Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Belə deyə bilərsən: Mədəni ölkələrdə qanunların qarşılaşacaqları axsaqlıqlar, məsələn icra etmə gücünün bu qanunları işlətməməsindən və ya bu gücün fərqində olmayacağı qanun dişləyə hadisələrindən doğan axsaqlıqlar eynilə İslam üçün də etibarlıdır. Bunun ən açıq dəlili, hamımızın gördüyü din zəifliyi və onun İslam cəmiyyəti üzərindəki suverenliyinin itməsidir. Bu da bir gün üçün belə olsa qanunlarını insanlara söykəyə biləcək bir kimsənin yoxluğunu göstərər.

Cavab olaraq belə deyərəm: İstər ilahi olsunlar, istər bəşəri olsunlar, həqiqətən bütün qanunlar yalnız insanların başlarında mövcud olan zehini qanunlardan və ürəklərdə saxlanan məlumatlardan başqa bir şey deyildirlər. Qanunlar, ancaq onlara istiqamətli iradələr sayəsində tətbiq sahəsinə əks oluna bilər və konkret görünürlük qazana bilərlər. Açıqdır ki, əgər iradələr qanunlara qarşı gəlirsə, xarici dünyada onlar tətbiq olunma mühiti tapa bilməzlər. Qanunların tətbiq mühiti tapa bilmələri üçün o mühitin hazırlanmasına istiqamətli iradələrə vəzifə düşər. Qanunlar ancaq beləcə ayaq-üstü dayana bilərlər.

Mədəni ölkələrin qanunları, hərəkətləri iradələrə, yəni əksəriyyətin iradəsinə bağlamaqdan kənara bir şeyə əhəmiyyət vermir. Arxasından bu iradələri qoruyacaq şeyə də əhəmiyyət vermir. Bu vəziyyətdə əgər fərdlərin iradələri canlı, şüurlu və təsirli isə bu iradə qanunu icra edər. Amma vəziyyət hər vaxt belə olmağa bilər. Fərdlərin vicdanlarında meydana çıxan bir çökmə və ya cəmiyyətin quruluşunda meydana gələn bir yaşlanma üzündən bu iradə canlılığını itirib ölü hala gələ bilər. Ya da əyləncəyə, həddindən artıq azğınlığa və faydalanma dəliliyinə daldığı üçün şüurunu və idrakını itirə bilər. Yaxud cəmiyyət iradəsi canlı və şüurlu olar, amma əksəriyyətin iradəsini zorla/məcbur et ayaqlar altına alan, üstün və basqın bir zorba güc ortaya çıxdığı üçün fəaliyyətini itirə bilər.

Gizli cinayətlər kimi icra etmə gücünün xəbərdar ola bilməyəcəyi hadisələr ilə təsir sahənin xaricindəki hadisələr kimi sanksiya gücünün çərçivəsinə al/götürə bilməyəcəyi vəziyyətlər də belədir. Bütün bu vəziyyətlərdə millət, qanunun tətbiq olunması, cəmiyyətin korlanmadan və dağılmadan qorunması yolundakı həsrətinə qovuşa bilməz. İşdə birinci və ikinci dünya döyüşlərindən sonra Avropa cəmiyyətlərində görülən dağılmaların, bölünmələrin başlıcaları, bu söylədiklərimizin ən gözəl nümunələridir.

Bu qanunların tapdalanmasının və cəmiyyətin pozulub dağılmasının tək səbəbi cəmiyyətin, iradələrin güclərini və suverenliklərini qoruyan səbəbə əhəmiyyət verməmiş olmalarıdır. Bu səbəb uca əxlaqdır. Çünki iradə, qalıcılığını və həyatının davamını uyğun əxlaqdan al/götürər. Psixologiya elmi bu gerçəyi ortaya qoyur. Cəmiyyətdə etibarlı olan ənənələr sistemi əgər sabitlikli olmazsa, əgər o cəmiyyətdə tətbiq olunan qanun yüksək əxlaq təməlinə söykən/dözməzsə, söz mövzusu cəmiyyət kökü yerdən kəsilmiş tik dayana bilməyən bir ağaca bənzər.

Bu mövzuda kommunizmin ortaya çıxışını göz önünə al/götür. Kommunizm, demokratiyanın doğurduğu bir baladır. Onu cəmiyyətdəki ictimai siniflərdən birinin həddindən artıq israfı ilə digərlərinin məhrumiyyəti çıxarmışdır. O cəmiyyətlərdə zülm və insafsızlıq nöqtəsi ilə hirs, kin təcrübəs(n)i və intiqam duyğusu nöqtəsi arasında böyük bir məsafə meydana gəlmişdi. Bir-biri arxasından meydana gələn iki dünya döyüşləri də elə. İndi insanlıq üçüncüsünün təhdidi altındadır. Bu döyüşlər yer üzünün qarışıqlığa boğmuş, əkini və nəsili məhv etmişdir. Bu döyüşlərin tək motivi, böyüklük kompleksi, əxlaqsızlıq və ehtirasdır. Bu xüsusu yaxşıca qavramaq lazımdır.

Lakin İslam qüvvədəki sistemini və tətbiq olunacaq qanunlarını əxlaq təməli üzərinə qurdu və insanların bu sahədəki təhsilinə böyük bir əhəmiyyət verdi. Çünki hərəkətlərdə tətbiq olunan qanunlar əxlaqın zəmanətində və uhdesindedir. O gizli işlərində, açıq işlərində, təkliyində və açıqda olduğu vəziyyətlərində hamı/həmişə insanla bərabərdir. Vəzifəsini edər. Vasvası bir güdücü polisin və ya nizamı qorumağa çalışan hər hansı bir gücün edə biləcəyindən daha gözəl bir şəkildə işini görər.

Bəli. O ölkələrdəki ümumi təhsil insanları yaxşı əxlaq üzərinə yetişdirməyə əhəmiyyət verir, onları əxlaqlı olmağa təşviq edir, etina etdirir, bu yolda bütün səyini səfərbər edir; amma bu onlara heç bir fayda vermir. Bunun iki əhəmiyyətli səbəbi var: