə sahəsində geridə qalması halında, təşəbbüsün özəl sektorun və qey- ri-dövlət oyunçuların üzərinə düşməsi də mümkün ola bilər. Yeni müharibə texnologiyalarının inkişafı, təbii olaraq nisbətən qapalı sahələrdə baş verir. Buna görə digər bir narahatlığım da gen əsaslı tibb və araşdırma kimi başqa sektorların olduqca ixtisaslaşmış qapalı sahələrə geri çəkilmə ehtimalıdır. Belə bir vəziyyət, üzləşdi- yimiz çağırışları və fürsətləri kollektiv müzakirə etmə, anlama və idarə etmə bacarıqlarımızı əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər. |