Ə c əHMƏdov



Yüklə 6,89 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/23
tarix05.03.2017
ölçüsü6,89 Kb.
#10306
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   23

2.10.3. Сахланылма заманы бойа маддяляринин мигдарынын дяйишмяси 
 
Зяфяранын  тяркибиндя  бойа  маддяляриндян  α,  β  вя  γ  -  каротин, 
ликопин, 
азафрiн, 
зеаксантин, 
кросетин, 
ауроксантин 
вардыр. 
Ф.Й.Гасымовун  мялуматларына  ясасян,  каротиноидлярин  фаизля  мигдары 
ашаьыдакы  кимидир:  α-каротин  –  0,22,  β-каротин  –  0,33,  γ-каротин  –  0,28, 
кросетин  –  0,11,  ликопин  –  0,22  вя  зеаксантин  –  0,32.  Каротиноидлярин 
цмуми мигдары 1,48%-дир.  
Зяфяранын тяркибиндя олан бойа маддяляринин мигдарыны тяйин етмяк 
цчцн  яввялжя  лабораторийа  цсулу  иля  зяфярандан  кристаллик  бойа  маддяси 
алынмыш  вя  бунун  ясасында  мцхтялиф  гатылыглы  мящлуллар  щазырланмыш  вя 
фотоелектрокалориметрин  кюмяклийи  иля  онларын  шцаудма  габилиййятиня 
мцвафиг  олараг  калибирляшдирилмиш  график  гурулмушдур.  Щямин  графикя 
ясасян,  зяфяранын  бойа  маддясинин  мигдары  вя  онун  дяйишмяси  мг%-ля 
юйрянилмишдир. Буну 2.6. сайлы жядвялдян эюрмяк олар. 
2.6. сайлы жядвялдян эюрцндцйц кими, 1 ил сахландыгдан сонра ян аз 
итки  (136  мг%)  эерметик  тарада  гаранлыгда  сахланылмыш  зяфяранда 
олмушдур.  Ян  чох  итки  ися  (847  мг%)  ишыгда  сахланылмыш  зяфяранда 
олмушдур.  Бу,  онунла  изащ  едилир  ки,  ишыьын  тясириндян  бойа  маддяляри 
парчаланмыш  вя  иткийя  сябяб  олмушдур.  Ейни  заманда  бойа  маддясинин 
парчаланмасындан  сярбяст  формайа  кечян  ефир  йаьында  да  чох  итки 
олмушдур.  Она  эюря  дя  зяфяраны  гаранлыг  йердя  сахламаг  вя  йа 
габлашдырмаг  цчцн  ишыг  кечирмяйян  таралардан  истифадя  етмяк  мяслящят 
эюрцлцр. 
 
Шякил 2.15. Зяфяранын 1 ил мцхтялиф шяраитдя сахланылмасы заманы  
бойа маддяляринин мигдарынын дяйишмяси: 
1. эерметик баьлы шцшя банкада, гаранлыгда; 2. селлофан пакетдя, 
гаранлыгда;  
3. ичярисиня пергамент сярилмиш картон гутуда; 4. каьыз пакетдя;  
5. эерметик баьлы шцшя банкада, ишыгда; 6. селлофан пакетдя, гаранлыгда. 
 

 
114
 
Жядвял 2.6. Сахланылма заманы зяфяранын  
бойа маддясинин мигдарынын дяйишмяси 
 
Зяфяран габлашдырылан 
таранын нювц 
Сахланылмайа 
гойулан вахт 
Бойа маддяляринин мигдары %-ля  
3 айдан 
сонра 
6 айдан 
сонра 
9 айдан 
сонра 
12 айдан 
сонра 
Каьыз пакетдя 
3443,2 
3393,2 
3338,1 
3254,4 
3175,7 
Ичярисиндя пергамент 
сярилмиш картон гуту 
3443,2 
3399,5 
3349,3 
3269,0 
3194,8 
Селлофан пакет: 
ишыгда 
гаранлыгда 
 
3443,2 
3443,2 
 
3258,3 
3412,8 
 
3040,8 
3361,9 
 
2797,6 
3295,6 
 
2596,2 
3250,0 
Эерметик баьлы шцшя 
банкада: 
ишыгда 
гаранлыгда 
 
 
3443,2 
3443,2 
 
 
3347,9 
3415,8 
 
 
3213,3 
3378,3 
 
 
3075,6 
3337,0 
 
 
2947,2 
3306,4 
 
2.10.4. Зяфяран ефир йаьынын кейфиййятжя тяркиби 
 
Зяфяран ефир йаьынын чох щиссяси бойа маддяляри иля бирляшмиш шякилдя 
олдуьундан, ону дистилля иля айырмаг чох чятиндир. Она эюря дя, ясасян ики 
мящсулдан  истифадя  едилмишдир:  сабунлашдырмадан  вя  сабунлашдырдыгдан 
сонра ефир йаьынын алынмасы. Лакин сабунлашдырмадан, ясасян сярбяст ефир 
йаьы  айрылдыьындан  зяфяран  ефир  йаьынын  там  кейфиййят  тяркиби  щаггында 
мялумат топламаг олмур. Она эюря дя зяфяран 1,5 саат сабунлашдырылыр вя 
сонра  ефир  йаьы  су-бухар  цсулу  иля  говулур.  Алынмыш  ефир  йаьынын 
константлары ашаьыдакы кимидир: 
9755
,
0
20
20
=
d

5033
,
1
20
=
D
n

[ ]
0
20
8
,
1

D
α

Йаьын  рянэи  тцнд  сары  олуб,  нарынжы  чаларлыдыр,  кяскин  зяфяран  ийи 
верир.  Зяфяран  ефир  йаьынын  кямиййят  вя  кейфиййят  тяркиби  газ-майе 
хроматографийасы иля юйрянилмишдир. 
Зяфяран  ефир  йаьынын  тяркибиндя  Я.И.Ящмядов  тядгигат  нятижясиндя 
34  мцхтялиф  компонент  тапмышдыр  (шякил  2.16  вя  2.17).  Онлардан  27 
компонентин  кимйяви  гурулушу  вя  ады  мцяййянляшдирилмишдир.  Ефир 
йаьынын  терпен  фраксийасында  туйен,  α-пинен,  трисиклен  (α-фенхен),  β-
пинен,  сабинен,  ∆
3
-карен,  β-мирсен,  α-терпинен,  лимонен,  1,8-синеол,  γ-

 
115
терпинен, н-симен, терпинолен, цмуми ефир йаьында ися ялавя олараг метил-
нонилкетон, леналиласетат, фенхон, линалоол, камфора, терпиненол-4, н-нонил 
спирти,  сафранал,  борниласетат,  β-ситронеллол,  борнеол,  эераниол,  β-фенилетил 
спирти ашкар едилмишдир. Айры-айры компонентлярин фаизля мигдары 2.7. сайлы 
жядвялдя верилмишдир. 
 
 
 
 
Шякил 2.16. Зяфяран ефир йаьынын хроматограммасы:  
2 – метил-нонилкетон; 3 – линалиласетат; 4 – фенхон; 5 – линалоол; 
 6 – камфора; 7 – терпиненол-4; 8 – нонил спирти; 9 – сафранал;  
10 – борниласетат; 12 - β-ситронеллол+борнеол; 14 – эераниол;  
15 - β-фенилетил спирти; 16-19 – феноллар вя сесквитерпен спиртляр. 
 
 
 
Шякил 2.17. Зяфяран ефир йаьынын терпен  
карбощидроэенляринин хроматограммасы:  
1 - α-туйен; 2 - α-пинен; 3 – трисиклен+(α-фенхен); 5 - β-пинен;  
6 – сабинен; 7 - ∆
3
-карен; 8 - β-мирсен; 9 – терпинен; 10 – лимонен;  
11 – 1,8-синеол; 12 - γ-терпинен; 13 – н-симен (н-симол);  
14 – терпинолен; 4,15 – мцяййян олунмайан компонентляр. 
 
Жядвял 2.7. Зяфяран ефир йаьында айры-айры компонентлярин мигдары 
 
Компонентлярин 
ады 
Ефир йаьынын 
цмуми мигдарына 
эюря, %-ля 
Компонентлярин 
ады 
Ефир йаьынын 
цмуми мигдарына 
эюря, %-ля 
α-туйон+α-пинен 
0,2 
Метил-нонилкетин 
0,8 
Трисиклен α-фенхен 
0,2 
Линалиласетат  
0,5 
β-пинен 
0,6 
Фенхон  
1,0 
Сабинен  
0,6 
Линалоол  
0,6 

3
-карен 
0,3 
Камфора  
3,5 
β-мирсен 
0,3 
Терпиненол-4 
26,5 
α-терпинен 
0,2 
Нонил спирти 
5,5 
Лимонен  
1,2 
Сафранал  
40,5 

 
116
1-8 синеол 
0,4 
Борниласетат  
0,5 
γ-терпинен 
0,2 
β-ситронеллол 
3,0 
Н-симен 
0,2 
Борнеол  
0,5 
Терпинолен  
0,7 
Эераниол  
2,1 
β-фенилетил спирти 
4,5 
Башга 
компонентляр 
5,5 
 
2.7.  сайлы  жядвялдян  эюрцндцйц  кими,  34  компонентдян  ясас  йери 
сафранал (40,5%) вя терпиненол-4 (26,5%) тяшкил едир. Галан компонентляр 
азлыг тяшкил едир. Зяфяран ефир йаьы сярбяст вя бирляшмиш щалдадыр. Сафранал 
сярбяст  ефир  йаьында  18,2%,  бирляшмиш  ефир  йаьында  ися  75,2%-дир. 
Сахланылма  заманы  34  компонентдян  мцхтялиф  тараларда  сахланылма 
заманы  12-9  компонент  галыр,  терпен  фраксийасы  тамамиля  учуб  иткийя 
сябяб олур.  
2.10.5. Зяфяран истещсалынын артырылмасынын ещтийат мянбяляри  
вя игтисади ящямиййяти 
 
Зяфяран щаггында верилмиш мялуматлар вя гейд едилмиш мязиййятляр 
онун истещсалынын артырылмасынын чох бюйцк ящямиййяти олдуьуну эюстярир. 
Йейинти  сянайесиндя  яла  ядвиййя  кими  ишлядилян  зяфярана  тялябат  эет-эедя 
артыр.  Лакин  республикамызда  истещсал  едилян  зяфяранын  мигдары  ися  бу 
тялябаты юдямир. Буна эюря щяр ил хариждян хейли зяфяран эятирилир. 
Зяфяран  биткисинин  биолоъи  хцсусиййятляри  онун  якин  сащясинин 
тядрижян артырылмасына имкан верир. Зяфяран соьанаглары иля чохалдыьындан 
щяр 3-4 илдян-бир онун плантасийалары тязялянир. Щяр 1 м
2
 сащядян йыьылмыш 
йумрусоьанаглар  1,4  м
2
  сащяйя  якилир.  Щямин  сащя  ися  йалныз  2-жи  илдян 
башлайараг мящсул верир. 
Ингилабдан  яввял  Абшеронун  12  кяндиндя  зяфяран  бежярилмясиня 
бахмайараг,  щазырда  бу  битkи  йалныз  Билэящдя  бежярилир.  Бу  ися  йахын 
эяляжякдя  зяфяранын  якин  сащясинин  эенишляндирилмясини  мящдудлашдырыр. 
Одур ки, зяфяран истещсалыны артырмаг цчцн Абшеронун башга кяндляриндя 
дя  онун  бежярилмясиня  йенидян  башламаг,  йетишдирилмяси  технолоэийасыны 
бир  гядяр  тякмилляшдириб  садяляшдирмяк  лазымдыр.  Зяфяран  истещсалы  чох 

 
117
зящмят  тяляб  едян  бир  просесдир.  Щесабламалар  эюстярир  ки,  1  щектар 
сащядян  орта  щесабла  2  кг  зяфяран  тели  (12%  нямликдя)  алмаг 
мцмкцндцр.  
Зяфяран  мящсуллары  истещсалынын  артырылмасы  мянбяляриндян  бири  дя 
онун  туллантыларындан  истифадя  олунмасыдыр.  Зяфяран  чичякляриндян 
дишижикляри (ясас зяфяран мящсулуну) айырдыгдан сонра йердя галан лячякляр 
вя еркякжикляр 90-92% тяшкил едир. Чичяйин бу щиссяси истифадя олунмадыьына 
эюря  онлар  атылыр.  Апарылан  тядгигатлар  эюстярир  ки,  зяфяранын 
туллантыларындан  (лячяклярдян  вя  еркякжиклярдян)  алынан  ефир  йаьынын 
кейфиййят тяркиби онун телляриндян алынан ефир йаьынын тяркибиня уйьундур 
(шякил  2.18).  Щямин  туллантыларын  тяркибиндя  орта  щесабла  0,3%  ефир  йаьы 
вардыр. Зяфяран мящсулу топланаркян щяр ил 10 тонларла тулланты алыныр. Бу 
туллантылардан  щяр  ил  орта  щесабла  30-35  кг  ефир  йаьы  алмаг  олар.  Щямин 
ефир йаьынын тяркибинин тядгиги онун йцксяк дяйярли олдуьуну эюстярир вя 
бу, мин манатларла мянфяят веря биляр. 
Эяляжякдя  зяфяран  туллантыларындан  там  иткисиз  истифадя  олунмасы 
ялавя эялир вермякля истещсалын игтисади сямярясини дя хейли артыра биляр. 
Зяфяран  истещсалынын  артырылмасынын  игтисади  ящямиййяти  бир  дя 
ондадыр  ки,  хариждян  гызыл  гиймятиня  алынан  зяфяранын  идхалы  тамамиля 
арадан галдырылар. 
 
 
 
 
 
Шякил 2.15. Зяфяран лячякляриндян алынан ефир йаьынын  
хроматограммасы:  
2 – метил-нонилкетон; 3 – линалиласетат; 4 – фенхон; 5 – линалоол; 
6 – камфора; 7 – терпиненол-4; 8 – н-нонил спирти; 9 – сафранал; 
10 – борниласетат; 12 - β-ситронеллол+борнеол;  
14 – эераниол; 15 - β-фенилетил спирти; 
1, 11, 13, 16-19 – мцяййян олунмайан компонентляр. 
 
 

 
118
Зяфяран плантасийааларыны эенишляндирмяк, зяфяран эцлцндян сямярли 
истифадя етмякля йанашы ашаьыдакы тядбирлярин эюрцлмяси зяфяран истещсалыны 
артырмаьа ящямиййятли дяряжядя кюмяк едя биляр. 
1.
  Зяфяранын  мящсулдарлыьыны  артырмаг  цчцн  мювжуд  агротехника 
гайдаларына  ямял  олунмалы  вя  онлар  тякмилляшдирилмялидир. 
Тядгигатлар  эюстярир  ки,  агротехника  гайдаларына  дцзэцн  ямял 
едилдикдя  вя  плантасийалара  йахшы  гуллуг  олундугда  сащялярдян 
цчгат артыг йени йумрусоьанаг алмаг мцмкцндцр. 
2.
  Зяфяран 
плантасийаларында 
эюрцлян 
ишляр 
комплекс 
механикляшдирилмялидир.  Чцнки  щяля  дя  онун  бежярилмяси  вя 
чичяклярин  йыьылмасы  ишляри  ялля  эюрцлцр.  Йалныз  сон  иллярдя  зяфяранын 
якилмяси иши механикляшдирилмишдир. 
3.
  Абшеронда  зяфяран  дямйя  шяраитиндя  бежярилир.  Бир  чох 
тядгигатчыларын  апардыьы  тяжрцбяляр  эюстярмишдир  ки,  веэетасийа 
дюврцндя  зяфяранын  1-3  дяфя  (йаьынтынын  мигдарындан  асылы  олараг) 
суварылмасы мящсулдарлыьы хейли артырыр. 
4.
  Зяфяран  истещсалынын  артырылмасы  мянбяляриндян  бири,  онун  йабаны 
формаларынын  мядяни  формайа  кечирилмясиндян  ибарятдир.  Беля 
тядгигат ишляри эенишляндирилмяли вя ялдя едилмиш нятижяляр истещсалата 
тятбиг олунмалыдыр. 
5.
  Зяфяран  истещсалынын  артырылмасы  иля  йанашы  онун  йетишдирилмяси 
технолоэийасы  тякмилляшдирилмяли,  майа  дяйяри  ашаьы  салынмалы, 
туллантылардан там истифадя олунмалыдыр. 
Йахын  эяляжякдя  зяфяран  плантасийаларынын  эенишляндирилмяси,  щяр 
щектардан  даща  чох  мящсул  ялдя  едилмяси,  онун  кейфиййятинин 
йцксялдилмяси  вя  башга  комплекс  тядбирлярин  щяйата  кечирилмяси 
нятижясиндя бу мящсула олан тялябат тамамиля юдяниля биляр. 
 
 
 

 
119
НЯТИЖЯ 
 
Зяфяран  яввялляр  республикада  йеэаня  тясяррцфат  олан  Билэящ 
гясябясиндяки  зяфяран  совхозунда  бежярилирди.  Лакин  сон  илляр  фярди 
тясяррцфатларда вя шяхси щяйятлярдя бежярилир. Зяфяран чох гиймятли вя щям 
дя  екзотик  бир  биткидир.  Бцтцн  биткиляр  пайызда  юз  веэетасийа  мцддятини 
баша вурдугда, зяфяран пайызда чичякляйир вя бцтцн  гыш бойу веэетасийа 
давам  едир.  Апрелин  сонунда  йарпаглар  солур  вя  гуруйур.  Зяфяран 
плантасийалары щяр 4 илдян-бир йениляшдирилир. Бу мягсядля соьанаглар май 
айында  торпагдан  чыхарылыр,  сярин  вя  гаранлыг  йердя  сахланылыр  вя 
сентйабрын яввялляриндя йенидян якилир. 1 щектардан топланан соьанаглар 
1,4 щектар сащяйя якилир. Зяфяранын тохуму олмадыьындан соьанаглары иля 
чохалдылыр. Зяфяранын ясас мящсулу онун чичякляринин дишижик аьызжыгларыдыр. 
Зяфяранын  Абшерона  Ирандан  эятирлдийи  эцман  едилир  вя  тяхминян 
ВЫЫ ясрин яввялляриндян бурада якилиб бежярилмяйя башланмышдыр. ХЫХ ясрин 
яввялляриндя  Абшеронда  илдя  1000  пуда  гядяр  зяфяран  истещсал  едилирди. 
Абшеронун  12  кянди  зяфяранчылыгла  мяшьул  иди.  Лакин  Биринжи  вя  Икинжи 
Дцнйа мцщарибяляри дюврцндя зяфяранчылыьа биэаня мцнасибят нятижясиндя 
онун  якин  сащяси  азалмыш,  мящсул  истещсалы  ися  орта  щесабла  100  кг 
щяжминдя олмушдур. Сон иллярдя ися тамамиля азалараг илдя 80 кг-а гядяр 
ямтяялик мящсул истещсал едилир. Республикайа Ирандан да зяфяран эятирилир. 
Зяфяран  занбагчичяклиляр  фясилясинин  крокус  жинсиня  мянсубдур. 
Азярбайжанда  бу  жинся  аид  6  нюв  зяфярана  ряст  эялмяк  олур.  Онлардан 
йалныз бир нювц (Жрожус сативус Л.) мядяни щалда бежярилян ади зяфярандыр. 
Гядим  дюврлярдя  зяфярандан  тябабятдя  вя  ятриййат  мящсуллары 
истещсалында  вя  бойаг  биткиси  кими  истифадя  олунмушдур.  Лакин  инди 
зяфярандан, ясасян йейинти мящсуллары истещсалында вя кулинарийада истифадя 
олунур.  Зяфярандан  гяннады  сянайесиндя,  ликюр-араг  истещсалында,  йаь-
пендир  истещсалында  истифадя  едилир.  Азярбайжан  кулинарийасыны  вя  милли 
ширниййатларымызы зяфярансыз тясяввцр етмяк олмаз. 

 
120
Зяфяранын ясас тясиредижи маддяси ефир йаьы вя бойа маддясидир.  
Зяфяранын  тяркибиндя  ефир  йаьы,  бойа  маддяляри,  глцкозидляр, 
витаминляр,  минерал  маддяляр,  азотлу  маддяляр,  азотсуз  екстрактлы 
маддяляр, о жцмлядян шякярляр вардыр. 
Зяфяранын  кейфиййяти  18-281-76  сайлы  сащя  стандартынын  тялябиня 
уйьун  олмалыдыр.  Нямлийи  12%-дян,  кцлц  7%-дян,  сары  теллярин 
(сцтунжугларын)  мигдары  5%-дян,  минерал  гатышыгларын  мигдары  1,5%-дян 
чох олмамалыдыр. 
Зяфяранын 10  мл  сулу  жювщяри  (0,1  г  зяфяран  теллярини 1  литр  суда 12 
саата  гядяр  сахладыгдан  сонра  алынан  сулу  жювщяри)  1  литр  суйу,  даща 
доьрусу 1:1000000 нисбятиндя суйу йахшыжа саралтмалыдыр. 
Зяфяранын кейфиййятини органолептики цсулла йохладыгда онун харижи 
эюрцнцшц,  ийи,  дады,  рянэи  вя  ятри  мцяййян  едилир.  Лабораторийа  цсулу  иля 
нямлийи,  цмуми  кцлц,  10%-ли  хлорид  туршусунда  щялл  олмайан  кцлцн 
мигдары, ефир йаьынын вя бойа маддясинин мигдары мцяййян едилир. 
Апарылан  тядгигат  нятижясиндя  мялум  олмушдур  ки,  Абшерон 
зяфяранынын  тяркибиндя  11,5%  нямлик  вардыр.  Нямлийин  мигдары  щаванын 
нисби  рцтубятиндян  вя  зяфяран  габлашдырылан  тарадан  асылы  олараг  дяйишир. 
Зяфяраны  70%  нисби  рцтубятдя  сахладыгда  онун  нямлийи  9  ай  дяйишмир. 
Эерметик тарайа габлашдырылмыш зяфяранын нямлийи 1 ил ярзиндя дяйишмир. 
Зяфяранын  тяркибиндя  орта  щесабла  5,85%  кцл  вардыр.  Зяфяранын 
кцлцндя  17  кимйяви  елемент  тапылмышдыр.  Мaкроелементлярдян  калсиум, 
калиум, 
фосфор, 
дямир, 
магнезиум, 
натриум, 
силисиум, 
микроелементлярдян  манган,  мис,  алцминиум,  никел,  хром,  гурьушун, 
ултрамикроелементлярдян  титан,  стронсиум,  ториум  вя  уранын  изи 
тапылмышдыр. 
Зяфяранын  тяркибиндя  0,81%  ефир  йаьы  вардыр.  Тядгигатчылар  эюстярир 
ки,  сахланылма  шяраитиндян  вя  таранын  нювцндян  асылы  олараг  1  ил  ярзиндя 
зяфяран  ефир  йаьынын  15-50%-ни  итирир.  Лакин  эерметик  тарада  вя  гаранлыг 
йердя сахланылан зяфяранда ефир йаьынын иткиси аздыр. Она эюря дя зяфяранык 

 
121
тарада вя гаранлыгда сахламаг мяслящят эюрцлцр. Якс щалда ефир йаьынын 
бир щиссяси учур вя онун кейфиййяти ашаьы дцшцр. 
Зяфяранын  бойа  маддяси,  ясасян  каротиноидлярдян  ибарятдир.  Бойа 
маддяляринин цмуми мигдары орта щесабла 3443,2 мг%-дир. Башга сюзля, 
тяхминян  3,5%-дир.  Сахланылма  шяраитиндян  вя  габлашдырылан  таранын 
нювцндян  асылы  олараг  зяфяран  1  ил  ярзиндя  бойа  маддясинин  4-25%-ни 
итирир.  Ишыгда  сахланылан  зяфяранын  бойа  маддяси  даща  чох  итир,  чцнки 
цлтрабянювшяйи шцаларын тясириндян каротиноидляр парчаланыр. 
Зяфяран  ефир  йаьынын  тяркибиндя  34  мцхтялиф  компонентляр 
тапылмышдыр.  Бунлардан  27-ни  ашкар  етмяк  мцмкцн  олмушдур.  Ефир  йаьы 
щям  сярбяст  вя  щям  дя  бирляшмиш  формададыр.  Сахланылма  заманы  илк 
дюврдя сярбяст ефир йаьынын иткиси чох олур. Лакин зяфяранын бойа маддяси 
кросинля глцкозид бирляшмя ямяля эятирдийи сафранал алдещиди сахланылмайа 
давамлыдыр. Сахланылма заманы мцхтялифлийиндян асылы олараг ефир йаьынын 
тяркибиндяки компонентлярин сайы 27-дян 9-12-йя гядяр азалыр. 
Зяфяран  теллярини  аьзы  кип  баьланан  сарымтыл-гящвяйи  рянэли  шцшя 
банкаларда сахламаг мяслящятдир. Зяфяранын сахландыьы йер гуру вя сярин, 
еляжя  дя  гаранлыг  олмалыдыр.  Зяфяран  телляри  щигроскопик  олдуьундан 
щавадан  юзцня ням  чякир,  бязян  зяфяранын  нямлийи 20%-я  чатыр.  Зяфяран 
телляри 2 илдян чох сахландыгда юз тябии ийини вя рянэини хейли итирир. 
Тядгигат ишиня йекун вурараг ашаьыдакы тяклифляри иряли сцрмяк олар. 
1.
  Зяфяранын якин сащясинин артырылмасы вя онун истещсалынын комплекс 
шякилдя  апарылмасы  мяслящят  эюрцлцр.Бу  мягсядля  зяфяранын  ясас 
мящсулу олан дишижик аьызжыглары иля йанашы тяркибиндя каротиноидляр 
вя ефир йаьы олан чичяйин диэяр щиссяляриндян дя истифадя едилмялидир. 
2.
  Зяфяраны  габлашдырмаг  цчцн  мцтляг  тцнд  рянэли  шцшя  таралардан, 
юзц дя эерметик олмагла истифадя едилмялидир. 
3.
  Зяфяраны  сярин,  гаранлыг  йердя  вя  нисби  рцтубяти  65-70%  олан 
биналарда гаранлыгда сахламаг мяслящят эюрцлцр. 

 
122
4.
  Азярбайжанда  йабаны  щалда  йетишян  зяфяран  нювляриндян  сечмя 
цсулу  иля  бежярилиб  ямтяялик  зяфяран  мящсулу  алмаг  цчцн  истифадя 
едилмяси  мяслящят  эюрцлцр.  Бу  мягсядля  «Эюзял  зяфяран»  даща 
ящямиййятлидир.  Онун  телляриндя  дя  ади  зяфяранда  олан  ефир 
йаьларындан вя бойа маддясиндян вардыр. 
5.
  Эяляжякдя  сцни  зяфяран  истещсал  олунмасына  башламаг  важиб 
мясялялярдяндир. Бу мягсядля зяфяранын ефир йаьынын тяркибиндя олан 
ясас  компонентляр  синтез  едилмяли  вя  тябии  каротиноидляр  ялавя 
едилмякля рянэиня вя ийиня эюря зяфярана уйьун маддя щазырланмасы 
сащясиндя тядгигатлар апарылмалыдыр. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
123
FƏS L 3.  DƏFNƏ YARPAĞ
 
Азярбайcанын  Хязярсащили  районларынын  субтропик  биткилярин 
инкишафында  бюйцк  перспективя  малик  олдуьуну  тядгигатчылар  щяля  ХЫХ 
ясрдя гейд етмишляр. Щягигятян дя кечян ясрин ахырларында щявяскарлар бу 
зонада  бир  сыра  гиймятли  биткиляри  иглимя  уйьунлашдырмышлар.  Щямин 
биткилярин ичярисиндя няcиб дяфня дя вар иди. 
Няcиб дяфнянин Хязярсащили субтропикляря эятирилмяси тарихи щялялик 
мцфяссял юйрянилмямишдир. Эцман едилир ки, няcиб дяфня бура кечян ясрин 
ахырларында Гара дяниз сащилиндян эятирилмишдир. Лянкяран зонасынын бя'зи 
баьларында  ХЫХ  ясрин  90-cы  илляриндя  якилян  няcиб дяфня  аьаcлары    инди  дя 
галыр. 
Лянкяранда 
няcиб 
дяфнянин 
мцвяффягиййятля 
иглимя 
уйьунлашдырылмасы щаггында М. О. Новоселов да (1912) йазмышдыр. Лакин 
бурада субтропик биткилярин планлы сурятдя иглимя уйьунлашдырылмасына вя 
онлар  цзяриндя  сямяряли  тядгигат  ишляриня  1926-cы  илдя,  йяни  Лянкяранда 
Цмумиттифаг  Тятбиги  Ботаника  вя  Йени  Биткиляр  Институтунун  дайаг 
мянтягяси  вя  Мешя-Тяcрцбя  Стансийасы  тяшкил  едилдикдян  сонра 
башланмышдыр. 
Тядгигат ишляринин инкишафы иля йанашы субтропик биткичилийинин сянайе 
аьаcлары  да  йарадылырды.  Лянкяран  зонасындан  тяхминян  1932-1934-cц 
иллярдян  етибарян  чай,  мейвя,  günəbaxan,  няcиб  дяфня  вя  башга  биткиляр 
беcярян ихтисаслашдырылмыш совхозлар йарадылырды. Няcиб дяфня яввял ясасян 
декоратив  битки  кими  нисбятян  эениш  йайылды.  Хязярсащили  субтропиклярдя 
няcиб дяфня щятта бир чох кяндлярдя щяйатйани сащялярдя дя беcярилирди. 
Няcиб  дяфнянин  сянайе  мигйасында  беcярилмясиня  Азярбайcанда 
1950-cи  илдян  етибарян  башланмышдыр.  Кечмиш  ССРИ  Назирляр  Советинин  10 
ийун  1949-cу  ил  тарихли  хцсуси  гярарына  ясасян  Азярбайcанда  200  щектар 
сащядя  няcиб  дяфня  плантасийаларынын  салынмасы  нязярдя  тутулмушду. 
Дяфня  якиляcяк  сащялярин  щамысы  Лянкяран  зонасында,  Астара  Субтропик 
Биткиляр Совхозунда мцяййян едилди. Плантасийалар совхозда йетишдирилмиш 
тинэлярля салынды. Биткиляр бир-бириндян 1х1,5 метр аралы, щяр щектарда 6666 

 
124
аьаc  йерляшдирмяк  шярти  иля  якилди.  Лянкяран  зонасында  дяфня 
плантасийалары салынмасы иши мцвяффягиййятля нятиcялянди. Артыг 1964-cц илин 
ахырларында бу зонада 248,7 щектар дяфня плантасийасы мювчуд иди. 
Йейинти  сянайесинин  вя  ящалинин  дяфня  йарпаьына  артан  тялябатыны 
нязяря  алараг  тякcя  Лянкяран  зонасында  дейил,  щабеля  Азярбайcанын 
башга  субтропик  районларында  -    Абшеронда,  Эянcя,  Шямкир, 
Эоранбойда,  Гарабаьын  вя  Ширванын  аран  щиссяляриндя  дя  дяфня 
плантасийалары салынмасы нязярдя тутулмушду. 
Дяфня йарпаьы ясасян гурудулмуш щалда кулинарийада вя консерв 
сянайесиндя  истифадя  олунур.  Бу  ян  чох  ишлядилян  ядвиййя  нювцдцр.  Она 
эюря  дя  онун  кейфиййятиня  стандарт  цзря  мцяййян  тялябляр  верилир  вя 
сахланылма  заманы  кимйяви  тяркибиндя  вя  кейфиййятиндя  дярин  просесляр 
эедир.  
3.1. Дяфня йарпаьынын кимйяви тяркиби вя  
Yüklə 6,89 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   23




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin