Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: Sözünü etdiyimiz təfsirçinin "Bunların yanında mütə nikahı bu mənada Quranın verdiyi mesajla ziddiyyət təşkil edər." sözünün özü budur: Mu'minun surəsinin "Onlar ki, ismətlərini qoruyarlar..." ayəs(n)i ilə başlayan ayələr, halallığı yalnız bərabər/yoldaşlar (arvadlar) üçün sayır. Mütə evliliyi edən qadın isə bərabər/yoldaş deyil. Buna görə bu ayələr mütə evliliyinin halallığına maneədir. İkincisi bu ayələr "Özlərindən faydalandığınız qadınlar" ifadəsinin mütə nikahını əhatə etdiyinə maneədir.

Bu ayələrin mütə evliliyini haram etdiyi iddiasını ələ alaq. Bu iddia da bu ayələrin Məkkə dövründə endiyi və mütə evliliyinin hicrətdən sonra ümumiyyətlə tətbiq olunduğu göz ardı edilmişdir. Görəsən Peyğəmbərimiz (s. a. a) mütə evliliyini mübah etməklə Quranın qadağan etdiyi bir tətbiqi mübahmı etmiş olurdu? Halbuki onun sözü Quranın qəti və dəqiq ifadəsi ilə hüccet və dəlildir. Elə olsa, bu Quranın özündə ziddiyyət olmasına dönər. Yoxsa onun mütə nikahını mübah elan etməsi, Mu'minun surəsinin söz mövzusu ayələrində ifadə edilən qadağanı neshedici bir hərəkətdir də sonra Quranın və ya Peyğəmbərimizin (s. a. a) mütə evliliyini qadağan etməsi ilə bu ayələr öldükdən sonra təkrar həyat qazanmış və neshedildikten sonra təkrar hökm xüsusiyyəti qazanmış oldular. Bu elə bir sözdür ki, heç bir Müsəlman onu nə söyləyər, nə söylədi və nə söyləyə bilər.

Bu vəziyyətin özü mütə evliliyi edən qadının bərabər/yoldaş olduğuna, mütə evliliyinin nikah olduğuna və bu ayələrin mütə nikahı etmənin evlilik olduğuna ən gözəl şahiddir. Əks halda bu ayələrin Peyğəmbərimizin (s. a. a) mütə evliliyini sərbəst buraxması ilə neshedilmiş olmaları lazım idi. Buna görə bu ayələr mütə evliliyinin qadağanlığına deyil, halallığına dəlildirlər.

Başqa bir ifadə ilə Mu'minun və Məaric surələrindəki "Onlar ki, ismətlərini qoruyarlar. Bərabər/yoldaşlarına və sahib olduqları nökərlərinə qarşı müstəsna..." ayələri mütə evliliyinin halal olduğuna digər ayələrdən daha güclü şəkildə dəlalət edərlər. Çünki bu ayələrin neshedilmiş deyil, möhkəm olduqları və Məkkə dövründə endikləri haqqında təfsirçilər arasında görüş birliyi vardır. Peyğəmbərimizin (s. a. a) mütə evliliyinə icazə verdiyi də nəqli dəlillərlə qətidir. Əgər mütə evliliyi edən qadının bərabər/yoldaş (arvad) olması vəziyyəti söz mövzusu olmasa idi, Peyğəmbərimizin (s. a. a) buna icazə verməsi ayələri neshedici olardı, halbuki bu ayələr neshedilmiş deyil. Demək ki mütə şəri bir evlilikdir. Bu səbəbdən bu ayələrin müt'anın qanuniliyinə dəlalət etmələri qəbul edilincə, Peyğəmbərimizin (s. a. a) bunu qadağan etdiyi yolundakı iddia etibarsız olar. Çünki belə bir qadağan etmə bu ayələrə tərs düşər və onların neshedilmiş olmalarını tələb edir. Halbuki bu ayələrin mensuh olmadıqlarına dair görüş birliyi olduğunu bilirik.

Hər nədirsə. Sözlərini köçürdüyümüz təfsirçinin söylədiklərinin tərsinə, mütə evliliyi edən qadın bərabər/yoldaşdır və mütə evliliyi də nikahdır. Onsuz da/zatən nəql etdiyimiz rəvayətlərdə də səhabənin və təbiinin bu tətbiqə mütə nikahı adını verdiklərini gördük. Ömərin bu tətbiqi qadağan etdiyini göstərən rəvayətlərdə belə müt'anın nikah olaraq adlandırıldığı müşahidə edilir. Beyhakinin rəvayət etdiyi Ömərin xütbəsi və Müslimin Əbu Nadreyə söykədiyi rəvayət kimi. Hətta Kenz-ül Ümmal adlı əsərdə Süleyman b. Yesəyərə söykən/dözülərək yer verilən Ömərin "Nikah ilə fahişəliyin bir-birindən ayırt edilməsini təmin edəcək şəkildə vəziyyəti açıqlığa qovuşdurun." sözləri də bu tətbiqin nikah adı ilə xatırlandığını isbat edər. Çünki bu ifadənin mənas(n)ı mütə, fahişəlikdən ayırt edilə bilməyən bir nikahdır. Bunu fahişəlikdən ayırt ediləcək vəziyyətə gətirərək açıq bir nikah etməniz lazımdır. Bunun dəlili Ömərin "açıqlığa qovuşdurun" sözüdür.

Qısacası Quranın ənənəsində və səhabələr ilə təbiinin dilində mütanın nikah olması və mütə evliliyi edən qadının bərabər/yoldaş olması şübhəsizdir. Nikah və evlənmə sözlərinin yalnız davamlı nikah üçün istifadə edilmələri, Ömərin müt'ayı qadağan etməsindən və bu hökmün xalq arasında tətbiq olunmaz olmasından sonradır. Beləcə bu iki söz üçün davamlı nikah xaricində istifadə sahəs(n)i qalmamış oldu və nikah sözcüyü deyilincə, bunun zehində doğurduğu ilk çağırışım davamlı nikah oldu. Eynilə bu şəriətə mənsub kəslərin ortaya qoyduğu digər ifadələrdə olduğu kimi.

Bu vəziyyət, sözlərini köçürdüyümüz təfsirçinin daha sonra söylədiyi bu sözlərin əsassızlığını ortaya qoyar: "Şiələrin özlərindən nəql edildiyinə görə onlar belə mütə evliliyi edən qadına yoldaşlıq hökmləri və gərəklərini tanımırlar." Özünə soruşmaq lazımdır ki bərabər/yoldaş, yəni arvaddan məqsəd nədir? Əgər bundan Quran dilindəki nəzərdə tutulan məna nəzərdə tutulursa, Şiələr bərabər/yoldaş olmanın bütün hökmlərini istisnasız bir şəkildə mütə evliliyi edən qadın üçün etibarlı sayırlar. Yox, əgər bu termindən Müsəlmanların dilində olan fiqhdəki mənada nəzərdə tutulursa, o zaman Şiələrin bərabər/yoldaş olma hökmlərini bu qadına tanımaydıqları doğrudur; amma bunun bir qorxusu yoxdur.

Düşüncələrini nəql etdiyimiz təfsirçi sözlərinin bir yerində də belə deyir: "Bu da Şiələrin mütə evlisi bir kişinin zina etdiyi təqdirdə 'evli və zina işləməməniz' ayəsinin əhatəsinə girmədiyini qəti olaraq qəbul etdiklərini göstərər ki, bu da onlar üçün aşkar bir ziddiyyətdir." Özünə söyləyəcəklərimiz bunlardır: Bu ayənin arxasından söyləmişdik ki bu ayə nökərləri də ehtiva etdiyi üçün buradakı ihsan=korunmadan məqsəd, evli olmaq deyil, iffətli olmaqdır. Əgər bu lütfkarlığın evlilik mənasını verdiyi qəbul ediləcək olsa, o zaman ayə mütə nikahını da əhatəsinə al/götürər. Mütə evlisi ikən zina edən bir kişinin recmedilmemesine gəlincə, bunun səbəbi (recmin bir Quran hökmü olmamasının yanında) sünnənin bu barədə olan şərhi və sərhəd gətirməsidir. Eynilə miras, aliment, boşama və evlənilə biləcək qadın sayı kimi digər yoldaşlıq hökmlərində olduğu kimi.

Bu söylədiyimizin şərhi budur: Əgər hökm ayələri naməlumluq və küllü şərh xüsusiyyətində olsalar, hökm qoymanın özünü açıqlamaq məqsədi daşıdıqları üçün bu ayələrlə əlaqədar qeydlər, məhdudlaşdırma və qeydləndirmə nəticəs(n)i doğurmayan şərhlərdir. Əgər hökm ayələri ümumi və mütləq ifadəli olsalar, sünnədə iştirak edən o ayələrlə əlaqədar şərhlər, məhdudlaşdırma və ya qeydləndirmə olarlar və bunlar üçün ziddiyyət qorxusu söz mövzusu ola bilməz. Bu məsələ, Üsulu Fiqh elminin sahəsinə girər.

Bu ayələr, yəni miras, boşama və aliment ilə əlaqədar ayələr, digər ayələr kimi məhdudlaşdırmağa və kayıtlamaya açıqdırlar. Məsələn mürtəd yəni dindən dönən bir qadının varis olmasında və boşanmasında məhdudlaşdırma vardır. [Belə bir qadının nə miras haqqı var, nə də ərindən ayrılmasında boşamağa ehtiyac duyular.] Qadında nikah axdının fesh edilməsini caiz saydıracaq bir qüsur ortaya çıxdığı vəziyyətlərdə boşama hökmlərində bir məhdudlaşdırma vardır. Qadının ərinə qarşı tərslik göstərməsi vəziyyətində aliment hökmlərində məhdudlaşdırma etibarlı olar. Buna görə bu ayələrə mütə nikahıyla da məhdudlaşdırmalar gətirilə bilər. O halda mütə evliliyini miras, aliment və boşama hökmlərinin əhatəs(n)i xaricinə çıxaran şərhlər, məhdudlaşdırmalar və qeydləndirmələrdir. Evləndirmə, nikah, lütfkarlıq (korunmalık) kimi anlayışların yalnız davamlı nikah üçün istifadə edilmələri, Müsəlmanlar arasında bu sözlərə yüklənən bir mənadır; şəriət və İslamdan qaynaqlanan bir vəziyyət deyil.

Bu səbəbdən söz mövzusu təfsirçinin sandığı kimi, əsla bir qorxu söz mövzusu deyil. Məsələn bir fiqh alimi əgər "Zina edən muhsen (qorunmalı) kişinin recmedilmesi lazımdır. Lakin mütə nikahlı kişi muhsen (qorunmalı) olmadığı üçün recmedilmez" deyirsə, o fiqh aliminin lütfkarlıq anlayışını yalnız bu nəticələri olan davamlı nikah mənasında istifadə etmiş olmasındandır. Onun bu şərhi, Quran terminologiyasında lütfkarlığın həm davamlı, həm də keçici nikahda söz mövzusu olduğu gerçəyi ilə ziddiyyət təşkil etməz. Lütfkarlığın hər iki nikahda da xüsusi nəticələri vardır.

Sözlərini nəql etdiyimiz təfsirçinin, Şiələrin mütə nikahında qadının iddet gözləməsini lazımlı görmədikləri yolundakı iddiası isə açıq bir böhtandır. İşdə Şiənin kitabları... Bunlar mütə evliliyi edən qadının iddetinin iki aybaşı dövrü olduğu fətvası ilə doludur. Bu mövzuda Əhli Beyt İmamlarının (hamısına salam olsun) Şiə kanalıyla nəql edilmiş bəzi rəvayətlərinə yuxarıda yer vermişdik.

Sözünü etdiyimiz təfsirçi sözlərinə belə davam edir: "Bu mövzu haqqında rəvayət edilən hədislərin və sənədlərin bütünü göstərir ki, Peyğəmbərimiz (s. a. a) mütə evliliyini bəzi döyüşlərdə səhabələrə sərbəst etdi, sonra qadağan etdi, arxasından bir və ya iki dəfə ona icazə verdi və sonra onu əsaslı olaraq qadağan etdi. Peyğəmbərimiz, səhabələrin qadınlarından uzaq qaldıqları dövrlərdə zinadan uzaq qalmalarının çətin olduğunu bildiyi üçün mütə evliliyinə icazə vermişdi. Bu icazə iki zərərdən daha yüngül olanını gözə al/götürmə qabilindəndir. Çünki bir kişinin subay bir qadınla keçici bir nikah edərək onunla təyin etdiyi müddət içində birlikdə yaşaması, aldada biləcəyi hər hansı bir qadınla zina etməsindən daha az pis bir davranışdır.