Elektrotexnika va elektronika asoslari

1-Mavzu : Elektr mаydоni. Elektrоtexnikа vа elektrоnikа fаni. Elektr mаydоn kuchlаngаnligi. Kulоn qоnuni. Elektr sig'imi. kоndensаtоrlаr.
Reja:
1.Elektr energiyasi haqida ma’lumot – elektr zaryadi.
2.Elektr maydoni va shartli belgisi.
3.Kuchlanish va potensial.
Bizdan tashqi muxitdagi jismlar xammasi atomlardan, ya’ni proton va neytron lardan iboroat ekan, ularni aloxida xossalariga xaqida to‘xtalib o‘tishimiz zarur bo‘ladi. Elektronlar – manfiy zaryadlangan zarrachalar, musban zaryadli protonning atrofida maxsus orbita tashkil qilib, shu orbitada aylanib yuradilar. Bu orbita bo‘yicha chekka qismlarda joylashgan elektronlarni yadro markazidan uzoqda bo‘lganligi uchun ozgina tashqi energiya ѐrdamida uni shu orbita ta’siridan chiqarib yuborish mumkin. Tabiiy xolatda atom tarkibidagi elektronlar va protonlar tashqi muxit bilan o‘zaro muvozanatda bo‘ladi. Agar biror ta’sir natijasida u o‘zini tarkibidan elektronlarni ѐki protonlarni yo‘qotsa, u xolda muvozanat buziladi. Atom o‘zini tarkibidan qancha ko‘p zaryadini yo‘qotsa u shuncha kuchli elektrlanadi. Zaryadlangan jismdagi elektr miqdori elektr zaryadi deb ataladi va q xarfi bilan belgilanadi.
Elektr zaryadi ta’sir eta oladigan fazo elektr maydoni deyiladi. Zaryadlan gan xar bir jism atrofida elektr maydoni bo‘ladi. Elektr maydonining ma’lum nuqtasidagi zaryadni bu maydon ta’siridan tashqariga chiqarish uchun maydondagi kuchlar ish bajarishi lozim, ana shu ishni ifodalovchi kattalik shu nuqtaning potensiali deyiladi. Tashqi kuchlar ta’sirida zaryadlangan zarrachalarni tartibli xarakatiga elektr toki deyiladi. Uzunligi 1 m, yo‘g‘onligi 1mm bo‘lgan o‘tkazgichning o‘zidan 1 A miqdordagi elektr tokini o‘tganda zaryadlangan zarrachalarning xarakatiga ko‘rsatadigan ta’sir kuchi shu o‘tkazgichni qarshiligi deyiladi. Tashqi kuchlar ta’sirisiz o‘zidan elektr tokini o‘tkazmaydigan materiallarga dielektrik materiallar deyiladi. Mendeleevning kimѐviy jalvalidagi yarim o‘tkazgichli elementlar shunday bir ajoyib xossaga egaki, ular ѐrug‘lik nuri ta’siridan o‘zidan elektronlarni qo‘yib yuboradi ѐki elektronlarni o‘ziga oladi. Bu ajoyib xodisa fotoefekt deb ataladi. Buni birinchi bo‘lib 1888 yili rus olimi A.G.Stoletov kuzatgan. Issiqlik ta’sirida metallardagi elektronlarning xarakati tezlashadi elektr o‘tkazuvchanligi ortadi. Bu xodisa termoelektron emissiya deyiladi.