ELİN ŞİruyəSİ, SÖZÜn sərrafi

  

 
189 
 
TARİXİN HƏQİQƏTİ, HƏQİQƏTİN TARİXİ 
 
Dünyanın  inkişaf  mexanizmi  dəyişdikcə,  ədəbi  düşün-
cəmizdə  yeni  bir  təkamül  prosesi  başlayır.  Bu  inkişaf 
mexanizminin  təzahürü  daha  qabarıq  formada  ədəbiyyatda 
əks olunur. Ədəbiyyat həyatın bədii inikası olduğundan hə-
yatda  gördüyümüz  mənfi  və  müsbət  hadisələrin  hamısı 
oxucu  kütləsinin  düşüncəsinə  hakim  kəsilir.  Dünənin,  bu 
günün  və  sabahın  problemləri  ədəbiyyatın  tərkib  hissəsi 
kimi  müasir  insan  düşüncəsinin  qəbul  etdiyi  formada  təq-
dim olunur. Bizi əhatə edən bu qlobal dünyada təkcə möv-
zular,  problemlər  dəyişməyib,  həm  də  həyat  hadisələrinin 
fonunda sözün daxili forması və intonasiyası dəyişib.  
Söz  dünyanın  içində  gizləndiyi  kimi,  dünya  da  sözün 
bətnində  gizlənib.  SÖZ  adlı  səngərdə  mənəvi  dünyasının 
keşiyini çəkənlərin xoş halına!  
Bu  gün  poeziyada  klassik  bir  ənənəsi  olan  poema  jan-
rının  bir  qədər  gözəgörünməzliyə  çəkilməsi,  zamanın  tə-
bəddülatı  ilə  formalaşan,  texniki  bazasını  genişləndirən  si-
vil  insan  düşüncəsinin  müəyyənləşdirdiyi  sərhədin  imkanı 
xaricindədi.  Ona  görə  də  poema  janrı  bu  gün  hamı  üçün 
yox, intellektual “təklər” üçün daha önəmlidi. Ağır zəhmət, 
böyük istedad hesabına yazılan bütün ciddi sənət əsərləri (o 
cümlədən poemalar) zamansızlıq sindromunu sındıraraq bu 
gündən çox, gələcəyə ən böyük töhfədi. Tarixi həqiqətlərin 
bədii  ədəbiyyata  transfer  olması  genetik  yaddaşımıza 
qayıdışın  ən  gözəl  vasitələrindəndi.  Tarixlə  bədii  ədəbiy-
yatın harmoniyası həqiqətin “vərəsəlik hüququ”nun daşıyı-
cısıdı. Zamanın ən ağır məngənəsindən cəsarətlə sivişib çı-
xan tarix və ədəbiyyat  doğma qardaş kimi hələ də birlikdə 
addımlamaqdadı.  

 
190 
Sərraf  Şiruyə  çoxəsrlik  xalq  şeirimizin  müasir  dövrdə 
ünlü təmsilçilərindən hesab olunur. 50 illik  yaradıcılığı za-
manında saya gəlməz  dərəcə də oxucu kontingentinin rəğ-
bətini  qazanıb.  Uzun  illər  şeirləri  sovet  qlavnitinin  “dəmir 
məngənə”sindən keçməsə də, şifahi şəkildə xalq tərəfindən 
yaddaşlara  köçüb,  sovet  senzurasının  təhlükələrindən  hifz 
olunub.  El  məclislərində  şirin-şirin  təcnisləri,  qoşmaları, 
gəraylıları  aşıqlar,  xanəndələr  tərəfindən  sevilə-sevilə  ifa 
olunub,  oxucuların,  dinləyicilərin  könül  dünyasını  işıqlan-
dırıb. Sərraf Şiruyə yaradıcılığında əzəli-əbədi türk torpağı 
olan  Göyçə  faktoru  demək  olar  ki,  əsərlərinin  əsas  leyt-
motivini təşkil edir. Ona görə də ədəbiyyatmızda, folkloru-
muzda  Göyçəşünaslığın  ən  zəngin  qollarından  biri  kimi 
Sərraf Şiruyə yaradıcılığını göstərmək olar.  
Sərraf  Şiruyə  “Ayrılıq  belə  düşdü”  adlandırdığı  poe-
ması  yenə  də  əbədi  mövzusu  olan  Göyçə  və  göyçəlilərə 
həsr  olunub.  Şair  ilk  növbədə  Göyçənin  tarixini,  etnoqra-
fiyasını,  qənirsiz  təbiətini,  azman  saz-söz  sənətkarlarını, 
cəsur, igid oğullarını poetik qüdrəti ilə xronoloji ardıcıllıqla 
xatırlayır.  XX  əsrin  əvvəllərində  Göyçədə  cərəyan  edən 
hadisələrin – sovet sosrealizminin gətirdiyi bəlaların, ermə-
nipərəst  qüvvələrin  müsəlmanların  qanı  bahasına  törətdiyi 
cinayətlər,  qaçqınlıq-köçkünlük  səfaləti  əsərin  tarixi  və 
bədii yükünü bir az da dərinləşdirir. Şair eşidib-bildiyi real 
faktları  bədii  lövhələrlə  nəzmə  çəkir.  Əsərin  əsas  qəhrə-
manlarından olan Qara Əzizin həyat hekayəti Göyçə maha-
lının Daşkənd kəndinin taleyinin tərkib hissəsi kimi qələmə 
alınır.  Əziz  kişinin  övladlarının  başına  gələn  müsibətlər, 
oğlu Niftalının Böyük Vətən müharibəsində itkin düşməsi, 
zamanın  tələbləri  əsasında  baş  verir.  Stalinin  repressiya 
maşınının  sürətlə  işlədiyi  bir  dönəmdə  erməni  məkiri  ilə 
azəri türklərinin “kulak”, “qolçomaq” adıyla istismar edilib 

 
191 
həbs  olunması,  tarixin  danılmayan  faktlarından  biri  kimi 
əsərin  əsas  məziyyətlərindəndi.  Əsər  mövzu  etibari  ilə 
poema  janrından  çox  prozaik  detalları  ilə  diqqət  cəlb 
etdiyindən, şair hər bir hekayəti poetik qəlibə salaraq axıcı 
bir  təhkiyə  ilə  nəql  edir.  Poema  əsasən  bədbin  tarixi 
hadisələr  üzərində  köklənsə  də,  Əziz  kişinin  ortancıl  oğlu 
Əli  Xəlilovun  böyüyüb  ali  təhsil  alması,  öz  doğma  kəndi 
Daşkənddə, qonşu Subatan kəndində təsərrüfat rəhbəri kimi 
çalışması,  çevik  zəkası  sayəsində  qardaşlarını,  övladlarını 
qeyrətli bir türk kişisi kimi himayə etməsi, oxucunu bədbin 
ovqatdan  ayırır.  Sonralar  Əli  kişinin  Allahın  evini  ziyarət 
edib  “Kərbəlayı”  adını  qazanması,  qardaşı  Niftalının  uzun 
illərdən sonra Türkiyədə övladlarını, qəbrini ziyarət etməsi, 
oğlu  İlhamın  uşaqlıq  xatirələri,  İlham-Lena  məhəbbətinin 
bugünkü  təzahürləri  oxuculara  mənəvi  rahatlıq  bəxş  edə-
edə uzun səfərlərə könül yoldaşlığı edir. 
Ümumən bu poemanın Sərraf Şiruyə tərəfindən qələmə 
alınıb yazılması təqdirəlayiq bir haldı. Çünki şairin iti qələ-
minin nüfuzu sayəsində bu əsərdə tarix ədəbiyyata, ədəbiy-
yat adamlara, adamlar isə zamana qovuşur. 
 
“Ayrılıq belə düşdü” (dastan-poema), 
Bakı, “Qismət”, 2014-cü il

 
192 
Hüseyn BAYRAMOV, 
Filoloq 
 
ÖN SÖZ 
  
Qarabağda, Azərbaycanda şeirlərinin bütün gözəllikləri 
ilə  tanınan  və  sevilən  Sərraf  Şiruyənin  milli  qeyrətə,  milli 
qəhrəmanlığa,  həsr  olunmuş  yeni  bir  poemasının  əlyazma-
sını dərin həyəcanla, həm də birnəfəsə oxudum. Nə üçün?! 
Ona  görə  ki,  Şiruyənin  “Dəmir  Yelmar”  (“75  yara”)  poe-
masındakı  bütün  təsvirlər,  baş  verən  hadisələr  reallığa,  bu 
günün  şahidlərinin  söylədiklərinə  və  rəsmi  sənədlərə 
əsaslanır. 
Şairin  bundan  öncəki  “Ağlama,  bülbül,  ağlama”, 
“Ölümdən sonrakı ömür”, “Cəsurlar” kitablarının da qayəsi 
ümumi  Azərbaycan  igidliyinin  xalqa  çatdırılması,  milli 
vətənpərvərlik duyğularının təbliği və gənclərimizin Vətənə 
məhəbbət,  düşmənə  nifrət  ruhunda  yetişdirilməsi  təşkil 
edir. 
“Dəmir Yelmar” və  ya “75  yara” poemasını həqiqətən 
həm  fərəh,  həm  də  ürək  ağrısı  ilə  oxumamaq  mümkün 
deyil.  
 – Ona görə fərəh hissilə ki, belə cəsur, mərd, qorxmaz, 
ölümündən  çəkinməyən  oğullarımız  olmuşdur  və  indi  də 
vardır. 
Ona  görə  ürək  ağrısı  ilə  ki,  igid  insanların  qanı,  canı 
bahasına alınmış yerlərin, hərbi-strateji mövqeləri asanlıqla 
– bir əmrlə, bir göstərişlə verilməsi, nəhayət “kiməsə” xid-
mət edilməsi, xəyanət satqınlarının baş alıb getməsi halları 
olmuşdur. Bunlar faktdır və danılmazdır. Bütün bunlar şai-
rin əsər boyu bədii suallarla müraciətində qarşıya qoyduğu, 
cavab tələb etdiyi, lakin doğrusunu zamanın  açacağına gü-

 
193 
manıdır.  Ancaq,  əziz  oxucu,  fikir  verin,  şair  hər  hansı  bir 
igidlik ornamentini sadəcə təsvir edib getmir. O, bütün baş 
verənlər  üçün  bir  katarsis  prosesi  aşkarlanma  və  nəhayət 
hər bir hərəkətə hüquqi qiymət tələb edir. 
Həm də ən tezi – xəyanətlərə görə ilahi haqq-hesab ar-
zulayır. 
Şairin məzmun, mahiyyət, təsvir, şeiriyyət, dil və üslub 
cəhətdən  müxtəlif  manevrlər  etməsinə  baxmayaraq,  hadi-
sələrdə  hər  hansı  bir  ardıcıllığın  pozulması  hiss  olunmur. 
Əksinə  klassik  sənətkarlarımız  kimi  təsvirlər  zamanı  bir 
hadisəni müvəqqəti dayandırıb vacib bir xəttə diqqəti çəkir 
və bütün əsas və yardımçı sujetləri də inkişaf etdirir. 
Bu da əsərə marağı daha da gücləndirir. 
Qeyd etməliyəm ki, Şiruyə güclü təbi olduğu üçün söz-
dən  çəkinmir,  sinonimlikdən,  bədii  təsvirlərdən  məharətlə 
istifadə edir. 
Poemanın “Proloq”unda şair sanki oxucunu qəhrəman-
lıqdan  bəhs  edən  bir  ustad  aşığın  danışacağı  dastanı  din-
ləməyə hazırlayır. 
 
...Axı, Qorqud köklü, Qazan hünərli, 
Oğuz elləridi mənim bu elim. 
Axı, Selikovun başını kəsən, 
İgid əlləridi mənim bu əlim. 
 
Axı bu əllərim Andranikin, 
Kəsdi qulağını verdi ağzına. 
Süngüsü təpildi Hacı Rəhimin, 
Bolyanik quduzun düz boğazına... 
 
Poemada  Azərbaycanın Milli  Qəhrəmanı, batalyon ko-
mandiri  Yelmar  Edilovun  Qarabağ  müharibəsinin  hələ  lap 

 
194 
əvvəlindən keçirdiyi narahatçılıq, Edilovlarla, başqa qoçaq 
oğlanlarla  özünümüdafiə  dəstəsi  düzəltməsi,  sonradan  ona 
kəşfiyyatçı “Qartal” bölməsi adının verilməsi, nəhayət Yel-
mar və bütün dəstənin rəsmi olaraq Azərbaycan ordusunda 
xidməti,  göstərdiyi  qoçaqlıqlar  ardıcıllıqla  axıcı  məsnəvi 
forması ilə oxuculara çatdırılır.  
Bu  əsərdə  xronoloji  ardıcıllıqlar  şairin  həqiqətən  hərb-
çi-tarixçi  kimi  xeyli  əziyyət  çəkdiyini,  yer-yurdumuzu 
qarış-qarış  öyrəndiyini,  həyati  şəxslərin  bədii  portretini 
ustalıqla yaratması, həm də bütün bunları sonsuz bir iftixar 
və məhəbbətlə təsvir etməsi çox təsirli və yaddaqalandır. 
Yelmarın tələbəlik dövrü sədaqətli və igid döyüşçü, əsl 
Azərbaycan  qadını  olan  Reyhanla  ilk  tanışlığı,  qarşılıqlı 
məhəbbəti,  onun  güclü  samboçu  olması,  Kolanı  dərəsində 
Yelmara olan inam, etibar bütün bunlar şairin daxili sevgisi 
və incə şeiriyyəti ilə müşayiət olunmuşdur. 
Qarabağ  səmasında  xüsusi  xidməti  olan  Kolyanın  ax-
tarışı Yelmarın özünün tərtib etdiyi uğurlu əməliyyat plan-
ları,  Fərrux  yüksəkliyində  və  digər  səngərlərdə  təsvir  olu-
nan əlbəyaxa və süngü döyüşləri, bütün bunlar hamısı kəş-
fiyyatçı  “Qartal”ların  yenilməzliyindən,  cəsurluğundan 
bəhs edən ən səmimi parçalardır. 
Şairin oxucularına etdiyi lirik müraciətlərində də bu ruh 
hakimdir: 
 
“...Oxucum, Yelmarın gözünə bu gün, 
Nə ehtiyac gəlir, nə də çətinlik. 
Cürət, qüvvət gəzir özünə bu gün, 
Onun gözlərinə gəlir mətinlik 
Nə ehtiyac gəlir,nə də çətinlik...” 
 

 
195 
Məlumdur ki, Yelmar döyüşlərdə çox yara almışdır. Bu 
sətirləri  yazarkən,  onun  yaralı  vaxtlarda  yanına  getdiyimi 
bir daha xatırlayıram, lakin onun tək bir dəfə də nə ağrısını 
bildirdiyini,  nə  də  şikayətini  eşitmədim.  Əksinə  həmişə 
deyərdi  ki,  müəllim,  bir  şey  yoxdur,  narahat  olmağa  dəy-
məz.  Həyatda  az  danışan,  son  dərəcə  təmkinli,  son  dərəcə 
qorxmaz və mehriban idi Yelmar. Şair ona verilən bütün ad 
və  xasiyyətləri  gözəl  duymuş  və  ümumxalq  məhəbbətini 
poemada əks etdirə bilmişdir: 
 
...Bakı xəstəxanası,  
Yelmar yaralı yatır. 
Çoxdur canda yarası, 
Yelmar yaralı yatır, 
İgid “Qartal”larından 
Yelmar aralı yatır. 
 
Səs düşübdür mahala, 
Ahıl deyir cahıla, 
Cahıl deyir ahıla, 
Hamı yanır bu hala... 
 
və yaxud: 
 
“Qoca döyür dizinə 
İsmətli analarımız 
Əl atırlar üzünə, 
Balaca oğul-qızlar, 
Güc verirlər gözünə 
Yelmar yaralı yatır...” 
 

 
196 
...Əziz oxucu, fikir verin insanın nə qədər dözümü, də-
yanəti, qeyrəti, kişiliyi olmalıdır ki, o, 75 ağır yaraya – gül-
lə-qəlpə yaralarına dözsün, inləməsin. 
Yarası əməlli-başlı sağalmamış yenidən döyüşə atılsın. 
Poemada  haqlı  olaraq,  şan-şöhrət  axtaran,  vəzifənin 
dalınca  düşən,  bacarıqsız,  işbilməz,  xain  və  paxıl  hissli 
komandirlər  barədə  anonim  də  olsa  şair  sözünü  deməyə 
bilmir  və  yaxşı  da  eləyir.  Bu  həqiqətən  belə  idi.  Yelmarın 
paxıllığını çəkirdilər. Elə buna görə də ona veriləsi bir sıra 
təltiflər bəzən başqasına nəsib olurdu. Niyə?! Axı, yuxarıda 
demişdik ki, bu “niyə”lərin cavabsızlarına zaman öz layiqli 
cavabını verəcəkdir. 
Yelmarın  iştirakı  olmadan  keçirilən  əməliyyatların  baş 
tutmaması,  xüsusilə  Fərrux  dağına  edilən  uğursuz  hücum 
cəhdləri  günahsız  Azərbaycan  oğullarının  qanını  su  yerinə 
axıtdı,  amma  Yelmar  buna  yol  verməzdi.  Şairin  özü  də  bu 
faciələrə  göz  yaşı  axıtdığını,  qələminin  “qan  ağladığın”ı 
dönə-dönə qeyd etmişdir. 
Şair poemanın sonrakı bölmələrində Yelmarın keçirdiyi 
Boyəhmədli,  Kəngərli,  Şahbulaq,  Güllücə,  Gülçülük,  Mər-
zili, Çəlik, Qaraqaşlı və nəhayət “Kökəltmə birliyi” uğrun-
dakı döyüşlərdə iştirakını da böyük sənətkarlıqla tərənnüm 
etmiş, qələminin və istedadının gücündən imkanı daxilində 
bəhrələnmişdir. 
Sərraf  Şiruyə  “Dəmir  Yelmar”ın  son  döyüşünü  sonsuz 
bir kədər hissi ilə təsvir etmişdir. 
Gizlənən  düşmən  tankını  susdurmaq  üçün  Yelmar 
sanki  onunla  “təkbətək”  döyüşə  girir  və  tank  eyni  vaxtda 
Yelmarı  mərmi  ilə,  Tacir  də  həmin  anda  tankı  “qrantom-
yot”la vurur: 
 
 

 
197 
“...Açıldı həmin an qrantomyot da, 
Orda da od-atəş tankı almışdı. 
Tacir belə anda, belə bir vaxtda 
Dəlitək hər yana haray salmışdı. 
 
Yox idi Yelmardan əsla bir ətər, 
Bir insan min yerə parçalanmışdı. 
Bütün damarlarda çağlayan hünər, 
İndi zərrə-zərrə aralanmışdı...” 
 
Bu qara, olduqca faciəli xəbər poemada qeyd olunduğu 
kimi  hamını,  bütün  respublika  əhalisini  sarsıdır.  Ölkənin 
Prezidenti  bu qara  xəbərin gətirdiyi acı kədər hissini xalqa 
elan edir və qeyri-adi ölümün qarşısında baş əydiyini bildi-
rir. 
Şair bu faciəni ümumxalq kədəri fövqünə yüksəldə bi-
lir.  Onu  məşhur  Azərbaycan  sərkərdələri  Cavanşir  və  Ba-
bək mətanətinə bənzədir. 
Epioloqda: 
 
“Döyüşünü görənlər, 
Budur Beyrək, dedilər. 
Meydana girişinə, 
Salur Qazan dedilər. 
 
 – Bəli, igid Yelmar da, 
O soydan, kökdən imiş, 
Yurda bağlılığı da, 
Elə ürəkdən imiş...” 
 
deyərək bu monumental əsəri tamamlayır. 

 
198 
Sərraf Şiruyə poemanı yazarkən özünün bütün fitri ver-
gisini və təbini habelə bilik və məlumatlarını köməyə çağır-
mış, böyük zəhmət çəkmişdir. 
Poetik  deyimlərin  aşağıdan  yuxarıya  hamısından  isti-
fadə  edərək  xalqının,  dostlarının  və  ailəsinin  qəlbində  dai-
mi  “Dəmir  Yelmar”  kimi  yaşamasında,  Qarabağın  açılma-
yan  səmasından,  qan  sızan  torpağından  erməni  işğalçıları-
nın  qovulmasında,  gənclərin,  hərbçilərin,  insanlarımızın 
doğma  Vətəni  Yelmar  kimi  sevməsində  ən  qiymətli  töhfə 
olan  “Dəmir  Yelmar”  poemasının  müəllifi  dərin  hörmət 
bəslədiyim,  şairliyindən,  yurdsevərliyindən  çox  məmnun 
qaldığım  Sərraf  Şiruyəyə  bu  qəhrəmanlıq  mövzusuna  görə 
səmimi  təşəkkürümü  bildirir,  ona  yeni-yeni  yaradıcılıq 
uğurları arzulayıram. Məqsədimiz bu əsərin xüsusiyyətləri-
ni  ədəbi-tənqidi  baxımdan  təhlil  etmək  olmamışdır.  Əsas 
odur ki, bu və başqa səpkili əsərlər indi də, bundan sonra da 
bizə çox lazımdır. 
“Dəmir Yelmar” poeması Sərraf Şiruyənin bir şair kimi 
müvəffəqiyyəti  sayılmalıdır  və  fikrimizcə  belə  əsərlərin 
təhsil  müəssisələrində  və  hərbi  hissələrdə  təbliği,  izahı  və 
öyrənilməsi müasir mərhələdə çox vacibdir. 
Qoy  yaradıcı  qüvvə  ürəyi  həmişə  xalqının  sevinc  və 
kədəri ilə döyünən, gözü, könlü tox, mənən dolu və zəngin 
olan şair Sərraf Şiruyənin təbi aşıb-daşsın,.. taleyin yazdığı 
ömrü  axıracan  sağlam  yaşasın,  yaratdığı  yeni-yeni  əsərlər 
onun  “Sənət  boğçası”nı  ən  rəngarəng  və  rahiyəli  güllərlə 
bəzəsin. 
Heç şübhə etmirəm ki, bələdçilik etdiyim “Dəmir Yel-
mar”  poeması  şairin  oxucularla  ən  maraqlı  təmaslarından 
biri kimi uzun müddət yadda qalacaqdır. 
Öz  güclü  şair  təbi,  şövqlü  ürəyi  ilə  Vətəninə,  xalqına, 
elinə bağlı olan Sərraf Şiruyənin iti qələmi həyatımızın hər 

 
199 
sferasına  nüfuz  eləmək  qüdrətinə  malikdir.  Bu  kitab  Şiru-
yənin  çap  olunan  beşinci  kitabı  olsa  da,  bunların  hamısı 
Şiruyənin  yaradıcılığından  bir  nümunələrdir.  Milli  qəh-
rəmanlarımızın,  igid  döyüşçülərimizin  cəsurluğundan  bəhs 
edən böyük həcmli altı poeması, iki dastanı, təcnis və diva-
niləri, bayatı və qoşmaları çap olunsa da, onlarla poema və 
dastanları,  beş  yüz  bənd  təcnisi,  yeddi  yüz  bənd  cinas  ba-
yatısı,  vətənpərvərlik  ruhunda  yazılmış  oxucu  qəlbini  riq-
qətə  gətirən  divani,  qoşma,  gəraylı,  təmsil,  rübai  və  məs-
nəviləri  hələ  nəşr  olunmayıb.  Mübaliğəsiz  demək  olar  ki, 
heç bir şair müharibə mövzusunda Sərraf Şiruyə kimi dəqiq 
faktlarla, geniş həcmli dolğun əsər yaratmamışdır. 
Müəllifin  Vətən  qəhrəmanları  qarşısında  böyük  ehtira-
mından  doğan  əsərlərində  oxucu  onun  xalqına  bağlı  ürə-
yinin  döyüntülərini  eşidir.  Kitabda  yer  alan  “Hacı  Rəhim” 
dastanıyla şair bizim xəyallarımızı igid babalarımızın hünər 
meydanına çəkir. Böyük Sultan bəyin silahdaşlarından olan 
Hacı Rəhim hünəriylə bizi və gələcək nəsilləri mübarizəyə, 
igidliyə səsləyir. 
“İgid ölər, adı qalar”, 
“Gəncə” nəşriyyatı, 2002-ci il 
  

 
200 
Tacir SƏMİMİ, 
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 
 
ÖN SÖZ 
 
Sərraf  Şiruyə  ulu  Göyçə  mahalının  yetirməsi,  Həsən 
Xəyallı ocağının layiqli varisidir. İndiyə qədər şairin özünü 
görməsəm  də,  şeirlərindən  bu  möhtərəm  el  şairini  yaxşı 
tanıyıram.  
Sərraf Şiruyənin X cildlik “Seçilmiş əsərləri”nin VI cil-
dində onun gəraylıları toplanmışdır. 
Sözü  qədərində,  yerində,  dədələr  sayağı  deməyi,  sa-
dəliyi  ilə  könülləri  fəth  edən  bu  şairin  yaradıcılığında  aşıq 
şeirlərinin müxtəlif şəkillərinə rast gəlmək mümkündür. 
Maraqlıdır  ki,  Sərraf  Şiruyənin  yaradıcılığında  vətən 
həsrəti, yurd nisgili motivləri əsas yer tutur. Daha doğrusu, 
aşıq şeirimizin klassik ənənələrini davam etdirir: 
 
Hey başına dolandığım, 
Hicranına calandığım. 
Həsrətinə qalandığım, 
Yurd məni öldürür, neynim. 
 
Müəllif nəyə görə belə deyir? Çünki Göyçə onun doğu-
lub  boya-başa  çatdığı  yurddur  və  bu  yurd  düşmən  tapdağı 
altındadır. Bəli, böyük dərddir! 
Müəllif  Göyçəni  özünəməxsus  boya  və  çalarlarla  belə 
təsvir edir: 
 
Soruşursan – deyim, eşit: 
Gör nəyimdi Göyçə mənim. 
Əgər gözüm nurdan düşsə, 
Eynəyimdi Göyçə mənim. 

 
201 
 
Öpmüşəm hər qarışını, 
Hər dikini, hər qaşını. 
Yalamışam hər daşını, 
Çiynəyimdi Göyçə mənim. 
 
Şairin şeirlərində taledən şikayət, fələkdən narazılıq da 
diqqəti çəkir: 
 
Ömrüm, günüm əzəlindən, 
Qara gəldi, qara getdi. 
Duyan qəlbim, duyan könlüm, 
Yara gəldi, yara getdi. 
 
Açılmadı qaranlığım, 
Çəkilmədi dumanlığım. 
Heç bilmirəm cavanlığım, 
Hara gəldi, hara getdi. 
 
Bu şeirdə “qara” sözünün iki dəfə işlənməsi şeirin bədii 
təsir  gücünü  xeyli  artırmış,  həm  də  yerində  işlənmiş  tək-
rirdir. Bu, eyni zamanda qəmli notların tündlüyünü də biru-
zə  verir.  Sonrakı  bənddə  işlənən  “qaranlığım”,  “duman-
lığım” şeirdəki dərd-kədəri bir qədər də qüvvətləndirmişdir. 
Ağır  həyat,  məhrumiyyətlər  içində  keçən  gənclik  şairi  o 
qədər  təsirləndirmişdir  ki,  o  da  bu  ötüb-keçəni  yana-yana 
xatırlamağa  məcbur  olmuşdur.  Müəllifin  digər  bir  şeiri  də 
bununla səsləşməkdədir: 
 
Allah, belim yağır oldu, 
Qəm-kədərin şələsindən. 
Yaş yerinə qan tökülür, 
Gözlərimin giləsindən. 

 
202 
 
Sərraf  Şiruyə  çox  incə  qəlbli  şairdir.  O,  gəraylılarının 
birində  təbiəti  əzəmət  və  gözəllikləri  ilə  təqdim  edir.  Ba-
harın dağlara gəlişi təbiəti zərə döndərdiyindən adamlar da 
bu gözəlliyə can atırlar. Belə olduğundan şair yazır: 
 
Bahar gəlib, güllər açıb, 
Dağlar tamam məzələnib. 
Təbiətin gözəlliyi, 
Hər tərəfə səpələnib. 
 
Zirvələrin sərin mehi, 
Çəmənlərə çəkir zehi. 
Göz yaşıtək səhər şehi, 
Torpaq üstə süzələnib. 
 
Torpaq-daşı dönüb zərə, 
“Gəl, gəl” deyir hər dağ, dərə. 
Ürəklərdən bu yerlərə, 
Neçə nəğmə çözələnib. 
 
Sərraf Şiruyənin gəraylıları arasında məhəbbət lirikası-
na da az təsadüf olunmur. O, təsvir etdiyi gözəli gözəl epi-
tetlərlə (“yanaqları dağ lalası”, “ağzı saqi piyaləsi”) təqdim 
edir. Şair gözələ vurulduğunu xatırlatsa da, gözəl ona “saç-
da  qar  görürəm”  deməklə  şairin  yaşının  ötdüyünü  xatırla-
dır.  
 
Yanaqları dağ lalası, 
Ağzı saqi piyalası, 
Görən bu göllər sonası, 
Heç qeydimə qalandımı? 

 
203 
 
Dedim: – nazlı yar görürəm, 
Dedi: – saçda qar görürəm. 
Dedim: – ümid var, görürəm, 
Dedi: – heç gör olandımı? 
 
Şiruyəni qəmi üzdü, 
Eşqin həsrət dəmi üzdü. 
Busə umdum, ağız büzdü, 
Dedi: – zalım, talandımı? 
 
Şairin  gəraylılarının  içində  ustadnamələri  xatırladan, 
böyük didaktik əhəmiyyəti olan şeirlər də vardır. O, deyir: 
 
Nanəcibə çatsa bəylik, 
Xəyalından getməz səylik. 
Yaxşılıq, yamanlıq, eylik, 
Neçə ki, var söylənərmiş. 
 
Bu nümunədə 3-cü misrada verilən sözlər (yaxşılıq, ya-
manlıq, eylik) şeirin bədii təsirini qüvvətləndirmiş, həm də 
şeirin  axıcılığını  və  sadəliyini  də  təmin  etmişdir.  Burada 
“yaxşılıq”  “yamanlıq”  sözünün  əksidir,  “eylik”  isə  “yaxşı-
lıq”la eyni anlamda işlənmişdir. 
Sərraf  Şiruyənin  başqa  bir  şeirində  təzadlar  şeirin  həm 
bədii  təsir  gücünü  artırmış,  həm  də  şeirə  xüsusi  təravət 
gətirmişdir: 
 
Mərd ayaqda, namərd başda, 
Yaman karsız dünyadı bu. 
Nadan dəmdə, aqil qəmdə, 
Etibarsız dünyadı bu. 

 
204 
 
Şairin “Yaxşıdı” adlı şeiri də diqqətçəkicidir: 
 
Düşsə də mərdlər zillətə. 
Getməz namərdə minnətə. 
Qürbət dönsə də cənnətə, 
Hər kəsə eli yaxşıdı. 
 
Şair təbiətən saf, təmiz, gözəl ailə tərbiyəsi almış, dün-
yagörmüş  olduğundan  haqqa-ədalətə  tapınmağı,  təmizliyi, 
halallığı hər yerdə yüksək qiymətləndirir. Təbii ki, ülvi saf 
hisslər onun şairliyində də özünü göstərir: 
 
Halal süfrə, bir təmiz ad, 
Mənim şanım, şöhrətimdi. 
Vəfalı dost, yaxşı yoldaş, 
Tükənməyən sərvətimdi. 
 
Sərraf Şiruyənin şeirlərində təbiət təsviri, xüsusilə dağ-
lar canlı və real təsvir olunur. Bu şeirlər daha çox şairin öz 
duyum və fərqli baxışı ilə seçilir, adamı heyrətləndirir: 
 
Təbiətin gözəl, göyçək, 
Bulud papaq, çəmən döşək. 
Başın üstə çaxar şimşək, 
Döyər səni dolu, dağlar. 
 
Keçirmisən neçə bahar, 
Coşub-daşıb sellər, sular. 
Döşü çəmən, zirvəsi qar, 
Ay ətəyi sulu dağlar. 
 

 
205 
Duy qəlbimin təmənnasın, 
Görsən könlümün sonasın, 
Söylə məndən, unutmasın, 
Eşqə sadiq qulu, dağlar. 
 
Sərraf  Şiruyə  realist  şairdir.  Gördüyünü,  duyduğunu 
yazır,  onu  təsirləndirən  gözəlliklərə  biganə  qala  bilmir.  O, 
şeirlərinin  birində  cavan,  gözəl,  söz  anlayan  bir  gözəllə 
rastlaşdığını qeyd edir. Gözəlin də ona xüsusi rəğbəti oldu-
ğunu göstərsə də, gözəllə onun yaşlılığının təzadını ustalıq-
la  qeyd  etməklə  maraqlı  və  yaddaqalan  bir  lövhə  yarada 
bilmişdir: 
 
Yola çıxmaq çox çətindi, 
Gün gedişdə, çən gəlişdə. 
Baş tutarmı bu sevdamız, 
Mən gedişdə, sən gəlişdə? 
 
Şair  burada  gözəli  “gün”,  özünü  “çən”,  həm  də  özünü 
“gedişli”, onu “gəlişli” kimi göstərməklə aralarındakı təza-
dı  qabarıq  vermişdir.  O,  bununla  gözəlin  gün  kimi  parla-
dığını,  hələ  təzə-təzə  çiçəkləndiyini,  gözəlləşdiyini  onun 
diqqətinə  çatdırmaqla  özünün  yaşının  keçdiyini  ustalıqla 
göstərir. 
Şair hikmətə, kəlamlara, dürlü sözlərə böyük dəyər ver-
diyindən  onun  əhəmiyyətindən,  qüdrətindən  söz  açır,  hik-
mətin həmişə insana lazım olduğunu qeyd edir: 
 
Yaxşıları el axtarar, 
Bülbül gəzər gül axtarar. 
Mahir sərraf ləl axtarar, 
Hər nə versə zərə verər. 

 
206 
 
Sərraf  Şiruyənin  yaradıcılığında  onun  rastlaşdığı  ağrı-
acılar da, etdiyi yaxşı əməllər də, onların qarşılıqsız qalma-
sı, dəyərləndirilməməsi də öz əksini tapıb: 
 
Dərdə qaldım, dərdə yandım, 
Zəhmət, zillət bilinmədi. 
Köynək oldum köynəksizə, 
Səxa, hörmət bilinmədi. 
 
Dost, qohumu çəkdim başa, 
Qıydım canı yar-yoldaşa. 
Qardaş oldum qara daşa, 
Qədir, qiymət bilinmədi. 
 
Şair yeri gəldikcə təşbehlərdən də istifadə edir: 
 
Elə bildim bəxtim nərdi, 
Gördüm yaman kəm hünərdi. 
Şiruyəyəm, milyon dərdi, 
Bir ürəyə sığışdırdım. 
 
Ömrü  boyu  təqiblərə,  təziqlərə  məruz  qalan  şair,  yeri 
gələndə  fələkdən  də  şikayətlənir.  Adilərdən  fərqli  olaraq 
qeyri-adi  bir Tanrı bəndəsi kimi. Amma  o, bu şikayəti, gi-
leyi şeirdə çox sadə, şirin dillə verir: 
 
Nə istəkdi bilmirəm, 
Əl verir, ətək vermir. 
Neylərəm belə bəxti, 
Bir şirin pətək vermir. 
 

 
207 
Gözləri nəm tutanam, 
Ürəyi qəm tutanam. 
Fələyə dəm tutanam, 
Çalmağa tütək vermir. 
 
Bəxtin kəhərinə bax, 
Qızıl yəhərinə bax, 
İşin təhərinə bax, 
Üzəngi, yedək vermir. 
 
Əlbəttə,  Sərraf  Şiruyə  yaradıcılığı  haqqında  çox  yaz-
maq  olar.  Təbii  ki,  Sərraf  Şiruyə  yaradıcılığı  barədə  pub-
lisistlər, filoloqlar, alimlər öz sözlərini deyəcəklər. 
 
“Seçilmiş əsərləri”, VI cild (Gəraylılar), 
Bakı, “Nurlan”, 2010-cu il 

 
208