E qosimov, M. Akbarov

Bo‘yoqbop yelimlar. Bo‘yoq tarkiblarini tayyorlashda bog‘lovchi sifatida hayvonot, o‘simlik va polimer yelimlar ko‘p ishlatiladi. Bo‘yaladigan yuzani gruntlashda, devorlarni shpaklyovkalashda, bo‘yoq tarkibini tezroq qotirish maqsadida yelimli eritmalardan foydalaniladi. Ular hayvonot yelimi, suyak, kazein va go‘sht pardadan ishlangan xillarga bo‘linadi.
Suyak yelimi obdan tozalangan va yog‘i ajratib olingan hayvon suyaklarini qayta ishlab olinadi. Suyak yelimi to‘rt xil ko‘rinishda: qattiq plitka shaklida, yirik donali qilib tuyilgan, kukun qilib tuyilgan va gallerit deb ataluvchi bo‘tqasimon ko‘rinishda tayyorlanadi. Shuni esda tutish kerakki, yelim chirishi mumkin, shu sababli uni quruq joyda saqlash kerak. Yelim eritmasi ayniqsa tez chiriydi. Bunda, chirigan yelimdan foydalanib tayyorlangan bo‘yoq ichki yuzalarga surtilsa, xonada badbo‘y hid uzoq vaqt saqlanib qoladi.
Bo‘yoq tarkiblar tayyorlash uchun ishlatiladigan suyak va go‘sht parda yelimlari quyidagi texnik talablarga javob berishi lozim: qattiq yelimni 24 soat suvga solib qo‘yganda unda mog‘orlash yoki chirish singari alomatlar bo‘lmasligi, u shishmasligi kerak.
Kazein yelimi. Kazein yelimi quruq kazein kukunining ishqor va mineral tuzlar bilan aralashmasidan iborat. Kazein-sut tarkibida 4% miqdorida oqsil moddalar bor. Sut achitilganda undan suzmasimon quyqa tarzda kazein ajralib chiqadi. Tvorogda 20% ga yaqin tozalanmagan xom kazein bo‘ladi. Texnika kazeini sutdan tayyorlanadi. Buning uchun sut achitiladi. Ajratib olingan kazein yuviladi va quritiladi. Natijada, xira sariq rangli qattiq kazein kesakchalar olinadi, keyin ular manniy krupa yirikligida tuyiladi.
Kazein sovuq suvda ham issiq suvda ham erimaydi. Uni eritish uchun suvga soda, potash, novshadil spirt kabi ishqorlarning biridan taxminan 5% qo‘shiladi. Shunda kazein erib ketadi va bir soatdan keyin undan pishiq yelim hosil bo‘ladi.
Kazein yelimi obdan tuyilgan kazeinga so‘ndirilgan ohak va mineral tuzlar (ftorli natriy, soda, mis kuparosi va h.k.) qo‘shib bir oz kerosin aralashtirib tayyorlanadi. Ishlatish uchun juda qulay bo‘lgan kukunsimon kazein yelimi toza bo‘lishi, undan hid kelmasligi kerak. Kazeinli bo‘yoq tarkiblarni tayyorlashda asosan ishqorga chidamli pigmentlar ishlatiladi.
Qo‘shiladigan ashyolarning sifatiga qarab kazein yelimi ikki xil: ekstra (В-107) va oddiy (06) navda tayyorlanadi. Kukun holdagi kazein yelimi bir jinsli, qo‘shilmalar aralashmagan va mog‘orlamagan bo‘lishi kerak. Yelimdan chirigan hid kelmasligi zarur. Bir og‘irlik qism yelimga ikki og‘irlik qism suv qo‘shib, 15— 20°C haroratda ko‘pi bilan bir soat aralashtirilganda barcha bo‘laklari erib bitgan bir jinsli eritma hosil bo‘lishi kerak. Yelimni quruq joyda saqlash shart.
Kazein yelimi asosan fasadlarni bo‘yashda ishlatiladi, chunki u juda pishiq, yuvilmaydigan bo‘yoq parda hosil qiladi.
Kraxmallar. Qanday xomashyodan tayyorlanganiga qarab kraxmallar har xil bo‘ladi: kartoshka, makkajo‘xori, bug‘doy, guruch kraxmali va boshqalar. Kraxmal kaftga solib siqilganda g‘irchillaydigan mayda oq kukundan iboratdir.
Kraxmal sovuq suvda erimaydi, shuning uchun uni ishlatishda ustiga issiq suv quyiladi va qaynatiladi, shundan keyin quyuq kleyster hosil bo‘ladi. Kraxmal dumaloq-dumaloq bo‘lib qolmasligi uchun unga avval sovuq suv qo‘shib qoriladi.