Eksperimental

Mavzu: Шахсни урганишнинг биографик методи.
Hujjatlar bilan ishlashda avtobiografik metod
Biografiyahr vа jаmiyat yoki individuаllikdа ijtimoiylikni izhsh. Psixologiyadа ushbu mеtodning individ^l insoniy strаtеgiyalаr t^hlili jаmiyatdа kishihrning mаvjudligini аnglаsh uchun дс^атиЛ
Psixologiyadа таЪт bir kishihrning taqdiri bihn qiziqish gumаnistik ал’апаИаг doirаsidа Yuzаgа kehdi. Uning g^rb dаvlаtlаridа qo^hnilishi oddiy kishihr turmushining boyligini, ularning «umid-ishonchlarini, ya’ni xalq hayotining oz darajada mashhur bo’lgan tarixini ochib berishi orqali namoish etdi. Bu davlatni nafaqat hokimiyat, balki ma’lum bir erkinliklarni tanlash va ulardan foydalanish doirasida shakllangan oddiy kishilarning hayotiy strategiyasi boshqarishni ham ko’rsatadi. Bunday strategiyalar jamiyatni tubdan o’zgarishga qidirdilar. Jumladan, P.Tompson shunday xulosaga keladi: XIX-XX asrlarda Аngiliyada tabaqalanishdan burjua jamiyatga o’tilishi oiladagi o’zgarishlar (ota-onalarning strategiyasi, kelajak avlodni umuman boshqa qadriyatlar asosida tarbiyalash)ga bog’liq hisoblanadi.
SHu kabi tadqiqotlarning tarixiy xarakteri jamiyatinig ijtimoiy va tarixiy turmushi singari turli rakurslarni qiyoslash va tahlil qilish, shuningdek, hokimiyat mexanizmiga e’tiborni jamlash va Mishal Fuko fikriga binoan, «hokimiyat mikrofizikasi», ya’ni kishilarning kundalik hayotidagi hokimlik munosabatlar tizimini tahlil qilish imkonini beradi.
YAngicha yondashuv: tarjimai hol
Individ taqdirlarni tadqiq etish usuli hozirgacha o’zinig yakuniy ta’rifini topmagan bo’lib, u ba’zan gumanistik, ba’zan esa biografik usul, deb nomlanadi. Аупш hollarda sifatli usul yoki subkktiv psixologiya deb atalib, fikrimizcha, uni mikropsixologiya deb nomlash haqiqatga yaqinroqdir. Tadqiqotning markaziy obekti mikromuhit bilan aloqador kishinig individual hayoti hisoblanadi.
Tahlil uchun dastlabki aniq ma’lumotlar rivojlanish bosqichlari bo’yicha ko’rib chiqilgan individual tarjimai holllra hisoblanadi. Dastavval, bu «yopiq» ijtimoiy guruhlar, emigrantlar, milliy jihatdan ozchilikka tegishli bo’lib, aynan shu sharoitlarni o’rganish maqsadida 20-yillarda biografik usul Yuzaga keldi (T.Tomas, F. Zna^tskiy, CHikago maktabi).70-yillardan boshlab oxirgi o’n yillikda ushbu usulga nisbatan qiziqishning oshishi natijasida uni o’rganish doirasi ancha kengaydi. Hozirgi paytda ham tadqiqotchini ijtimoiy-tarixiy jarayonlarni boshdan kechirgan subkktiv tajriba (urush, inqilob, inqiroz va migratsiyalar) va kishilik hayotining ma’lum davri (bolalik, kasallik va o’lim) qiziqtirsa, bu usuldan keng miqiyosda foydalanadi. SHuningdek, kishilarning tarjimai holi ma’lum ijtimoiy institut va tashklotlarnig (masalan, fandagi yangi yo’nalishlar, partiyalar va siyosiy harakatlar) tashkil topishi va rivojlanishi dinamikasini tiklashda ham qo’l keladi.
Individual va olilaviy strategiyalarni o’rganish usullardan biri bo’lib, bir necha avlodlar va ularning strategik rekonstruktsiya metodi hisoblanadi.
SHunday qilib, tarjimai hollar «turmush konseptsiyasi» (А. SHuttsc'), kishilarning aniq hayotiy tajribasi, hayotiy davr mobaynida ijtimoiy o’zgarishlarni o’rganish doirasidagi sotsial qiziqishlar obekti bo’lishi mumkin. SHu bilan birga ularning ijtimoiy muammolarni o’rganishda ijtimoiy psixologik tahlil quroli sifatida ham qo’llanilishi mumkin.
Ауш paytda individual ijtimoiy tajriba borasidagi dastlabki ma’lumotlarni qo’lga kiritish istagi qaerda mavjud bo’lsa, o’sha еМа ushbu usuldan keng ko’lamda foydalanilib, bu ma’lumotda ijtimoiy «aktiyor»ning subkktiv nuqtai nazari singari qimmatga ega. SHu sababli biografik usulda asosiy ma’lumotlar bo’lib shaxsiy hujjatlar: intervYu natijasida olingan turmushtarzi, yozma tarjimai holllar, kundliklar, xatlar, oilaviy arxivlar, suratlar xizmat qiladi.
Fanda ushbu usulning ko’pgina yillar davomida qo’llanilishiga qaramay hozirgacha uning tushunchaga oid mexanizmini ishlab chiqish tugallanmagan. Bu qirraning uslubiy jihatdan ishlab chiqilmaganligi, asosan uni qo’llashning intizomlararo (madaniyatlararo) harktc'n va ma’lumotlarning o’xshashligi bilan asoslanadi. Аsosiy umumlashtiruvchi holat bo’lib, ijtiomiy va tarixiy jarayonlarning subkktiv jihatiga tadqiqotchi e’tiborni qaratish hisoblanadi. Tushunchaga oid apparatnig ishlab chiqilmaganligi garchi halaqit bersada, kkin u biografik tadqiqotlar o’tkazishni chc'klab qo’yilmaydi.