Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Səy və Fanatizm Haqqında bir neçə Söz

Yuxarıdakı ayənin mesajına diqqət yetirildiyi və insandakı təbii duyğularla müqayisə edildiyi təqdirdə, ayənin sərgiləndiyi möhtəşəm ilahi ədəbə heyrətlənməmək mümkün deyil.

Heç şübhəsiz insan quruluşunda onu uşaqlar, qadınlar, fərdi şərəf və etibar kimi hörmət göstərdiyi və əhəmiyyət verdiyi dəyərləri müdafiə etməyə sövq edən bir instinkt vardır. Bu, insan fitrətinin tələb etdiyi və fərdə ilham etdiyi bir hökmdür. Bu müdafiə etmə əgər haqq və haqq uğruna olsa, təriflənəcək bir tutum ola biləcəyi kimi, əgər batil və haqqa qarşı olsa ictimai həyatda pis və dağıdıcı nəticələndirər gətirən qınanacaq bir tutum ola bilər.

İslam ilk başda bu hökmün fitrətin lehinə olan özünü qoruyar; amma detallarını, uzadılmalarını etibarsız sayar. Sonra o hökmü digər bütün hədəflərdən imtina etdirərək yalnız Allaha doğru yönəldər. Arxasından onun çox saydakı sahələrinə dönər və bu təzahür nümunələrinin hamısını bir olan Allaha inanma qəlibinə tökər və nəticədə insanı yaxını olan kişilər, qadınlar, uşaqlar və haqq olan hər iddia haqqında fanatik olmağa çağırar; amma bütün bunlarda Allaha istiqamətli olmağı əsas al/götürməyi şərt qaçar.

Qısacası, İslam fitrətin hökmünü təsdiqləyər; lakin onu xarab arzulardan və əməllərdən təmizləyər, onu bütün təzahür formalarında safa qovuşdurar. Onu bir bütün olaraq insanın fitrət uyğun olaraq tətbiq edəcəyi insani bir üsul, bir şəriət edər; onu qarşıdurma qaranlığından qurtararaq uyğunlaşma və barışma işıqlığına qovuşdurar. Çünki İslamın mənimsəməyə çağırdığı və qanuniləşdirdiyi bir tutumun, bir qanunun parçaları və uzadılmaları arasında ziddiyyət təşkil etmə və qarşıdurma olmaz. Bunların hamısı tövhidə söykənən olmaqda ortaqdırlar və hamısı haqqa bağlılıq qanununda birləşərlər. Bunun nəticəs(n)i olaraq bu vəziyyətdə bütün hökmlər ümumi, davamlı və dəyişməz olarlar, bu hökmlərdə sapma, əsassızlıq və razılaşmazlıq görülməz.

* * *



"İman edənlər Allah yolunda döyüşərlər, kafir olanlar isə tağut yolunda döyüşərlər." Bu ayə möminlər ilə kafirlər arasında, onların döyüşlərinin xüsusiyyəti baxımından edilmiş olan bir müqayisə etmədiyər. Başqa bir deyişlə bu iki zümrə döyüşmədəki niyyətləri baxımından bir-biri ilə müqayisə edilir. Beləcə möminlərin yolunun kafirlərin yolundan daha şərəfli olduğu, möminlərin yolunun Allaha çatıb söykən/dözdüyü; halbuki kafirlərin yolunun bunun tərsi olduğu bildirilir ki, bu məlumat möminləri döyüşməyə təşviq edən bir başqa faktor olsun istənmişdir.