Eksperimental



Yüklə 1,19 Mb.
səhifə89/159
tarix28.01.2023
ölçüsü1,19 Mb.
#81396
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   159
Umumiy psixologiya kafedrasi eksperimental psixologiya (1)

Биринчиси: Розенталь универсал таъсир курсатиш холлари агарда уларда тасодифий булмаган холлардан кура 7 баробар куп булади, деб таъкидлайди. Бу муаммога ба\ишланган хамма ишларнинг хеч булмаганида учдан бирида тажриба натижасига тажриба утказувчининг таъсири Рк0,95 ахамиятлилик даражасида аникланган.
Иккинчиси: Т.Барбер ва М.Сильверлар бу таъсир курсатиш катта эмас ва психологик тажриба натижасига тадкикотчининг таъсир курсатишини аниклашга ба\ишланган хамма тадкикотлар режелаштиришда хатолар билан хамда статистик чораларни ёмон танлаш ва тажрибани ноту\ри олиб боришган деб хисоблайдилар. Улар тадкикотчиларнинг факат 29%ни «Пигмалион холати»га тадкикотчининг синалувчи хулкига ва уни бахолашга онгсиз равишда таъсир курсатиш тенденцияларига бериладилар деб хисоблайдилар. Бу фоиз эса Розенталь курсатганидан анча пастлиги яккол куриниб турибди.
Учинчи нуктаи назарни Барбер ифода этган: биз таъсир курсатиш мумкинлигини тасдиклаймиз, лекин у аник бир тажрибадан кандай булишини олдиндан айтиб бера олмаймиз.
Аммо тадкикотчилар аник бо\ликликларни аниклашга урунадилар. яна бир бор эслатиб утамиз, тадкикотчининг натижаларга «бузиб курсатиш» таъсири хакидаги саволга жавобнинг учта варианти булиши мумкин.

  1. Экспериментал психологиянинг амалга ошириб булмайдиган идеали тадкикотчининг хеч качон таъсири булмайди ёки у сезиларли эмас, уни хисобга олмаслик мумкин. Хакикатга якин булмаган гипотеза.

  2. Тадкикотчининг шахси хар доим ва доимий равишда тажриба натижасига ва боришига таъсир курсатади. Бундай холатда таъсир курсатиш ходисасини урганишнинг мунтазам хатоси - констант, уни осонгини хисобга олиш ва «кавс ортига чикариш» мумкин, деб хисоблаш мумкин.

  3. Уни таъсири тажриба турига, тадкикотчининг шахси ва синалувчининг шахсига караб турлича намоён булади.

Хисобга олиш хар бир тажриба давомида релевант психологик узгарувчилар катта сонини ажратиб олиш ва назорат килиш мураккаб масалага айланади.
Бу муаммони кай бир даражада ёритиб берувчи куплаб тадкикотлар мавжуд. Энг асосийларини келтириб утамиз.
Натижаларни тадкикотчининг шахси тури ва холати таъсир курсатади: биосоциал сифатлари (ёши, жинси, ирки, маданий-диний, этник мансублиги ва шу кабилар); психосоциал сифатлари (нотинчлик даражаси, ижтимоий маъкулланиш эхтиёжи, агрессивлиги,тажовузкорлиги, интеллекти, ижтимоий мавкеи, хушмуомалиги); вазиятли узгарувчилар(синалувчи билан танишиш,кайфияти ва бошкалари).
Тажриба натижаларига ва боришига тадкикотчининг жинси таъсир курсатиши энг аник курсаткичи аникланди. Мисол учун кичик ёшли болалар хар доим тадкикотчи-аёл билан яхши ва жон деб ишлайдилар, катта ёшдаги синалувчилар эса - тадкикотчи-эркак билан.Бундан ташкари тажрибани тадкикотчи-эркак киши олиб борганида уз вазиятини англаб етишга ва янги ахборотларни излашга каратилган фаол харакатларга синалаётганни чорлайди, аёл- тадкикотчилар эса «кунгил очиш» истагини уйготадилар, очик-ойдинликка интилишни юзага келтирадилар, шунинг учун синалувчиларнинг хулклари анча эмоционал ифодали булади.
Таъсир курсатиш меъёрини аник билиш анча кийин. Купинча бошка узгарувчилар таъсирини йукотиш мумкин булмайди: ёши, тутган урни, дустона муносабати ва бошкалар. Мисол учун, тадкикотчининг жинси эркак ва аёлларга, бойлар ва камба\алларга турлича таъсир курсатади. Таъсир курсатиш узаро мавкеларига ва бир- бирини хурматига ва бошкаларга бо\лик булади. У синалувчининг тажрибаларнинг бир топшири\ини бажараётганида ахамиятга эга булиши ва бошка топширикни бажараётганида умуман ахамиятсиз булиши мумкинлигини курсатади. Бир тадкикот давомида методикалар тупламини кенгайтиришнинг иложи йук.
2. Тадкикотлар предмети буйича фарк килувчи тажрибаларда тадкикотчининг таъсир курсатиши намоён булиш конуниятлари ишончли аникланмаган. Хамма тадкикотларни «ижтимоий биологик» шкаласи буйича тартибга солиш мумкин: ижтимоий- психологик тажрибалардан (шкаладан «юкори») тортиб то психофизиологик тажрибаларгача (шкаладан «паст»). Биз урганаётганнинг психик реаллигининг тузилиш даражаси канчалик «юкори» булса, бу таъсир курсатиш шунчалик ахамиятли булади.
Тадкикотчининг таъсири шахс психологияси ва ижтимоий психология буйича тажрибаларда, сенсорикасини ва перцепциясини урганишда минимал булади.
«Глобал» индивидуал жараёнларнинг интеллекти, мотивацияси, карор кабул килиши ва бошкаларни текширишда «уртача» таъсир курсатиш кузатилади.
Тадкикотчининг тажриба натижасига таъсирининг кандай хисобга олиш ва назорат килиш усулларини тавсия этиш мумкин?
Тахминан 98% психологлар тадкикотчининг таъсир курсатишини методологик муаммо деб хисоблайдилар, лекин амалда эса уни хисобга олиш ва назорат килиш хакида анча кам уйлайдилар.
А. Анастази ту\ри амалга оширилган тадкикотларда бу таъсирнинг омили деярли сезиларсиз деб хисоблайди ва уни минимумга туширишни, методик изланишлардан фойдаланмасликни, балки акл билан иш юритишни таклиф этади. Агарда бунга эриша олинмаса, тажриба шартларини таърифлашда тадкикотчи таъсирини албатта хисобга олиш керак булади.
LABORATORIYA ISHI №3

Yüklə 1,19 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   159




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin