Əlyazmasi hüququnda tağizadə KƏnan şAHİn oğLU

Veksellər vasitəsilə hesablaşma forması. 
 
Müəssisələrin gündəlik praktikasında veksellər vasitəsilə hesablaşma
və maliyyə-pul müəssisələrinə daha tez-tez təsadüf olunur. Veksellər 
müəssisələrarası münasibətlərin rəsmiyyətə salınması və yaxud malsatan
tərəfindən malalan təşkilata verilən mal kreditləri kimi başa düşülməlidir. Bu 
zaman satılmış mallara, görülən işlərə və yerinə yetirilən xidmətlərə görə
bank kreditləri və yaxud borc olmaq uçot girov qoyulmaqla ödənişə möhlət 
verilməsi əsas götürülür. Veksel verilən andan ilk müqavilə alqı-satqı, podrat
və i.a. üzrə öhdəliklər veksel sövdələşmələri üzrə borc-kommersiya krediti 
müqaviləsi transformasiya olunur. Vekseldə aşaıdakı ödəniş müddətləri göstərilə 
bilər:
-
vekselin ödənildiyi anda; 
-
veksel tərtib olunandan sonra müəyyən vaxt keçəndən sonra; 

---

26 
-
veksel təqdim olunandan sonra müəyyən vaxt keçəndən sonra; 
-
müəyyən olunmuş gündə. 
Faizlər, yalnız veksellər üzrə təqdim olunanda və yaxud təqdim olunandan 
müəyyən müddət keçdikdən sonra hesablanıla bilər. Veksellər ödəniş müddəti 
konkret olaraq göstərildikdə, ona görə faiz hesablanılmır.
Vekseli saxlayan fiziki və yaxud hüquqi şəxs onun ödənilməsi çatan gün və 
yaxud həftənin sonrakı iş günü onu ödənişə təqdim etməlidir. Əgər üç gün ərzində 
vekseli saxlayan vekseli ödəniş üçün təqdim etməsə, onda veksel bütün xərclər və 
risklər borcludan vekseli saxlayana keçir. Borclu vekseli nəzərdə tutulan müddətdə 
ödəmişdirsə, o, bütün öhdəliklərdən azad edilir.
Plastik kartlardan istifadə etməklə hesablaşma forması 
Bütün dünyada geniş istifadə olunan plastik (bank) kartları nağdsız 
hesablaşmaların bir növüdür. Plastik kartlar hesablaşma və digər sənədləri
tərtib etmək üçün vasitədir və müştərinin hesabına ödənilməlidir. VİSA, Master 
Card, American Express və s. ödəniş sistemləri həmin kartlara malik olan
müəssisə və şəxslərə imkan verir ki, dünyanın əksər ölkələri ilə hesablaşma 
əməliyyatları aparısn. Bunun üçün bir sıra emitent-banklarda bir kart hesabı açmaq 
kifayətdir. 
Kredit təşkilatları-emitentlər plastik kartların emissiyasını həyata keçirir. 
Başqa sözlə plastik kartların buraxılması üzrə fəaliyyət göstərir. Daha dəqiq desək, 
bu məqsədlə xüsusi kart hesabları, hesablaşma kassa xidməti və s. nəzərdə tutulur. 
Kredit təşkilatları bank kartlarının emissiyasını həm fiziki, həm də hüquqi 
şəxslər üçün həyata keçirir. Plastik kartları əldə eetmək üçün müştəri (fiziki və 
hüquqi şəxslər) kredit təşkilatı ilə müqavilə bağlayır. Müqavilə əsasında müştərif 
plastik kart verilir. 
Emitentlə müqavilə bağlayanın fiziki və yaxud hüquqi şəxs olmasından asılı 
olaraq plastik kartlar iki növə bölünür: fərdi kartlar və korporativ kartlar. 

---

27 
Fərdi kartlar fiziki şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Korporativ kartlar 
təşkilatlar üçün nəzərdə tutulur. Müəssisə korporativ kart vasitəsilə təhtəlhesab 
məbləğlər verir və əsas fəaliyyət üzrə nağdsız hesablaşmaları həyata keçirir. 
Korporativ kartlardan əmək haqqı və digər sosial xarakterli ödənişləri həyata 
keçirməyə icazə verilmir.
Korporativ kartları əldə etmək üçün müəssisə kart hesabını vergi 
müfəttişliyində qeydiyyatdan keçirməlidir. Plastik kartlar hesablaşma (debet)
və kredit kartlarına bölünür. Debet personal kartlardan fiziki şəxslər, debet 
korporativ kartlardan isə hüquqi şəxslər istifadə edir. Eyni zamanda kredit 
personal kartlar fiziki şəxslər, kredit korporativ kartlar isə hüquqi şəxslər üçün 
nəzərdə tutulur.
Müəssisə, kart hesabını həm özünə xidmət göstərən bankda, həm də 
hesablaşma hesabı və digər hesabları olmayan başqa bir bankda da ala bilər. 
Plastik kartlarla əməliyyatlar aşaıdakı texniki, vasitələrdən istifadə etməklə 
həyata keçirilir: imprinter, elektron terminal və bankomat. 
İmprinter dedikdə plastik kartların relyef rekvizitlərindəki qeydləri kaız 
sənədlərə köçürmək üçün nəzərdə tutulan mexaniki qurğu başa düşülür.