Əlverişli təbii-coğrafi şəraiti olan Azərbaycan ərazisi dünyada insanın formalaşdığı ilk məskənlərdəndir

Sabir bağı
Mitinqin iki məqsədi vardı. Birinci, eynilə 14 noyabr mitinqində olduğu kimi, Topxana meşəsinin ermənilər tərəfindən dağıdılmasına etiraz etmək. Onun daha mühüm olan ikinci məqsədindən danışmazdan öncə bir məsələni hörmətli oxucunun diqqətinə çatdırmaq istərdim. Bildiyimiz kimi, Konstitusiyaya əsasən respublikaların SSRİ-dən ayrılıb müstəqil dövlət təşkil etmək hüquqları vardı. Bunun qarşısını almaq üçün SSRİ Ali Soveti Konstitusiyaya dəyişiklik etmək fikrinə düşmüş, Estoniya Respublikası da bunun əleyhinə baş qaldırmışdı. 16 noyabr mitinqinin 2-ci məqsədi Azadlıq meydanına ayın 20-nə mitinq elan edib, Estoniyanı müdafiə etmək idi. Söhbət Estoniyadan getmirdi. Məni maraqlandıran SSRİ Ali Sovetinin qəbul edəcəyi qanun maneəsinin qarşısını alıb, imperiya əsarətində olan bütün sovet xalqlarının, o sıradan xalqımızın azadlığa çıxmasına yol açmaq idi.

Zərdüşt Əlizadə 16 noyabr mitinqinin xəbərsiz olduğu bu ikinci məqsədi barəsində məndən bir dəfə bilgi alaraq, onu qəzetdə özlərinə belə mal etmişdir: "Oktyabr və noyabr aylarında biz SSRİ Konstitusiyasına əlavələr və düzəlişlər edilməsi ilə bağlı respublikada gedən moskvapərəst kompaniyaya qarşı etirazlar təşkil etməklə məşğul idik. Ali məktəblərdə, fabrik və zavodlarda, əmək kollektivlərində müzakirələr keçirir, yeni layihənin təhlükəsini camaata başa salırdıq... Noyabrda bir neçə dəfə Bakı Sovetinə və 26-lar RİK-ə müraciət edib Konstitusiyaya əlavələr layihəsini müzakirə etmək üçün mitinq keçirtməyə icazə istədik. Vermədilər. Onda biz noyabr nümayişlərini Konstitusiyaya əlavələr və düzəlişlər əleyhinə çevirməyə cəhd göstərdik. Bu cəhdimiz də baş tutmadı" (1).

Xalq Hərəkatı Cəbhəsinin fikrini, iradəsini ifadə edərək, 16 noyabr Sabir bağı mitinqindəki çıxışımda Azadlıq meydanına 20 noyabra mitinq elan etdim. Dövlət məhz bu mitinqi pozmaq məqsədi ilə Ənvər Əliyevin, universitetin «Yurd» Cəmiyyətinin əli ilə 17 noyabr Gənclər Meydanı mitinqini təşkil etdi.

Biz mitinqlər təşkil edən vaxt xalqın tələbi ilə dövlətdən güclə mikrafon ala bilirdik. 17 noyabr mitinqinin dövlət tərəfindən təşkil edildiyinə məndə şübhə yeri qoymayan fakt, sübut budur ki, mitinqçilər Gənclər Meydanına gəlməmişdən qabaq onlar üçün burada mikrofonlar çoxdan hazır idi. Mitinq iştirakçıları Gənclər Meydanından Azadlıq meydanına getmək fikrinə düşməsinlər, ya gedə bilməsinlər deyə, dövlət hər ehtimala qarşı burada başqa hazırlıq da görmüşdü: Həmkarlar İttifaqının binası ilə Nizami Muzeyinin arasını əsgəri qüvvələrlə kəsdirmişdi. Mənim başçılığımla Xalq Hərəkatı Cəbhəsinin üzvləri və başqa gənclər əsgərlərin müqavimətini, sırasını pozaraq, qaçış halında Azadlıq meydanına götürüldük. Beləliklə, dövlətin təşkil etdiyi 17 noyabr mitinqinin noxtası onun əlindən çıxdı və nəinki Azərbaycan tarixində, dünyada eşi-bərabəri bulunmayan əzəmətli meydan epopeyası başladı» (2).

14 və 16 noyabr mitinqləri barədə heç bir məlumat verməyən Ə. Tahirzadə 17 noyabr mitinqinin başlanğıcını belə təsvir edir:

«17 noyabr 1988.

Bir dәstәnin (2-3 minlik) qarşısını B. Sәrdarov küçәsindә milislәr aldılar. Sonra Baksovetin qarşısından bir dәstә gәldi, onlara qoşuldu. İran konsullutunun qarşısında qabağını kәsdilәr.

Axın milisi itәlәdi, "Kommunist küçәsinә yönәldi. Xalq Tәsәrrüfatı İnstitutunun uşaqları da onlaraqoşuldular. Sabirin heykәli qarşısında milislәr avtobusla yolu kәsdilәr. Nümayişçilәr oturdular. ADU-nun rektoru Yәhya Mәmmәdov Әnvәr Әliyevlә danışmaq istәdi, boşa çıxdı. Rektorun yanında Çәlil Nağıyev, Tofiq Rüstәmov (Sonralar "Xalq qəzetinin redaktoru) da vardı.

Cәlil müәllim tәlәbә başçılarını "bişirmәyә" çalışdı, bir şey alınmadı. MK-nın şöbә müdiri Rafiq Әliyev gәlmişdi. Universitetin tәlәbәlәrinә başqa institutunkular (Politexnikin) da qoşulmuşdu. Akademiyanın (İsmailiyyәnin) qapısı aqzında dayanan milislәr çamaatı qabaqa buraxırdılar. Sabir meydanının Hüsü Haçıyev küçәsi ilә kәsişmәsindә әli dәyәnәkli, dәbilqәli әskәrlәr düzülmüşdü (yәqin başta yerlәrdә dә vardı). Düzülmüş avtobusların birindәn kamera ilә çamaatı çәkirdilәr. Oturanlar "A-zər-bay-çan!", "A-zad-lıq!" şüarları deyirdilәr.

Saat 11-in yarısında Söhrabla birgә meydanı gәzişdik. Dәyәnәkli әskәrlәri avtobuslara doldurmuşdular. Küçәni kәsәn avtobusların arxasında dikinә dә avtobus qoymuşdular ki, çamaat onları aşıra bilmәsin.Bir qadın bir kişivin üstünә qışqırıb dedi ki, bu, ermәnidir, keçәn defә ermәnini müdafiә edirdi. O çıxarıb sәnәdini, pasportuvu göstәrdi. Familiyası Haçıyev idi, adı da bizimki. (Qadın ensiklopediyada işlәyirdi). Hәimin kişi ilә söhbәt edәndә MK-da tәlimatçı işlәyәn Yaşar Әlәskәrov mәni çaqırdı. Çamaatın yığışmasının sәbәbini soruşdu. Dedim ki. Topxananın qırılmasına etiraz edirlәr.

Dedi ki, Vәzirov işlәyir dә, bununla nә etmәk olar?

Dedim ki, Vәzirov açizdir. Elә bununla hәr şey etmәk olar. Aeroporta gedәçәyini söylәyib aralandı.

Saat 11-ә qalmış BK-nın I katibi Fuad Musayev, 26-lar rayonunun I katibi Vәli Mәmmәdov vә başqaları gәldilәr. Şüar: "Tələbələri buraxın!".

Saat 11.05-dә avtobusları götürdülәr. Camaat AHİŞ-in binasının qarşısına toplaşdı. Nizami muzeyinin yaninda yenә avtobuslarla yolu kәsmişdilәr İçәrişәhәr darvazalarınin, Sabir döngәsinin qarşısını isә milis cәrgәlәri tutmuşdu. Qışqırdılar: "Yol verin!”.

11.20-dә Vәli Mәmmәdov danışmaqa başladı: Sәrhәddәn o taya qonşu respublikada istәyirlər ki, aramıza çaxnaşma düşsün. Gәlin hәrәkәtimizlә sübut edәk ki, biz tәşkil oluna bilirik. Bayraqı ortaya kәtirin. Çamaat (tәlәbәlәr) mikrofon tәrәfә gәlmәdi.

Saat 11.30-da məçbur olub Lenin meydanına getmәyә razılır verdi (V.Mәimәdov). Camaat artıq muzeyin qarşısındakı sәddi yarıb Lenin meydanına axışmışdı...» (3).