E nuritdinov odam fiziologiyasi

Siydik chiqarish 
Siydik burama kanalchalardan o'tgandan keyin chiqarish yo'llari orqali buyrak 
jomlariga tushadi, buyrak jomlaridan esa, siydik yo'llari orqali qovuqqa keladi. Siydik 
qovuqda to'planib turadi va hyech bir o'zgarmaydi. Siydik uzluksiz hosil bo'ladi, 
qovuq esa to'lgan sayin bo'shab turadi. 
Qovuqdan siydik chiqarish kanali boshlanadigan joyda ikkita sfinkter bor (haiqa 
shakiidagi mushak tutamlari shunday deb ataladi). Odatda ular qisqarib, qovuqdan 
chiqish teshigini jips yopib turadi. Sfinkterlardan biri qovuqdan chiqish yo'lini 
berkitib turadi va qovuq sfinkteri deb ataladi, ikkinchi sfinkter esa, siydik chiqarish 
kanalini yopib turadi va siydik chiqarish kanalining sfinkteri deb ataladi.Siydik 
chiqarilmayotgan 
vaqtda 
sfinkterlar 
yopiq 
turganligidan 
siydik 
qovuqda 
to'planaveradi. Siydik qovuqdan siydik yo'llariga qaytib chiqa olmaydi, chunki siydik 
qovuqqa (siydik pufagiga) qiyshiq yo'nalishda kiradi; qovuq siydik bilan to'lganda 
devoridagi mushak qavati siydik yo'llarining teshigini bosadi va yopib qo'yadi. 
Qovuqqa simpatik va parasimpalik asablardan tolalar keladi. Simpatik asablar 
qo'zg'alganda siydik yo'llarining harakati (perstaltikasi) kuchayadi, qovuq devorlari 
bo'shashadi, sfinkteri esa yanada qattiqroq qisadi; shunday qilib, simpatik asabning 
qo'zg'alishi qovuqda siydik to'planishi uchun qulay sharoit tug'diradi. Parasimpatik 
asablarning qo'zg'alishi simpatik asablarning qo'zg'alishida ko'riladigan hodisalarning 
aksini vujudga keltiradi. Qovuq devorlari parasimpatik asablar ta'sirida qisqaradi, 
sfinkteri bo'shashadi va siydik qovuqdan haydalib chiqadi. 
Siydik chiqarish-refleks yo'li bilan bo'ladigan hodisadir. Qovuqdagi siydik 
bosimining ortishi tufayli markazga intiluvchi asablarning oxirlari ta'sirlanadi. 
Qovuqqa siydik kirgan sayin undagi bosim oshadi va devorlari cho'ziladi. Qovuqdagi 
bosimning suv ustuni hisobi bilan 12-15 sm gacha ko'tarilishi va qovuq devorlarining 
cho'zilishi qovuq devoridagi asab oxirlariga (markazga intiluvchi asab oxirlariga) 
ta'sir etadi. Retseptorlarda qo'zg'alish paydo bo'ladi, bu qo'zg'alish markaziy asab 
tizimiga o'tadi, u yerdan esa mark'azdan qochuvchi harakatlantiruvchi asabfar orqali 
qovuqqa kelib, uning qisqarishiga, shu bilan birga sfmkterlarning bo'shashiga sabab 
bo'ladi. Natijada siydik chiqariladi. 
Refleks yo'li bilan siydik chiqarish markazi orqa miyaning dumg'aza bo'limidadir. 
Markaziy asab tizimining oliy bo'limlari: uzunchoq miya, o'rta miya va bosh miya 
po'stlog'i o'sha markazning reflektor faoliyatiga ta'sir etadi. Markaziy asab tizimining 
shu bo'limlaridan keluvchi qo'zg'alish orqa miyadagi siydik chiqarish markaziga 
borib, siydik chiqarishga refleks yo'li bilan ta'sir etadi. 
Odam siydikni tuta oladi yoki qovug'i yetarli to'lishmaganda va siydik chiqarish 
refleksi bo'lmaganda ham siydik chiqara oladi. Siydik chiqarishga bosh miya 

---

114 
po'stlog'i ta'sir etadi. Bosh miya po'stlog'idan siydik chiqarish kanalining sfinkteriga 
impulslar kelib, uni bo'shashtiradi. Yosh bolalar asta-sckin, ulg'aygan sayin siydik 
tutadigan bo'lib qoladi. Katta yoshli bolalar va o'rta yashar kishilarning beixtiyor 
siydik chiqarishi, shuningdek kechasi siydik tuta olmasligi markaziy asab tizimining 
xastaligidan darak beradi.