Elektronika va asbobsozlik

Laboratoriya ishi №5


Mavzu: O‘tkazgichning solishtirma qarshiligini o‘lchash.

Ishning maqsadi: 1. O‘tkazgichlar qarshiligining materialiga bog‘liqligini o‘rganish. 2. O‘tkazgich qarshiligining materialning uzunligiga, ko‘ndalang kesim yuziga bog‘liqligini o‘rganish.

Kerakli asbob uskunalar: O‘zgarmas elektr tok manbai. O‘zgarmas tok ampermetri va volptmetri. O‘rganilayotgan o‘tkazgich namunalari va boshqa yordamchi aslahalar.
Nazariy qism.

O‘tkazgichning qarshiligi uning materialiga va geometrik o‘lchamlariga bog‘liq. Ko‘ndalang kesim yuzi S va l uzunlikdagi o‘tkazgichning qarshiligini hisoblash formulasini quyidagicha yozish mumkin:

(1)
bunda: r — o‘tkazgich moddasining turi va holatiga (avvalo, temperaturasiga) bog‘liq bo‘lgan kattalik bo‘lib, uni o‘tkazgichning solishtirma qarshiligi deyiladi. Solishtirma qarshilikning son qiymati qirrasi 1 m bo‘lgan kub shaklidagi o‘tkazgichning o‘zaro parallel va qarama-qarshi tomonlari bo‘ylab 1A tok o‘tkazilgan holatdagi qarshiligiga teng.
O‘tkazgich qarshiligining birligi SI sistemada Om qonuni asosida aniqlanadi. Potensiallar ayirmasi 1 V bo‘lganda o‘tkazgichdan 1 A tok o‘tsa, bu o‘tkazgichning qarshiligi 1 Om bo‘ladi. Solishtirma qarshilik birligi 1 Om.m. Metallarning solishtirma qarshiligi juda kichik bo‘ladi. Dielektriklarning solishtirma qarshiligi juda katta bo‘ladi. Quyidagi jadvalda baozi moddalar solishtirma qarshiliklarining qiymatlari berilgan.
1 – jadval

Moddalar	, (20^0Sda), Omm
Kumush	1,6  10^-8
Mis	1,8  10^-8
Grafit	3  10^-8
NaCl ning suvdagi 10% li eritmasi	8  10^-8
Kremniy	10^3
Suv (kimyoviy toza)	10^6
Chinni	101^13

O‘tkazgichning yuzi ifodadan topiladi va uni (1) formulaga qo‘yib,  ni hisoblab topiladigan formula hosil qilinadi:
(2)
Om qonuni formulasidan o‘tkazgich qarshiligini topib, uning qiymatani (9) formulaga qo‘yilsa, u holda o‘tkazgichning solishtirma qarshiligi ifodasini zanjirdagi elektr toki va kuchlanishi orqali quyidagacha yozish mumkin:
(3)
bu yerda d – simning diametri; I va U – elektr zanjirdagi tok va kuchlanish; l – o‘tkazgich uzunligi.