Ə.Ə. NƏBİyev, E. N. Dostiyari xurma meyvəSİNDƏn müXTƏLİF ÇEŞİDDƏ Qİda məhsullari istehsali texnologiyasinin təDQİQİ baki “elm” 2010 Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Texnologiya Universiteti


FƏSİL 2. TƏDQİQATIN OBYEKTİ VƏ METODİKASI



Yüklə 1,3 Mb.
səhifə4/11
tarix07.03.2017
ölçüsü1,3 Mb.
#10499
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

FƏSİL 2. TƏDQİQATIN OBYEKTİ VƏ METODİKASI

2.1. Tədqiqat obyekti
Tədqiqat obyekti kimi respublikamızın əksər rayon­la­rın­da geniş yayılmış Xaçia və Xiakume xurma sortlarından isti­fa­də edilmişdir.

Xaçia sortunun meyvəsi büzüşdürücülük xassəsinə ma­lik­dir. Onun ağacları təx­­minən 10-12 m hündürlükdə olub, hər tə­rəfə şaxələnir. Meyvəsinin yarpaqları uzun­sov, kənarları bü­töv, qalın qabıqlı, tünd yaşıl rəngdədir. Meyvələri iri olmaqla, hər birinin çəkisi 150-250 q qədər dəyişə bilər. Meyvəsi uzun­sov-konik formalı, yu­xa­rı his­sə­si sivri, bəzən yumrulanmış olur. Yetişməmiş meyvələrin rəngi qırmızımtıl-sarı rən­gə çalır. Ye­tişmiş meyvələrin rəngi qırmızımtıl-narıncı olur. Meyvələri tam yetiş­miş halda gözəl dada və ətirə malik olur. Yetişgənlik döv­rü oktyabr – noyabr ay­la­rına tə­sadüf edir. Nəqledilməyə və sax­lan­maya davamlıdır. Müxtəlif qida məh­sul­la­rı­nın ha­zır-lan­ma­sı üçün əlverişlidir. Bir ağacının məhsuldarlığı orta hesabla 70-150 kq təş­kil edir.

Xiakume sortu hündür (4...12 m,) geniş şaxəli və sıx­bu­daq­lı olan ağac­dır. Yar­paq­ları yumru və ya uzunsov formalı, qıraq­ları bütöv, tünd yaşıl rəngli, səthi parıltılı olur. Xiakume sortu­nun meyvəsi iri yumru (300 q qədər) və ya yumru-yastı olur. Çalçarpaz tozlanmadan asılı olaraq meyvələrin xarici görü­nüşü dəyişkən olur. Sap­la­ğı kövrək və qalın olmaqla uzun­lu­ğu 1,5 sm çatır. Meyvəsinin tərkibində toxumunun sayı də­yiş­kən olur. Bəzi meyvələrdə 4-5, bəzilərində isə 6-7 ədəd çəyir­dək olur. Meyvənin lətli hissəsi açıq narıncı rəngdədir. Yetiş­mə müddəti noyabr ayına təsadüf edir. Bu sortun ağacı çox məhsuldardır. Ağacın böyüklüyündən asılı olaraq məhsul­dar­­lığı orta hesabla 80...200 kq təşkil edir.

Tədqiqat işimizdə hər iki sortun yetişməmiş, yetişmiş və yetişmə müddəti öt­müş meyvələrindən istifadə edərək müx­tə­lif çeşiddə (şirə, püre və bəhməz) qida məh­sul­ları istehsal etməyi qarşımıza məqsəd qoymuşuq. Kontrol variant kimi şirə, pü­re və bəhməz istehsalı zamanı xurma meyvələri yuyul­duq­dan sonra isti üsulla emal edil­mə­dən hazırlanması nəzərdə tutul­muşdur. Nümunə variantında isə xurma meyvələri əvvəlcə yuyu­lur, çeşidlənir, bəzi qatışıqlardan təmizlənir, dilimlənir, son­ra 80-900C temperaturda 8-10 dəqiqə qızdırılır. Bu zaman eks­traksiya prosesinin yaxşı getməsi üçün əzintiyə ümumi həc-mi­nin 10-15%-i qədər təmiz içməli su da əlavə edilir. Bura­da əsas məqsəd meyvənin qabığında və lətində olan qida mad­də­lə­ri­nin şirəyə yaxşı keçməsinə nail olmaqdır. Bundan başqa xurma meyvəsinin tərkibində həlməşiklik əmələ gətirən üzvi maddələr (pektin maddələri, nişasta, sellüloza, zülallar və s.) təbii qu­ruluşunu dəyişərək, daha asan süzülürlər. Xurma meyvəsini əvvəlcədən isti üsulla emal etdikdə nəinki ekstraktiv maddələrin miqdarı çoxalır, həm də hüceyrə quru­luşu­nun yaxşı pozulması nəticəsində şirə çıxımının da artmasına nail olunur. Kontrol (nəzarət) va­ri­antda isə əzintinin şirədən ayrılmasına, onun süzülməsinə kolloid hissə­cik­lər (zü­lal­lar, pektin maddələri və s.) xeyli dərəcədə mane olur. Bu üsulla alınmış məh­sulda eks­traktiv maddələrin miqdarı, şirə çıxımı nisbətən az olmuşdur.




    1. Tədqiqatın metodikası

Bu məqsədlə biz hər iki xurma sortunun ilk əvvəl mey­və­lərinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibin öy­rənilməsini qarşımıza məqsəd qoymuşuq. Xurma meyvəsinin ye­tişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibinin öyrənil­məsində meyvənin çəkisi, meyvədə olan toxumların sayı, meyvənin saplağının çəkisi, meyvənin qabıq hissəsinin çəkisinin təyini nəzərdə tutulmuşdur. Habelə lətli və lətsiz şirə çıxımı (qeyri şəffaf şirə) da hər bir sortun yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq təyin edilmişdir [18]. Daha sonra xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq əsas kimyəvi göstə­ricilərin (quru maddənin, ümumi şəkərin, bəzi hekso­za­la­rın və s.), bəzi oksidoreduktaz sinfinə aid fermentlərin (askor­bat­oksidaza, peroksidaza, katalaza), hidrolazalar sinfinə aid olan pektinesteraza fermentinin aktivliyinin təyin edilməsi qar­şı­ya məqsəd qoyulmuşdur. Bundan başqa hər iki sortun meyvə­lə­rinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq meyvələrində və isteh­sal olunmuş məhsullarında fenol maddələrinin, amintur­şu­la­rı­nın və mineral maddələrin miqdarca dəyişməsi tədqiq edil­miş­dir. Xurma meyvəsində və ondan istehsal olunmuş məhsullarda aşa­ğı­­da­kı göstəricilər təyin olunması qarşıya məqsəd qoyul­muş­dur.




  1. Quru maddə - refraktometrlə [52].

  2. Ümumi şəkər – ümumi qəbul olunmuş üsulla [52].

  3. Qlükoza – yodometriya üsulu ilə [100].

  4. Fruktoza – kalorimetriya üsulu ilə [100].

  5. C vitamini – 2,6 dixlorfenolindofenol üsulu ilə [100].

  6. Ümumi və ya uçucu olmayan turşuluq [52].

  7. Pektin maddələri – kalorimetriya-karbozol üsulu ilə [26].

  8. Aminturşuları – AAA–39 aminturşu analizatorunda [111].

  9. Mineral maddələr – kalorimetriya üsulu ilə [95].

  10. Pektinesteraza fermentinin aktivliyinin təyini – potensiometr üsulu ilə [26].

  11. Askorbatoksidaza, ortodifenoloksidaza, peroksidaza və katalaza fermentlərinin aktivliyinin təyini [100, 111].

  12. Sellüloza – Kuşnel və Koqan üsulu ilə [111].

  13. Fenol maddələrinin təyini: katexinlər, leykoantosianlar, flavanollar, proanto­sia­ni­dinlər, fenolkarbon turşuları (parafumar, kofein turşuları) – spektro­foto­ka­lo­ri­metriya üsulu ilə [41, 57].

  14. Fenol maddələrinin ümumi miqdarı – kalorimetriya üsulu ilə [52].

Analiz zamanı hər iki xurma sortunun sağlam heç bir xəstəliyə tutulmamış mey­və­lərindən istifadə olunmuşdur.

Tədqiqatın nəticəsi kimi Xaçia və Xiakume sortlarının mey­vələrinin yetişmə də­rə­cə­sindən asılı olaraq istehsal olun­muş məhsulların (şirə, püre və bəhməz) nü­mu­nə­ləri ay­rı-ayrı­lıq­da 10 bal sistemi üzrə dequstasiyası keçirilmişdir. Keçirilmiş de­qus­ta­­si­ya­nın protokolu monoqrafiyaya əlavə olunmuşdur. Bundan başqa ya­rım­la­bo­ra­to­ri­ya şəraitində xurma mey­və­sindən istehsal olunmuş qeyd olunan qida məhsulları “Gi­lan” Qəbə­lə konserv zavodunda da mütəxəssislər tərəfindən dequs­ta­siya olunaraq qiy­mətləndirilmişdir.




FƏSİL 3. TƏDQİQATIN APARILMASI

3.1. Xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibin tədqiqi
Xurma meyvəsinin inkişafı üçün ölkəmiz çox əlverişli torpaq-iqlim şəraitinə malikdir. Əhalinin ən çox həyatyanı sahəsində geniş yayılmış ekoloji baxımdan təmiz, yüksək qidalılıq dəyərinə malik olan xurma meyvəsi mühüm müalicəvi xüsusiyyətlərə malikdir. Xurma insan orqanizmi üçün lazım olan qida komponentləri ilə daha zəngindir. Qeyd etmək lazımdır ki, xurma ağacının becərilməsində, meyvə­si­nin yetişməsində heç bir dərman preparatından istifadə olunmur. Xurma meyvəsi yüksək bakterisid və antioksidant xüsusiyyətlərinə malikdir. Xurma meyvəsində heç bir xəstəlik müşahidə olunmur [1, 7, 38]. Bu da xurma meyvəsinin fenol maddələri ilə daha zəngin olmasını göstərir [34]. Ölkəmizdə bol ehtiyatı olan xurma meyvə­sin­dən müxtəlif çeşiddə qida məhsullarının hazırlanması yeni iş yerlərinin yaranmasına, iq­ti­sa­diyyatımızın daha da inkişaf etməsinə köməklik göstərə bilər. Bu məqsədlə biz ilk əvvəl Xaçia və Xiakume sortlarının yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibin öyrənilməsini qarşımıza məqsəd qoymuşuq.

Xurma meyvəsinin mexaniki tərkibi onun meyvəsindən və saplağından ibarətdir. Meyvə hissə qabıqdan, toxumdan, lətli hissədən və şirədən ibarətdir. Xurma meyvəsindən müxtəlif çeşiddə qida məhsulları (bəhməz, şirə, püre və s.) istehsal etmək üçün ilk əvvəl onun mexaniki tərkibini, ən əsas da lətli və lətsiz şirə çıxımını müəyyənləşdirmək vacibdir [8, 9].

Xurma meyvəsi yetişmə dərəcəsindən, ekoloji duru­mun­dan, becərilmə şəra­itin­dən asılı olaraq mexaniki tərkibini təş­kil edən hissəciklər faiz nisbətinə görə müxtəlif cür ola bilir­lər [6, 12]. Meyvənin mexaniki tərkibinin standarta uyğun gəl­mə­si üçün onun becərilmə prosesində bütün aqrotexniki qay­da­la­ra əməl olunmalıdır. Əks halda xurma meyvəsinin məhsul­dar­lığı aşağı olmaqla yanaşı, onun qidalılıq dəyəri də tələb olu­nan standarta uyğun gəlməyəcəkdir. Məsələn, xurma ağacı vaxtı-vaxtında su ilə tə­min olunmadıqda onun meyvələrinin məhsuldarlığı və qidalılıq dəyəri aşağı ola­caq­dır [10, 11]. Ona görə də xurma meyvəsindən yüksək keyfiyyətli qida məhsulları istehsal etmək üçün onun becərilməsinə xüsusi olaraq fikir vermək tələb olunur. Xur­ma ağacına daim qulluq etməklə yanaşı həm də vaxtı-vaxtında suvarılmalıdır [28, 38, 50]. Məlumdur ki, bütün canlıların həyat fəaliyyəti üçün su olduqca vacibdir [17, 145]. Su, hüceyrənin tərkib hissəsini təşkil etməklə yanaşı orqanizmdə mühüm bioloji funk­siyaların yerinə yetirilməsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Zülalların, karbo­hid­rat­ların, yağların və qeyrilərinin assimilyasiyası və dissimilyasiyası bilavasitə suyun iş­ti­rakı ilə gedir [21, 88]. Bitki mənşəli məhsullar üçün su əsas nəqliyyat vasitəsi hesab olunur. Bitkilərin ayrı-ayrı orqanlarına qida maddələri su vasitəsilə ötürülür [14, 110]. Bitki istənilən qədər su ilə təmin olunmadıqda onun məhsuldarlığı aşağı düşür. Bu zaman bitkilərdə gedən fotosintez və tənəffüs prosesləri zəifləyir [145]. Nəticədə bitkilərdə əmələ gələn qida maddələrinin (şəkərlərin, vitaminlərin, yağların və s.) miqdarı azalır, keyfiyyət göstəriciləri və boy inkişafı zəifləyir [15].

Beləliklə, ədəbiyyat materiallarının araşdırılmalarından məlum olmuşdur ki, xurma meyvəsindən yüksək keyfiyyətli qida məhsulları istehsal etmək üçün onun mexaniki tərkibini, əsasən də şirə çıxımını bilmək lazımdır. Bu məqsədlə istifadə olunan Xaçia və Xiakume sortlarının yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibin dəyişməsi tədqiq edilmişdir. Sortlar və variantlar üzrə meyvənin mexaniki tərkibini təşkil edən göstəricilərin mü­qayisəli dəyişməsi 3.1, 3.2, 3.3 cədvəllərində və 3.1, 3.2 şəkillərində gös­tə­ril­miş­dir.

Bu məqsədlə xurma meyvəsinin mexaniki tərkibinin öyrənilməsində 5 gös­tə­ri­ci­si tədqiq edilmişdir: xurma meyvə­si­nin bir ədədinin, o cümlədən orta çəkisi, qabıq his­sənin çəkisi, toxu­mun sayı və çəkisi, lətli hissənin çəkisi və şirə çıxımı müəy­yən olun­muşdur. Xurma meyvəsindən istifadə etməklə isteh­sal olunan qida məhsullarının keyfiyyət göstəriciləri xeyli dərə­cədə onların mexaniki tərkibləri ilə sıx əlaqədardır. Ona görə də tədqiqat işində hər iki sortun meyvələrində mexaniki tərki­bin öyrənil­mə­si qarşıya məqsəd qoyulmuşdur.

Xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən və sortundan asılı olaraq mexaniki tər­ki­bini təşkil edən saplaq hissə 1,8÷3,2%, qabıq 1,8÷3,5%, toxum 4,2÷4,3%, mey­və­­nin ləti 22,4÷28,7%, lətli şirə çıxımı 88,7÷91,6%, lətsiz şirə çıxımı 59,5÷69,2% təş­kil edir (cədvəl 3.1, 3.2, 3.3).

Cədvəl 3.1

Tam yetişmiş xurma meyvələrinin mexaniki tərkibi





Göstəricilər

Xurma sortları

Xaçia

Xiakume

1

Xurma meyvəsinin quruluşu:

  • meyvənin çəkisi (1 ədəd), qramla

  • meyvədə toxumların sayı, ədədlə

  • meyvədə saplağın çəkisi, qramla

  • meyvənin qabığının çəkisi, qramla

184,2


4

4,2


3,3

186,4


5

4,48


3,5

2

Xurma meyvəsinin orqanları:

  • meyvənin orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin toxumunun orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin saplağının orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin qabığının orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin lətli hissəsinin orta çəkisi (10 ədəd)

184,5


7,93

4,24


3,32

41,32

186,2

8,19


4,47

3,53


43,76

3

Xurma meyvəsinin tərkib hissələri, %

  • meyvənin saplağı

  • qabıq hissə

  • toxum

  • lətli hissə

  • lətli şirə çıxımı

  • lətsiz şirə çıxımı

2,3


1,8

4,3


22,4

91,6


69,2

2,4


1,9

4,4


23,5

91,3


67,8

Cədvəl 3.1-in araşdırılmasından məlum olmuşdur ki, tam yetişmiş Xaçia sor­tun­da bir ədəd meyvənin çəkisi 184,2 qram olmuşdursa, Xiakume sortunun mey­və­sin­də isə bu gös­­tərici 186,4 qram olmuşdur. Araşdırma zamanı o da məlum olmuşdur ki, xurma mey­­vəsinin çəkiləri müxtəlif olduğu kimi onların toxumlarının sayı da müx­təlifdir. Be­lə ki, Xaçia sortunun meyvəsində orta hesabla 4 toxum aşkar olun­muş­dursa, Xia­ku­me sortunda isə 5 ədəd toxumun olması müəyyən olunmuşdur. Bu da sözsüz ki, xurma meyvəsindən alın­mış şirə çıxımına öz təsirini göstərir. Tədqiqat za­manı məlum olmuşdur ki, xurma mey­və­lərinin sortundan asılı olaraq onların saplaqları da eyni deyildir. Məsələn, Xa­çia sortundan alınmış meyvənin 1 ədədinin saplağı 4,20 qram olmuşdursa, Xiakume sortunda isə bu göstərici 4,48 qram ol­muş­dur. Mexaniki tər­kibin öyrənilməsində hər iki sortda meyvələrin orta çəkisi (10 ədəd meyvədə) də mü­əy­yənləşdirilmişdir. Belə ki, Xaçia sortunda meyvənin orta çəkisi 184,5 qram ol­muş­dursa, Xiakume sortunda isə bu göstərici 186,2 qram olmuşdur. Bu cür vəziyyət özü­nü xurma meyvəsinin qabığında, toxumunda və lətli hissəsində də göstərmişdir. Xa­çia sortunun meyvəsinin qabığının orta çəkisi 3,32 qram olmuşdursa, Xiakume sor­tunda isə bu göstərici 3,53 qram müəyyən edilmişdir. Bundan başqa xurma meyvələrinin me­xa­niki tərkibini təşkil edən göstəricilərin quru çəkiyə görə faizlə miqdarı da öy­rə­nil­miş­dir.

Bu zaman məlum olmuşdur ki, sortdan asılı olaraq xurma meyvəsinin saplağı, qabıq hissəsi, toxumu, şirə çıxımı da müxtəlif cür olmuşdur.

Əgər Xaçia sortunda meyvənin quru çəkisinin 2,3%-ni onun saplağı təşkil edir­sə, Xiakume sortunda isə bu göstərici 2,4% təşkil etmişdir. Xaçia sortunda ümumi küt­­lənin (184,5 qrama görə) 1,8%-i xurmanın qabığından təşkil olunmuşdursa, Xia­ku­­me sortunda isə (186,2 qrama görə) qabıq çıxımı 1,9% olmuşdur. Bu da onu gös­tə­rir ki, Xaçia sortuna nisbətən Xiakume sortunda qabıq daha qalındır. Elə ona görə də Xa­çia sortunda şirə çıxımı Xiakume sortuna nisbətən daha çoxluq təşkil edir. Əgər Xa­çia sortunda lətli şirə çıxımı 91,6% təşkil edirsə, Xiakume sortunda isə bu göstərici 91,3% olmuşdur. Daha sonra məlum olmuşdur ki, Xaçia sortunda lətsiz qeyri-şəffaf şi­rə çıxımı 69,2% olmuşdursa, Xiakume sortunda isə şirə çıxımı nisbətən az – 67,8% ol­muşdur.

Cədvəl 3.2

Tam yetişməmiş xurma meyvəsinin mexaniki tərkibi





Göstəricilər

Xurma sortları

Xaçia

Xiakume

1

Xurma meyvəsinin quruluşu:

  • meyvənin çəkisi (1 ədəd), qramla

  • meyvədə toxumların sayı, ədədlə

  • meyvədə saplağın çəkisi, qramla

  • meyvənin qabığının çəkisi, qramla

164,2


5

5,25


5,75

165,6


6

5,6


5,96

2

Xurma meyvəsinin orqanları:

  • meyvənin orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin toxumunun orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin saplağının orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin qabığının orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin lətli hissəsinin orta çəkisi (10 ədəd)

166,4


7,00

5,32


5,82

47,76

168,3

7,24


5,72

6,06


49,14

3

Xurma meyvəsinin tərkib hissələri, %-lə

  • meyvənin saplağı

  • qabıq hissə

  • toxum

  • lətli hissə

  • lətli şirə çıxımı

  • lətsiz şirə çıxımı

3,2


3,5

4,2


28,7

89,6


60,4

3,4


3,6

4,3


29,2

88,7


59,5

Bundan başqa tam yetişməmiş və yetişmə müddəti ötmüş xurma mey­və­lə­rin­­də də mexaniki tərkib tədqiq edilmişdir. Tədqiqat zamanı cədvəl 3.2-in rəqəm­lə­rin­dən məlum olmuşdur ki, hər iki xurma sortunun mexaniki tərkibi müxtəlif cür olur.

Mexaniki tərkibin öyrənilməsi zamanı müəyyən olunmuşdur ki, hər iki sortun yetişməmiş meyvələrindən asılı olaraq onların meyvəsinin və saplağının çəkisi, qabıq çıxımı, to­xumun sayı, lətli hissənin çəkisi eyni miqdarda olmur. Əgər Xaçia sortunda bir ədəd meyvənin çə­ki­si 164,2 qramdırsa, Xiakume sortunun meyvəsinin çəkisi isə 165,6 qram olmuşdur. Tam ye­tiş­mə­miş xurma meyvələrində lətli şirə çıxımı 88,7÷89,6%, lətsiz şirə çıxımı isə 59,5÷60,4% arasında olmuşdur. Cədvəl 3.2-in göstəriciləri yetişmə müddəti ötmüş xurma mey­və­lərinin mexaniki tərkibi ilə demək olar ki, eynilik təşkil edir. Xaçia və Xiakume sortlarının yetişmə müddətinin ötmüş meyvələrinin mexaniki tərkibinin öyrənilməsi cədvəl 3.3-də qeyd edilmişdir.

Cədvəl 3.3

Yetişmə müddəti ötmüş xurma meyvəsinin mexaniki tərkibi




Göstəricilər

Xurma sortları

Xaçia

Xiakume

1

Xurma meyvəsinin quruluşu:

  • meyvənin çəkisi (1 ədəd), qramla

  • meyvədə toxumların sayı, ədədlə

  • meyvədə saplağın çəkisi, qramla

  • meyvənin qabığının çəkisi, qramla

172,5


5

3,1


4,48

173,1


6

3,29


4,67

2

Xurma meyvəsinin orqanları:

  • meyvənin orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin toxumunun orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin saplağının orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin qabığının orta çəkisi (10 ədəd)

  • meyvənin lətli hissəsinin orta çəkisi (10 ədəd)

172,7


7,42

3,1


4,49

46,6

173,5

7,80


3,29

4,68


46,50

3

Xurma meyvəsinin tərkib hissələri, %

  • meyvənin saplağı

  • qabıq hissə

  • toxum

  • lətli hissə

  • lətli şirə çıxımı

  • lətsiz şirə çıxımı

1,8


2,6

4,3


29,0

91,3


62,3

1,9


2,7

4,5


26,8

90,9


64,1

Cədvəldən göründüyü kimi yetişmə müddəti ötmüş xurma meyvələrində lətsiz və lətli şirə çıxımı miqdarca xeyli az olmuşdur. Əgər Xaçia sortunun lətsiz şirə çıxımı 62,3% olmuşdursa, bu göstərici Xiakume sortunda isə 64,1% olmuşdur.

Xurma mey­və­­lərinin yetişmə dərəcələrindən asılı olaraq mexaniki tərkibin tədqiq olunması za­ma­nı müəyyən olunmuşdur ki, lətli və lətsiz şirə çıxımı ən çox tam yetişməmiş xurma mey­­vəsində qeydə alınmışdır. Xaçia və Xiakume sortlarının yetişməmiş və yetişmə müd­­dəti ötmüş meyvələrində isə lətli və lətsiz şirə çıxımı xeyli miqdarda az olmuş­dur. Xurma meyvələrinin yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq lətsiz və lətli şirə çıxım­la­rı şəkil 3.1 və 3.2-də göstərilmişdir.

%

Şəkil 3.1. Xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən



asılı olaraq lətsiz şirə çıxımı

  1. Xaçia; 2- Xiakume


- yetişmiş;


- yetişməmiş;
- yetişmə müddəti ötmüş
Hər iki sortun tam yetişmiş meyvələrində lətli və lətsiz şirə çıxımı başqa variantlarla müqayisədə daha yüksək olmuşdur. Məsələn, Xaçia sortunun tam yetişmiş xurma meyvələrində lətsiz şirə çıxımı 69,2% olmuşdursa, eyni sortun yetişməmiş meyvələrində bu göstərici 60,4%, yetişmə müddəti ötmüşdə isə 62,3% olduğu müəyyən edilmişdir. Tam yetişmiş Xiakume sor­tunun meyvələrində lətli şirə çıxımı 67,8%; yetişməmişdə 59,5%, yetişmə müddəti öt­müş meyvələrdə isə 64,1% olmuşdur.

Araşdırma zamanı məlum olmuşdur ki, ən çox lətsiz şirə çıxımı tam yetişmiş Xaçia sortunun meyvələrində 69,2% qeydə alınmışdır. Ən az şirə çıxımı isə yetişməmiş Xiakume sortunun meyvələrində olmuşdur – 59,5%. Bununla yanaşı cədvəllərin təhlilindən məlum olmuşdur ki, lətli şirə çıxımı ən çox tam yetişmiş xurma meyvələrində (Xaçia və Xiakume) olmuşdur.

Əgər hər iki sortda tam yetişmiş xurma meyvələrində lətli şirə çıxımı 91,3÷91,6% olmuşdursa, tam yetişməmişdə bu göstərici 88,7÷89,6%, yetişmə müddəti ötmüş xurma meyvə­lə­rin­də isə lətli şirə çıxımı 62,3÷64,1% arasında olmuşdur. Ən az lətli şirə çıxımı tam ye­tiş­məmiş Xiakume sortunun meyvələrində qeydə alınmışdır – 88,7%.

Tədqiqat za­ma­nı məlum olmuşdur ki, xurma meyvəsində lətli hissənin çox olması şirə çıxımının az olmasına səbəb olur. Belə ki, ən çox lətli hissə miqdarca tam yetişməmiş xurma mey­vələrində 28,7÷29,2% olmuşdur. Bu göstərici yetişmə müddəti ötmüş xurma meyvə­lərində 26,8÷27,0%, tam yetişmişdə isə 22,4÷23,5% arasında olmuşdur. Bi­rin­ci cədvəlin rəqəmlərindən məlum olur ki, ən az lətli hissə tam yetişmiş Xaçia sor­tu­nun meyvələrində 22,4% olmuşdur.

Ona görə də ən çox lətli şirə çıxımı tam yetişmiş xurma meyvələrində qeydə alın­mışdır. Müqayisə üçün onu da qeyd etmək lazımdır ki, bütün variantlar üzrə Xa­çia sortunun meyvələrindən alınmış lətli və lətsiz şirə çıxımı Xiakume sortundan nis­bə­tən yüksək olması cədvəllərdə öz əksini tapmışdır.
%

A B


1 2 3 1 2 3

Şəkil 3.2. Xurma meyvəsinin yetişmə dərəcəsindən

asılı olaraq lətli hissənin çıxımı

A- Xaçia, B- Xiakume

1- yetişmiş;

2- yetişməmiş;

3- yetişmə müddəti ötmüş
Əgər bütün variantlar üzrə Xa­çia xurma sortunda lətli şirə çıxımı 89,6÷91,6% arasında olmuşdursa, bu göstərici Xia­kume sortunda isə 88,7÷91,3% olmuşdur. Bununla yanaşı lətsiz şirə çıxımı da Xia­kume sortuna nisbətən Xaçia sortunda daha yüksək olması göstərilmişdir. Belə ki, lət­siz şirə çıxımı Xaçia sortunda (bütün vari­ant­lar üzrə) 60,4÷69,2% arasında olmuş­­dur­­sa, Xiakume sortunun meyvələrindən alın­mış şirə­lər­də isə bu göstərici 59,5÷67,8% arasında olması qeydə alın­mış­dır. Sortların və variantların müqa­yisə­sindən məlum olmuşdur ki, tam yetişmiş Xaçia sortu­nun meyvələrindən alınmış lətsiz şirə çıxımı başqa variantlara nisbətən daha yüksək olmuşdur.

Beləliklə, aparılmış tədqiqatın nəticəsindən məlum olmuşdur ki, xurma meyvə­sin­dən müx­təlif çeşiddə qida məhsulları istehsal etmək üçün ilk əvvəl onun mexaniki tərki­bi­nin əsasını təşkil edən lətli və lətsiz şirə çıxımını bilmək lazımdır. Daha sonra aydınlaşdırılmışdır ki, ən çox şirə çıxımı tam yetişmiş xurma meyvələrində olduğuna gö­rə müxtəlif çeşiddə qida məhsulları isteh­sal etmək üçün yalnız ondan istifadə et­mək tövsiyyə olunur. Xurma meyvələrini yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq onun me­xa­­niki tərkibinin öyrənilməsi zamanı məlum olmuşdur ki, mexaniki tərkibin öyrənil­mə­­sinin iqtisadi səmərəliliklə də sıx əlaqəsi vardır. Belə ki, şirə çıxımı az olan xurma meyvələri iqtisadi cəhətdən səmərəli deyildir. Ona görə də xurma meyvəsindən istifadə etməklə müxtəlif çeşiddə qida məhsulları istehsal etmək üçün şirə çıxımının yük­sək olmasına xüsusi olaraq fikir vermək lazımdır. Elə ona görə də xurma meyvə­sin­dən müxtəlif çeşiddə qida məhsulları istehsal etmək üçün ilk əvvəl onun yetişmə dərəcəsindən asılı olaraq mexaniki tərkibinin öyrənilməsi olduqca vacibdir.

Beləliklə, Xaçia və Xiakume sortlarının meyvələrinin mexaniki tərkibinin öy­rə­­nil­məsindən məlum olmuşdur ki, res­pub­li­kamızda bol ehtiyatı olan, ekoloji ba­xım­dan təmiz, tam yetişmiş xurma mey­və­sin­dən istifadə etməklə müxtəlif çeşiddə, yük­sək keyfiyyətli qida məhsulları (şirə, püre, bəh­məz və s.) istehsal etmək müm­kün­dür. Xur­ma meyvəsindən istehsal olunmuş məhsulların yüksək iqtisadi səmərəliliyi olmaq­la yanaşı ondan istehsal olunan qida məhsulları əhalimizin sağlamlığı baxımın­dan da çox əhəmiyyətlidir. Ona görə də son zamanlar xurma meyvəsindən yeni çeşid­də qida məhsulları istehsal olunmasına xüsusi olaraq fikir vermək tövsiyyə olunur.


Yüklə 1,3 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin