Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə

Hekayət. Xəlifə Mömin bir dəfə dedi: ―Heç vaxt o gün olmasın ki, bir 
padĢah örtük əhlinə icazə versin, onlar ölkə, ordu, xəzinə haqqında Ģaha söz desin, 
iĢə qarıĢsın, birini himayə edib, birini iĢdən qovsun, birinə cəza versin, birini 
vəzifəyə qoysun. 
Belə olduqda istər-istəməz camaat onların xidmətinə gedər, öz 
ehtiyaclarını deyərlər. Onlar adamların bu rəğbətini sarayda çoxlu qoĢun və rəiyyət 
topladığını gördükdə iĢtahları daha artar, baĢqa xəyallara düĢərlər. Pis adamlar, 
bədxah mərdüməzarlar onlara tez yol taparlar. Bundan sonra Ģahın əzəməti gedər, 
dərbar və dərgahın hörməti azalar, Ģahın sözü hörmətdən düĢər, hər tərəfdən 
məlamət və və məzəmmət yağmağa baĢlar, ölkədə həyəcan və iztirab əmələ gələr, 
vəzir öz təmkinliyini saxlaya bilməz, orduda narazılıq törəyər." Bəs bunun çarəsi 
nədir, bu narahatlıqdan xilas olmaq üçün nə etmək lazımdır. 
PadĢah özündən əvvəlki adəti bərpa etməli, qüdrətli, iradəli Ģahların 
etdikləri kimi, izzət və cəlal sahibi olan allahın dediyi kimi etməlidir. O 
buyurubdur: "KiĢiləri qadınlardan üstün yaratdıq ki, onları dolandırsınlar." 
Əgər onlar özlərini dolandıra bilsəydilər, onları kiĢilərin ixtiyarına 
verməz, kiĢiləri onlardan üstün yaratmazdı. 
Hekayət. Keyxosrov belə demiĢdir: "Hansı Ģah istəyirsə evi yerində 
qalsın, ölkəsi viran olmasın, Ģan-Ģövkətinə xələl toxunmasın, örtük əhlinə icazə 
verməməlidir ki, öz əlaltıları və nökərlərindən baĢqa iĢə qarıĢsınlar. Beləliklə, 
qədim adəti saxlayıb, narahatlıqdan azad olarlar." 
Hekayət. Ömər ibn Əlxəttab (allah ondan razı olsun) demiĢdir: 
"Qadınların üzü örtülü olduğu kimi sözləri də örtülü olmalıdır, onların özlərini açıq 
göstərmək mümkün olmadığı kimi, sözlərini də açıq demək olmaz." 
Bu barədə bu qədər danıĢıldı, bəsdir; baĢqalarına da nəzər salınsa, bilərlər 

---

133 
ki, məsləhət bundadır. 
Tabelər haqqında. Böyük yaradan padĢahı hamının üstündə höyük 
yaratmıĢdır. Bütün insanlar ona tabedir, onun sayəsində bir parça çörək sahibi olur, 
böyük vəzifələrə çatırlar. Onları elə saxlamaq lazımdır ki, həmiĢə öz yerlərini 
bilsinlər, qulaq sırğasını qulaqlarından çıxarmasınlar. Onların yaxĢı və pis 
iĢlərini həmiĢə bir-birinə göstərmək lazımdır ki, kim olduqlarını yaddan 
çıxarmasınlar, bir də öz bildiklərini etmələrinə yol verilməməlidir. Onlar hərəsi öz 
yerini bilməli, bir-birinin halından xəbər tutmalı, ayaqlarını cızıqlarından kənara 
qoymamalıdırlar, onlara nə deyilibsə, onu da yerinə yetirməlidirlər. 
Hekayət. Büzürcmehr bir gün ƏnuĢirəvana dedi: ―Vilayət Ģahındır, Ģah 
vilayəti qoĢuna tapĢırır, adamları tapĢırmır. Əgər qoĢun Ģahın vilayətinə mehriban 
olmayıb, vilayətin adamlarına Ģəfəqqəl və mərhəmət göstərməsə, hərə öz kisəsini 
doldurmağa çalıĢsa, vilayətin halına qalmasa, rəiyyəti yaxĢı saxlamasa, qoĢun 
həmiĢə vilayətdə cəza versə, zindana salsa, iĢdən qovsa, qəzəblənsə, xəyanət 
törətsə, Ģahla qoĢun arasında nə fərq? Belə iĢlər həmiĢə Ģahların ixtiyarında 
olmuĢdur, qoĢunun yox. Orduya belə hüquq və ixtiyar vermək olmaz. Bütün 
dövrlərdə qızıl tac, qızıl üzəngi, qızıl cam olmuĢdur; taxt qurdurmaq, sikkə 
basdırmaq hüququ Ģahlardan baĢqa heç kəsdə olmamıĢdır. Bir də deyiblər: "ġah 
fəzilət və Ģücaətdə bütün Ģahlardan üstün olmaq istəyirsə, əxlaqını təmiz 
saxlamalıdır." Dedi: "Necə?" Dedi: "Pis xasiyyətləri özündən uzaqlaĢdırmalı, 
yaxĢılarını özünə aĢılamalıdır. Pis xasiyyətlər bunlardır: kin, həsəd, təkəbbür, 
qəzəb, Ģəhvət, hərislik, xəsislik, inad, yalançılıq, paxıllıq, bədxahlıq, zülm, 
xudpəsəndlik, tələsmək, naĢükür olmaq, yüngülbeyinlik. YaxĢı xasiyyətlər 
bunlardır: həya, xeyirxahlıq, həlm, alicənablıq, bağıĢlamaq, təvazö, səxavət, 
sədaqət, səbr, qədirdanlıq, rəhmdillik, elm, ağıl, ədalət. 
Bu xüsusiyyətlərə bu tərtib üzrə yiyələnib onların hamısını həyata keçirə 
bilsən, dövlət iĢlərində heç bir məĢvərətçiyə ehtiyac qalmaz."