Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

ayələrin şərhi

Yuxarıdakı ayələr daha əvvəl açıqlanan miras və evlənmə hökmləri ilə əlaqəli olub, bu hökmləri dəstəkləməkdədir. Nəticə olaraq bu ayələr, kişi-qadın əlaqələrində meydana çıxan bəzi axsaqlıqları düzəldəcək bəzi ümumi hökmləri ortaya qoymaqdadır.

"Allahın, özüylə bəzilərinizi bəzilərinizdən üstün etdiyi şeyləri arzu etməyin." Ayənin orijinalındakı "temennev" sözünün kökü olan "temenni=arzu etmək" insanın "Kaş ki bu iş şöylə olsaydı" deməsidir. Aydın olduğuna görə bir sözün belə adlandırılması, sözü məna xüsusiyyəti ilə xarakterizə etmə növündəndir. Çünki "xahiş", sevgi maraq/əlaqəsi kimi nəfsin qeyri-mümkün və ya qeyri-mümkünə yaxın şeyə bir növ maraq/əlaqə göstərməsidir. Artıq bunun açıq bir şəkildə sözlə ifadə edilib edilməməsi bir şeyi dəyişdirməz.

Ayədən aydın olduğu qədəriylə bu ayə insanlar arasında var olan sabit bir üstünlüyə və çoxluğa istiqamətli xahişi qadağan edir. İnsandakı bu arzu isə, bəzi kişilərin və qadınların daşıdıqları üstünlüklərə qarşı duyul/eşidilən həsrətdən qaynaqlanır. Ayrıca ayədə, üstünlüyü daşıyanlara göz tikilməməsi lazım olduğu; bunun yerinə uca Allahın qatında olan üstünlüyə, lütf və hədiyyəyə yönəlmənin doğru olacağı təlqin edilir. Bundan da ortaya çıxır ki, buradakı üstünlükdən məqsəd, uca Allahın kişilər ilə qadınlara hədiyyədə ol/tapıldığı üstünlüklər və imtiyazlardır. Uca Allah bu hədiyyəs(n)i kişilər ilə qadınların hər ikisinə məxsus olaraq qanuniləşdirdiyi hökmlərlə reallaşdırır. Məsələn, çox qadınla evlənə bilmə və mirasdan daha böyük pay alma xüsuslarında kişilər üçün imtiyaz tanınmış; evlənərkən kişilərdən mehir al/götürmə və baxımlarının kişilər tərəfindən təmin edilməsi xüsuslarında da qadınlar üçün imtiyaz tanınmışdır.

Sahibinə məxsus olan bu üstünlüklərə qarşı həsrət duy/eşitmənin qadağan edilməsi, pislik və fəsad ağacını kökündən kəsmək üçündür. Bu imtiyazlar, insan nəfsinin maraq duyduğu xüsusiyyətlərdir. Uca Allah yer üzündə inkişaf və inkişaf olsun deyə bu imtiyazlara istiqamətli sevgini və onları əldə etmə səyini nəfslərə peyvənd etmişdir. Bu istək əvvəl xahiş və arzu formasında meydana çıxar; amma təkrarlandığında gizli tutulan bir qısqanclığa çevrilər. Əgər bu içdən içə qısqanclıq davam edər də ürəkdə kökləşsə, davranışlara və xarici hərəkətlərə əks olunar. Arxasından əgər bu qısqanc nəfslər bir-birinə əlavə olunsalar, bu vəziyyət yer üzünün nizamını pozan, bitkiləri və insanları məhv edən bir bəla olar.

Bundan aydın olur ki, bu həsrətlə əlaqədar qadağan etmə öyüd xüsusiyyətli bir qadağan etmədiyər. Yəni bu qadağan etmənin faydası, haqqında danışılan şəri hökmləri qoruma faydasına istiqamətlidir. Yoxsa teşri xüsusiyyətli bir qadağan etmə deyil.

Söz mövzusu imtiyaz hədiyyəsinin uca Allahın qənaətinə bağlanması, ardından da, "Bəzilərinizi bəzilərinizdən..." cümləsinin gətirilməsi, özünə inanmış olmaları səbəbi ilə insanlarda Allahın əmrinə boyun əymə şüurunu oyandırmaq və də (üstün sifət sahibi kəsləri görüncə) vicdanlarda qabaran sevgi duyğusuna istiqamətli bir mesaj verərək, özünə qarşı üstünlük qurulan adamın ona üstünlüyü təmin edilən adamın onun bir parçası olduğunun, ondan ayrı olmadığının fərqinə varmasını təmin etmək üçündür.