Belə bir söz deyilə bilər: İslam sisteminin, xoşbəxt həyatın bütün gərəklərini topluca ehtiva edən bir sistem olduğunu, İslam cəmiyyətinin xoşbəxt və qibtə ediləcək bir cəmiyyət olduğunu qəbul edək. Lakin bu sistem geniş əhatəliliyi və inanc azadlığına yer verməməsi səbəbi ilə cəmiyyətin dayanmasını və dəyişib inkişafdan məhrum qalmasını tələb edir. Bu da deyildiyinə görə kamil cəmiyyət üçün bir qüsur, bir əskiklikdir. Çünki inkişaf müddəti, bir şeydə zidd güclərin ol/tapılmasını və bu güclərin qarşılıqlı əlaqədə ol/tapılmasına möhtacdır. Bu qarşılıqlı əlaqə nəticəsində, qırma və qırılma yolu ilə yeni bir şey doğulacaq və bu yeni doğan şey, qarşılıqlı qarlılıqlı təsir sonunda ortadan qalxacaq doğurucu faktorların əskikliklərindən təmizlənmiş olacaq. İslamın ziddləri və əskiklikləri, xüsusilə əleyhdar inancları kökündən qaldırdığı fərz edilsə, bu vəziyyət, onun meydana gətirdiyi cəmiyyətin inkişaf müddətindən məhrum qalmasını tələb edir.
