ĠƏMĠstan nəZĠRLĠ

ġAHZADƏ SEYFULLA BƏHMAN MĠRZƏ OĞLU QACAR - 1918-ci il, noyabrın 15-də 
Azərbaycan  ordusunun  BaĢ  Qərargahında  intendant  Ģöbəsinin  rəisi.  1919-cu  il  yanvarın  6-dan  üçüncü  Gəncə 
piyada alayının komandiri, həmin il iyulun birində xəstəliyinə görə istefaya çıxmıĢ, sentyabrın 15-də yenidən 
xidmətə qayıtmıĢ və nazirlikdə hərbi donanmanın qərargah iĢləri ona tapĢırılmıĢdır. 
1864-cü  il  martın  6-da  Tiflisdə  anadan  olan  Ģahzadə  Seyfulla  Mirzə  Tiflis  Ədadiyyə  Məktəbinin  tam 
kursunu  bitirmiĢdir.  1886-cı  il  avqustun  30-da  isə  Tiflisdəki  birinci  dərəcəli  Yunkerlər  Məktəbini  qurtaran 
podporuçik  Seyfulla  Mirzə  152-ci  Vladiqafqaz  alayında  hərbi  xidmətə  baĢlamıĢdır.  Rusiyanın  müxtəlif 
Ģəhərlərində, süvari diviziyalardakı əla xidmətinə görə həmiĢə fərqlənmiĢdir. Birinci Cahan Müharibəsi illərində 
Qərb cəbhəsində batalyon və 208-ci Loru süvari alayının komandiri olmuĢdur. Ġvanqorod Ģəhəri uğrunda gedən 
döyüĢlərdə yaralanmıĢdır. 1916-cı ilin sentyabrında polkovnik rütbəsi ilə təltif olunan Ģahzadə Seyfulla Mirzə ən 
nümunəvi zabit kimi Amur sərhəd alayının komandiri idi.  
Ġkinci dərəcəli “Müqəddəs Anna” (qılınc və bantla birgə), dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Vladimir”, ikinci 
dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ordenləri ilə və Georgi silahı ilə təltif olunmuĢdur. 
1920-ci il bolĢevik istilasından sonra 1921-ci ilin yanvar ayına kimi respublika konvoy-nizami hissəsinin 
rəisi  olmuĢdur.  Müsavat  zabiti  olduğuna  görə  etibarsız  Ģəxs  kimi  iĢdən  çıxarılmıĢdı.  Ağır  ehtiyac  içərisində 
yaĢayan  polkovnik  Seyfulla  Mirzə  Qacar  1924-cü  ilin  martında  belə  bir  məktubla  Azərbaycan  SSR  Hərbi 
komissarlığından maddi kömək istəmiĢdir: “Azərbaycanda sovetləĢmədən sonra bir neçə hərbi xidmət veteranı 
qalıb ki, yaĢlarının keçməsi ilə ağırlaĢan çətin maddi vəziyyətlərinə iltifat göstərərək, hökumət onları ömürlük 
təqaüdlə təmin edib. 
Bütün gəncliyimi Rusiyada hərbi xidmətdə keçirmiĢəm. Birinci Dünya Müharibəsində əvvəldən axıradək 
iĢtirak etmiĢəm. Sizə məlum olduğu kimi, Azərbaycanın sovetləĢməsinin birinci gündən fasiləsiz olaraq hərbi 
idarələrdə  və  o  cümlədən  son  bir  il  yarımında  Azərbaycan  proletar  hərbi  məktəbində  müəllim  vəzifəsində 
çalıĢıram. Lakin pozulmuĢ sağlamlıq (60 yaĢım var) mənim iĢləməyimə son qoyub və  mən ötən ilin sentyabr 
ayından hər cür yaĢamaq imkanlarından məhrumam. Ailəmlə birlikdə dərin maddi ehtiyac keçirirəm. 
Bu  vəziyyətdə  yeganə  ümidim  odur  ki,  mən,  Sizin  iltifatınızla  yardımla  təmin  olunacağam  və  veteran 
yoldaĢlarımla bir sırada qoyulacağam. 
Polkovnik Seyfulla Mirzə Qacar 1926-cı ildə Bakıda vəfat etmiĢdir. 
Polkovnik VƏLĠ BƏY SADIQ BƏY OĞLU YADĠGAROV  - 1918-ci ilin sentyabrından Milli Orduda 
korpus komandirinin yanında eskadron komandiri olmuĢdur. XI Ordu Bakıya basqın edəndə üçüncü ġəki süvari 
alayının pərakəndə dəstəsilə vuruĢa-vuruĢa Gürcüstan ərzisinə çəkilmiĢdir. 1921-ci ilin martınadək bolĢeviklərə 
qarĢı vuruĢmuĢ və həmin il əvvəlcə Türkiyəyə, sonra PolĢaya mühacirətə getmiĢdir. PolĢada “Armiya krayova” 
xalq  ordusunda  əməliyyat  Ģöbəsində  süvari  rəisi  və  10-cu  süvari  atıcılar  əlahiddə  diviziyasının  komandiri 
olmuĢdur. 
PolĢada  çıxan  “Jiçe VarĢavı”  qəzeti  6 iyul  1990-cı  il  tarixli  nömrəsində  polkovnik  Vəli  bəy  Yadigarov 
haqqında yazır: 
“Ötən Ģənbə VarĢava qəbirstanlığında Vəli bəy Yadigar müsəlman-tatar qaydası ilə dəfn olunmuĢdur. 
Dəfn fəxri qarovulun müĢayiəti və hərbçi Ģöhrəti qaydaları ilə keçirilmiĢdir. Mərhumu son mənzilə yaxın 
qohumları,  dostları,  keçmiĢ  alaydaĢları  yola  salmıĢlar.  Yaylım  atəĢi  açılmıĢ,  orkestr  ġopenin  dəfn  marĢını 
çalmıĢdır. Cənazə üzərində müsəlman ayinini VarĢava və Belastok yeparxiyasının imamı Aleksandr Əli ġaletski 
icra etmiĢdir. 
Bəs polkovnik Yadigar kimdir? Müsəlmandır, Azərbaycan knyazıdır... 
Bu qərib PolĢa ordusu heyətində vuruĢmuĢ, K.Soskovski adına yeddinci Ulan alayının zabiti olmuĢdur. O, 
1920-ci  ildə  tabeliyində  olan  hissə  ilə  birlikdə  Azərbaycanı  tərk  etmək  məcburiyyətində  qalmıĢ,  1921-ci  ilin 
mart ayında PolĢada sığınacaq tapmıĢ, müqavilə ilə polyak ordusu sıralarına daxil olmuĢdur. 
Qruzdendə süvari məktəbini və VarĢavada Ali Hərbi Məktəbi bitirdikdən sonra yeddinci süvari polkunun 
komandir müavini təyin edilmiĢdir. Polyak qızına evlənmiĢ, polyak dilini öyrənmiĢdir. KeçmiĢ alaydaĢları onu 
son  dərəcə  yüksək  mədəniyyətə,  sağlam  həyat  tərzinə  malik  insan,  həm  də  olduqca  tələbkar  zabit  kimi 
xatırlayırlar. 
Vəli bəy PolĢaya hücum etmiĢ hitlerçi qəsbkarlara qarĢı 1939-cu il sentyabrın on birində təĢkil olunmuĢ 
müdafiə  kampaniyasında  iĢtirak  etmiĢ,  Mazovetski  süvari  briqadasının  qərargah  rəisi  olmuĢdur.  PolĢanın 

100 
 
iĢğalından  sonra  Armiya  Krayovanın  (AK)  tərkibinə  daxil  olan  “Olen”  polkunun  komandiri  kimi  VarĢava 
üsyanında iĢtirak etmiĢdir. 
Müharibədən  sonra  Vəli  bəy  Yadigar  Argentinaya  mühacirət  etmiĢ,  on  doqquz  il  əvvəl  -  1971-ci  il 
dekabrın 13-də Buenes-Ayresdə vəfat etmiĢdir. 
Öz  vəsiyyəti  ilə  PolĢada  təkrar  dəfn  edilmiĢdir.  Dəfn  mərasimində  mərhumun  qızı  -  Züleyxa  xanım 
Yadigar-Kalinovskaya da olmuĢdur. O, hazırda milliyyətcə polyak olan əri ilə Ġspaniyada yaĢayır.” 
Vəli  bəy  Sadıq  bəy  oğlu  1897-ci  ildə  anadan  olmuĢdur.  Borçalının  Təkəli  kəndindəki  nüfuzlu 
Yadigarovlar  nəslindəndir.  Bu  nəsildən  1918-20-ci  illərdə  Milli  Orduda  səkkiz  zabit  Ģərəflə  xidmət  etmiĢdir: 
poruçik Nadir bəy, kornet Rəhim bəy, praporĢik Adilbəy, poruçik Abuzər bəy, ikinci Qarabağ süvari alayında 
üçüncü  bölüyün  komandiri,  Ģtabs-rotmistri  Məmməd  bəy,  ikinci  Qarabağ  süvari  alayında  ikinci  bölüyün 
rotmistri  Daniyal  bəy,  podpolkovnik  Ġsrafil  bəy  Həsən  bəy  oğlu  və  süvari  diviziyasının  rəis  müavini  general-
mayor Davud bəy Yadigarovlar. Zadəgan nəslinə məxsus olan Vəli bəy ilk hərbi təhsilini 1909-1915-ci illərdə 
Tiflis  gimnaziyasında  almıĢdır.  1915-ci  ildə  kornet  Vəli  bəy  Əlahiddə  Qafqaz  ordusunun  korpusunda  xidmət 
etmiĢdir. 
Birinci  Dünya  Müharibəsi  illərində  17-ci  Nijedraqun  süvari  alayında  xidmət  edən  poruçik  Ġsrafil  bəy 
Yadigarov döyüĢlərdə göstərdiyi igidliyə görə dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Vladimir” (qılınc və bantla birgə), 
üçüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Anna”  (qılınc  və  bantla  birgə),  dördüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Anna”  (üzərində 
“Ġgidliyə  görə”  yazısı  ilə)  və  üçüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Stanislav”  (qılınc  və  bantla  birgə)  ordenlərilə  təltif 
olunmuĢdur. 1916-cı il aprelin 29-da isə Əlahəzrət imperatorun əmrilə Ġsrafil bəy Yadigarova rotmistr rütbəsi 
verilmiĢdir. 
On  yeddinci  Nijedraqun  alayında  kornet  rütbəsində  xidmət  edən  Kərim  bəy  Yadigarov  isə  ön  cəbhədə 
apardığı  uğurlu  döyüĢlərə  görə  üçüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Anna”  (qılınc  və  bantla  birgə),  ikinci  dərəcəli 
“Müqəddəs Stanislav” (qılıncla birgə) və dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” (üzərində “Ġgidliyə görə” yazısı 
ilə) ordenlərilə təltif olunmuĢdur. 
Arxiv  sənədlərindən  o  da  məlum  olur  ki,  süvari  alayında  xidmət  edən  Məmməd  bəy  Yadigarov  üstü 
“Ġgidliyə görə” yazılı “Müqəddəs Anna” ordenlərinin dördüncü dərəcəsilə təltif olunmuĢdur. 
Bunlar Yadigarov qardaĢlarının 1914-16-cı illərdə təltif olunduğu ordenlərdir. 
Polkovnik RÜSTƏM BƏY MƏMMƏDAĞA OĞLU ġIXLĠNSKĠ  - 1912-13-cü illərdə Birinci Qafqaz 
atıcı artilleriya divizionunda Ģtabs-kapitan rütbəsində xidmət edib. 1918-ci ildə Topçu hissəsinin və Ağdamdakı 
pulemyot məktəbinin rəisi idi. 
1919-cu il fevralın beĢindən Əlahiddə Ağır Top divizionunun və 1920-ci ilin əvvəlində ikinci Artilleriya 
briqadasının  komandanı.  1920-ci  ilin  aprelində  bolĢeviklər  tərəfindən  Bakıda  güllələnmiĢdir.  MəĢhur 
generalımız  Əliağa  ġıxlinskinin  qardaĢı  oğlu,  general  Cavad  bəy  ġıxlinskinin  isə  qardaĢıdır.  1877-ci  ildə 
Qazaxda anadan olub. Tiflisdəki kadet korpusunu və Peterburqda Mixaylov topçuluq məktəbini bitirib. Birinci 
Dünya  Müharibəsində  birinci  Qafqaz  atıcı  artilleriya  divizionunda  kapitan  rütbəsində  döyüĢüb.  Cəbhədəki 
xidmətləri  dördüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Anna”  (üzərində  “Ġgidliyə  görə”  yazısı  ilə)  və  dördüncü  dərəcəli 
“Müqəddəs Vladimir” (qılınc və bantla birgə) ordenlərilə qiymətləndirilib. 
Polkovnik ġAHZADƏ XOSROV MĠRZƏ XANBABA XAN OĞLU QACAR - 1912-13-cü illərdə 17-
ci  Nijeqorod  draqun  alayında  rotmistr  rütbəsində  xidmət  edib.  Birinci  Dünya  Müharibəsində  on  səkkizinci 
ġimal draqun polkunun komandiri, 1918-ci ildən isə Milli Orduda üçüncü Ləzgi polkunun komandiri olmuĢdur. 
1920-ci  ildə  Gəncə üsyanından  sonra Türkiyəyə  mühacirətə  getmiĢdir.  1914-16-cı illərdə dördüncü  və  üçüncü 
dərəcəli “Müqəddəs Anna” ordenlərilə (üzərində “Ġgidliyə görə” yazısı ilə) təltif olunmuĢdur. 
Polkovnik  ƏHMƏD  BƏY  MƏHƏMMƏD  OĞLU  DĠBĠROV  -  Ġkinci  piyada  Zaqatala  alayının 
komandiri.  1860-cı  ildə  Balakən  rayonunun  Mahmalar  kəndində  anadan  olub.  Müsavat  zabiti  olduğuna  görə 
iyirminci ildə həbs edilib. ġəki qalasında bir neçə il saxlanıb. Azad edildikdən sonra 1930-cu ildə yenidən həbs 
edilib. Ġki ay sonra həbsxanada ürək partlamasından vəfat edib. 
Polkovnik CAHANGĠR BƏY KAZIMBƏYOV  - Üçüncü piyada Gəncə alayının komandiri. 1920-ci il 
mayın 24-dən 30-dək bolĢeviklərə qarĢı olan Gəncə üsyanının fəal iĢtirakçısı. 1888-ci ildə Gəncədə anadan olub. 
Hərbi  təhsilini  Peterburqda  alıb.  Birinci  Dünya  Müharibəsində  iĢtirak  edib.  1918-ci  ildə  Gəncədə  Milli 
Azərbaycan  Ordusunun  yaradılmasında  çalıĢıb.  Ġyirminci  ildə  Gəncə  üsyanı  yatırıldıqdan  sonra  Ġstambula 
mühacirətə  gedib.  Az  sonra  marĢal  Yuzef  Pilsudskinin  dəvəti  ilə  VarĢavaya  köçüb.  PolĢa  ordusunda  diviziya 
komandiri  olub.  “Prometey”  cəmiyyətində  istilaçı  ruslara  qarĢı  mübarizədə  həyat  yoldaĢı  Vəliyə  xanım 
Xoyskiylə birgə çalıĢıb. Onlar Azərbaycan dilində qəzet və jurnal nəĢr edir, “Azəri-türk” dərnəyini yaradırlar. 
Böyük Vətən müharibəsi vaxtı PolĢa iĢğal olunanda əsir düĢür. Sovet əsirliyindən qaçıb  əvvəlcə Almaniyada, 
sonra isə Ġtaliyada yaĢayır. Əllinci ildə yenidən Ġstambula gəlir, ağır güzəran keçirdiyindən Almaniyaya köçüb, 
ömrünün sonuna kimi “Azadlıq” radiosunda əməkdaĢlıq edir. 1953-cü ildə Amerikada nəĢr edilən “Azərbaycan” 
Milli  jurnalının  12-ci  nömrəsində  polkovnik  Cahangir  bəy  Kazımbəyovun  “Gəncə  üsyanı  haqqında  xatirələr” 
adlı sanballı yazısı dərc olunmuĢdur. 1955-ci ildə Berlində Sovet çekistlərinin əlilə qətlə yetirilmiĢdir. 

101 
 
Polkovnik  MEHDĠ  BƏY  EYNALl  OĞLU  SULTANOV  -  1880-ci  ildə  Gəncədə  anadan  olub.  Altıncı 
Göyçay  piyada  polkunun  (Bayılda  yerləĢirdi  -  ġ.N.)  komandiri.  1920-ci  ildə  bolĢevik  istilasından  sonra 
Azərbaycan  diviziyasında  üçüncü  alayın  komandiri  olmuĢdur.  1926-cı  ildə  Gəncədə  gizli  fəaliyyət  göstərən 
müsavat hərbi təĢkilatının üzvü olduğuna görə on il müddətinə Solovetsk həbs düĢərgəsinə sürgün edilmiĢdir. 
1937-ci  il  iyulun  26-da  Azərbaycan  Xalq  Daxili  ĠĢlər  Komissarlığı  xüsusi  üçlüyünün  qərarı  ilə 
güllələnmiĢdir. 
Polkovnik  HÜSEYNQULU  ĠSKƏNDƏR  XAN  OĞLU  XOYSKĠ  -  1912-14-cü  illərdə  üçüncü  Qafqaz 
atıcı alayında kapitan rütbəsində xidmət edib. 1917-ci ildə Gəncədə cavanlardan ibarət “Zelyonaya qvardiya” 
adında əsgəri təĢkilat yaratmıĢdı. 1919-20-ci illərdə Gəncə Ģəhər qubernatorunun müavini olub. Ġyirminci ildə 
bolĢevik-daĢnak  təzyiqindən  mühacirətə  getmiĢdir.  1955-ci  ildə  Ġstambul  Ģəhərində  vəfat  etmiĢdir.  Atası 
Ġskəndər xan Xoyski imperiya ordusunda general-mayor rütbəsində xidmət etmiĢdir. Ġskəndər xan 1820-ci ildə 
ġəkidə anadan olmuĢdur. 
Polkovnik ġAHZADƏ SƏDRƏDDĠN BƏHMƏN MĠRZƏ OĞLU QACAR  -  1918-19-cu illərdə Bakı 
qəzasının hərbi rəisi. 1919-cu ilin sonlarından bolĢevik çevriliĢinə qədər hərbi Nazirliyin dəftərxana rəisi oiub. 
1920-ci ilin aprelində bolĢeviklər güllələyib. 
Birinci Dünya Müharibəsindəki xidmətləri dərəcəli “Müqəddəs Stanislav və üçüncü dərəcəli “Müqəddəs 
Anna ordenlərilə qiymətləndirilib. ġuĢada Ģahzadə Bəhmən Mirzənin ailəsində anadan olub. 
Azərbaycan Respublikasının Xalq artisti, müğənni Sürəyya Qacarın atasıdır. Sürəyya xanım atasını belə 
xatırlayırdı:  “Atam  Sədrəddin  Qacar  hərbi  qulluqçu  olsa  da,  yaxĢı  skripka  çalırdı.  Peterburqda  təhsil  alanda 
öyrənmiĢdi. Notları hələ də qalır. Pəsdən zümzümə etməyi də yadıma gəlir. Anam GünəĢ xanım Tağıbəyovanın 
da hərdən bir oxumağı vardı. Ev iĢləri görəndə zümzüməsi kəsməzdi. Atam güllənəndən sonra ailəmiz ġuĢadan 
Bakıya köçdü...” 
 
*   *   * 
 
1993-cü ilin iyun ayında Çingiz xanın və sonuncu Krım xanı ġahin Gərayın nəslinin davamçısı əlahəzrət 
Ģahzadə  Cezar  Gəray  dədə-baba  vətəni  Krımda  olanda  “Moskovskiye  novosti”  qəzetinin  müxbirinə  verdiyi 
müsahibəsində demiĢdir: 
...Sülaləmizin Rusiyada qalan hissəsinə gəldikdə isə, vətəndaĢ müharibəsi və inqilab zamanı bolĢeviklər 
bizim  ailənin  bir  neçə  üzvünü  öldürmüĢdülər.  Qvardiya  zabiti,  Qafqaz  caniĢinin  müavini,  senator,  Sultan 
ġahzadə Krım Gəray Nikolay Aleksandroviç (1886-1921) ingilis qızı ilə evlənmiĢdi. VətəndaĢ müharibəsi vaxtı 
o,  Petroqradda  acından  öldü.  Ailəmizin  digər  üzvü,  inqilabdan  əvvəl  imperiya  ordusunun  generalı,  Birinci 
Dünya Müharibəsində “Dikaya diviziya”nın komandirlərindən biri general-leytenant Sultan ġahzadə Klıç Gəray 
(1893  -  1947)  bolĢeviklərə  qarĢı  vuruĢmuĢ,  sonra  mühacirətə  getmiĢdi.  Ġkinci  Dünya  Müharibəsində  o,  kazak 
qoĢunlarının  komandiri  olmuĢ,  ağqvardiyaçı  general  P.N.Krasnovla  birlikdə  bolĢeviklərə  qarĢı  vuruĢmuĢdu. 
Sonra  tutularaq  Avstriyaya  gətirilmiĢ  və  SMERġ-ə  verilmiĢdi.  Moskvada  isə  gizli  məhkəmə  tərəfindən 
mühakimə edilmiĢ və 1947-ci il yanvarın on yeddisində edam olunmuĢdu. 
*   *   * 
 
1994-cü  ildə  “Voennaya  istoriya  jurnalının  yeddinci  sayında  B.A.Enqelqartın  “Kamertajın  xatirələri 
məqaləsi dərc olunmuĢdu. Məqalədə həmyerlimiz, dünya Ģöhrətli ĢərqĢünas-alim Mirzə Kazım bəyin nəvəsi Lev 
Aleksandroviç Kazım bəyin (1876-?) istedadlı rəssam, həm də döyüĢkən zabit olmasından söhbət açılır. 1896-cı 
ildə  Peterburqdakı  Paj  hərbi  korpusunu  bitirən  Lev  Kazım  bəy  imperatriça  Aleksandra  Feodorovna  alayının 
Ulan  leyb-qvardiyasında  ən  yaxĢı  zabitlər  sırasında  xidmət  etmiĢdir.  Müəllif  onun  Birinci  Dünya 
müharibəsindəki fəaliyyəti haqda yazır: 
“ ...Bir baĢqa oğlan yaxınlaĢdı. Bu bir az monqol tipini xatırladan solğun bənizli, balaca Lev Kazım bəy 
idi.  O,  ətrafındakılardan  yaĢ  yarım  böyük  olduğundan  onlara  bir  az  saymamazlıqla  yanaĢırdı.  O,  həm  də  çox 
dalaĢqan idi. UĢaq vaxtı biz onunla çox dalaĢardıq. 
Lakin  bu  təkcə  bizim  korpusun  divarları  arasında  deyil,  lap  saçlarımız  ağardıqdan  sonra  belə  dostluq 
əlaqələrimizin saxlanılmasına mane ola bilmədi. Kazım bəy qeyri-adi rəssam ola bilərdi. Bu qiyməti ona bizə 
rəsmdən  dərs  deyən,  professor  Aleksandr  Novoskoltsev  vermiĢdi.  Lakin  ilk  əvvəl  çılğın  qvardiya  süvariliyi, 
sonra isə ailənin maddi təlabatını ödəmək üçün məcburi xidmət Kazım bəyin rəssam kimi özünü sınamasına və 
istedadının inkiĢafına imkan vermədi. 
Müharibə  baĢlanarkən,  o  Reveldə  (indiki  Tallin  Ģəhəri)  kəndli  bankının  Ģöbə  müdiri  idi.  Lev 
Aleksandroviç dözə bilmədi, mundir geyinərək qırx yaĢlı kornet kimi bütün müharibəni birlikdə keçdiyi doğma 
alaya  qayıtdı.  Cəbhələrdə  süvari  zabiti  kimi  ad-san  qazandı.  Onun  döyüĢ  xidmətləri  ordenlərlə  təltif  olundu.  
BolĢeviklərə  xidmət  etmək  istəməyən  kornet  Lev  Kazım  bəy  1920-ci  il  fevralın  2-də  Novorossiyskdən  “ĠrtıĢ 
gəmisində ailəsilə birlikdə zadəgən qüruru ilə Rusiyanı tərk edib xaricə getdi. 1923-cü ildə yaranmıĢ mühacirlər 

102 
 
təĢkilatında  -  mladorusların  monarxiya  ittifaqına  rəhbərlik  etdi.  Qaçqın  rusların  arasında  onun  soyadı  çox 
məĢhur idi. Onun oğlu da mladorusların liderlərindən idi. 
Podpolkovnik  LƏTĠF  BƏY  MƏMMƏDLĠ  OĞLU  ĠBRAHĠMBƏYLĠ  -  Bakı  realnı  və  Tiflis  üç  illik 
hərbi  məktəblərini  bitirib.  Birinci  Dünya  Müharibəsində  yüz  əlli  üç  saylı  Bakı  alayının  tərkibində  zabit  kimi 
vuruĢub.  Kapitan  rütbəsində  Qars  vilayətinin  komendantı  olub.  DöyüĢ  xidmətlərinə  görə  orden  və  medallarla 
təltif  olunub.  1884-cü  il  dekabrın  iyirmi  doqquzunda  Salyanda  anadan  olub.  Müsavat  ordusunda  Bakı  Qala 
batalyonunun komandiri idi. 
ġahzadə-kapitan FĠRĠDUN MĠRZƏ SEYFULLA OĞLU QACAR - Birinci Dünya Müharibəsi illərində 
general  Doxturovun  komandanlıq  etdiyi  altmıĢ  altıncı  Butırsk  süvari  alayında  xidmət  edib.  1916-cı  ildə 
döyüĢlərdə fərqləndiyinə görə üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” ordenilə (qılınc və bantla birgə) təltif olunub. 
1919-cu il fevralın 23-dən Azərbaycan Milli ordusunda kapitan rütbəsilə xidmətə baĢlayıb. 1920-ci il aprelin 28-
də Bakıda bolĢevik-daĢnak qoĢunları ilə döyüĢdə qəhrəmanlıqla həlak olub. ġahzadə Firidun Mirzə 1890-cı ildə 
Tiflisdə anadan olub. 
ġahzadə  -  podpolkovnik  MƏMMƏDQULU  MĠRZƏ  QACAR  -  1910-cu  ildən  birinci  Kuban-kazak 
alayının komandiri. Birinci Dünya Müharibəsində döyüĢlərdə göstərdiyi fəallığa görə ikinci və üçüncü dərəcəli 
“Müqəddəs  Stanislav”  (qılınc  və  bantla  birgə),  ikinci  və  dördüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Anna”  (qılınc  və 
üzərində  “Ġgidliyə  görə”  yazısı  ilə)  ordenlərilə  təltif  olunub.  1872-ci  ildə  anadan  olub,  1920-ci  ilin  mayında 
bolĢeviklər Nargin adasında güllələyiblər. 
Podpolkovnik FUAD XAN HƏSƏN XAN OĞLU TALIġXANOV – Tiflis kadet korpusunu bitirib. Çar 
ordusunda rotmistr rütbəsinə qədər yüksəlib. 1918-1920-ci illərdə Birinci CavanĢir piyada alayının yavəri olub. 
Sovetlər vaxtı Qızıl Orduda müxtəlif hərbi vəzifələrində çalıĢıb, podpolkovnik rütbəsinə qədər yüksəlib. 1930-
cu  ildə  Gəncədə  hərbi  müfəttiĢlikdə  iĢləyəndə  həbs  edilib.  1896-cı  ildə  Lənkəranda  zadəgan  ailəsində  anadan 
olub. 
Polkovnik FĠKRƏT ƏBÜLFƏT OĞLU AĞALAROV - 1868-ci il noyabrın 10-da Tiflisdə anadan olub. 
ġuĢa  realnı  məktəbində  və  1885-ci  ildən  1888-ci  ilədək  Nikolayev  Ģəhərindəki  hərbi  məktəbdə  təhsil  alıb. 
Birinci Dünya Müharibəsində iĢtirak edib. Milli Orduda birinci Azərbaycan süvari alayının komandiri idi. 
Qarabağın general-qubernatoru Xosrov bəy Sultanovun 1919-cu il on dörd iyul tarixli teleqramı: 
“Cənab hərb naziri Zati-alilərinə! 
Qarabağın  xalq  milisi  sıralarında  Moskva  Ġnstitutunun  tələbələri  Ġsgəndər  bəy  Sultanov  və  keçmiĢ 
Qarabağ  süvari  alayının  əsgəri  XankiĢi  Nuru  oğlu  xidmət  edirlər.  Onlardan  birinə  -  ləzgi  alayı  ilə  birlikdə 
bolĢeviklərə qarĢı döyüĢlərdə iĢtirak etmiĢ Sultanova Türk hərbi ordeni “Məcidiyyə”, ikincisinə - XankiĢi Nuru 
oğluna  axırıncı  müharibənin  (Birinci  Dünya  Müharibəsi  nəzərdə  tutulur  -  ġ.N.)  Georgi  Kavaleri  ordeni 
verilmiĢdir. 
Axırıncı  Qarabağ  hadisələri  (1918-ci  il  nəzərdə  tutulur  -  ġ.N)  zamanı  onlar  böyük  bacarıq  və  Ģücaət 
göstərmiĢlər. Bu haqda Siz Zati-alilərinə məlumat  verərək xahiĢ edirəm  ki, Siz  onların birinci zabit rütbəsinə 
təqdim olunmaları haqqında sərəncam verəsiniz.” 
ġtabs-kapitan  RƏHĠM  ALLAHQULU  OĞLU  RƏHĠMOV  -  1893-cü  ildə  Naxçıvanın  BaĢ  NoraĢen 
kəndində  anadan  olub.  1916-cı  il  mayın  birində  Tiflis  hərbi  məktəbini  bitirib.  1916-cı  il  avqustun  19-dan  on 
üçüncü  Qafqaz  atıcı  alayında  döyüĢüb.  Həmin  ilin  dekabr  ayında  sol  çiynindən  yaralanıb.  Göstərdiyi  Ģücaətə 
görə üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” ordeni (qılınc və bantla birgə) təltif olunub. 1917-ci il mayın 20-də 
podporuçik,  dekabr  ayında  isə  poruçik  rütbəsi  verilib  və  on  ikinci  rotaya  komandir  təyin  olunub.  1917-ci  il 
noyabrın iyirmi doqquzunda Ģtabs-kapitan rütbəsi alıb. 
1918-ci  il  dekabrın  on  dördündə  könüllü  olaraq  ikinci  Azərbaycan  süvari  alayında  xidmətə  baĢlayıb. 
Hərbi tədris komandasının rəisi təyin olunub. 1919-cu il mayın iyirmi ikisində yeddinci rotanın komandiri təyin 
olunub. 
Azərbaycandakı aprel çevriliĢindən sonra taleyi məlum deyil. 
ġtab-rotmistri  ALLAHYAR  MÖVSÜM  OĞLU  ƏMĠRCANOV  -  1907-ci  ildən  1914-cü  ilədək 
Vladiqafqaz  kadet  korpusunda  hərbi  təhsil  alıb  və  orada  xidmət  edib.  Birinci  Cahan  Müharibəsində  “Dikaya 
diviziya”da qulluq edib. Göstərdiyi hərbi Ģücaətlərə görə dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Georgi” xaçı ilə təltif 
olunub. 1897-ci il mayın on birində Nuxada (ġəki) bəy ailəsində anadan olub. 
Rotmistr  HACIAĞA  MƏMMƏDƏLĠ  OĞLU  ĠBRAHĠMBƏYLĠ  –  Bakıda  kommersiya  məktəbini  və 
1913-cü ildə Tiflis hərbi məktəbini bitirib. 1914-15-ci illərdə Birinci Dünya Müharibəsində iĢtirak edib. 1890-cı 
il dekabrın səkkizində Salyanda məmur ailəsində anadan olub. 
1946-cı  ildə  nəĢr  olunmuĢ  “Səməd  bəy  Mehmandarov”  kitabçasının  müəllifi.  Həmin  kitabçasında 
Mehmandarovla ilk görüĢünü belə xatırlayır: 
“Mehmandarov mənə yaxınlaĢıb çox nəzakətlə soruĢdu: 
“Rotmistr, görünür siz vaqonda yer tapa bilməmisiniz... Mənim kupemdə bir boĢ yer vardır.” 

103 
 
Mən generala rəsmi təzim edib cavab verdim: “Yox, general həzrətləri, mənim yerim vardır, özü də sizin 
kupenizdədir.” O, cavabında “Aha, yaxĢı oldu, mən çox Ģadam” - dedi. Bu zaman ikinci zəng vuruldu. General 
Səməd bəy  Mehmandarovla vaqona daxil olduq. 
Səməd bəy çox söhbətcil və çox yaxĢı yol yoldaĢı imiĢ. O, mənimlə bəzən rusca, bəzən də azərbaycanca 
danıĢırdı. O, ahəstə-ahəstə danıĢırdı, hər sözünü ölçüb-biçirdi, fikrini sadə və düzgün ifadə edirdi. Onun danıĢıq 
tərzi,  səsi,  sakit  və  qəti tonu,  özünü  sərbəst  hiss  etməsi  göstərirdi  ki,  bu  adam  uzun  və  maraqlı  həyat  sürmüĢ, 
böyük  vəzifə sahibi olmuĢ, Ģanlı igid əsgər həyatı keçirmiĢdir. Səməd bəy Mehmandarov yolda mənə bir çox 
maraqlı və faydalı Ģeylər danıĢdı.” 
ġtab-rotmistri Ģahzadə FĠRĠDUN ALLAHVERDĠ OĞLU QACAR - Tiflisdəki Klassik Gimnaziyanı və 
Müəllimlər institutunu, 1916-cı ildə isə Tiflis kadet korpusunu bitirib. 1892-ci ildə məĢhur Qacarlar ailəsində 
anadan olub. Müsavat ordusunda ikinci artileriya briqadasında birinci batareyanın zabiti. 
ġtab-rotmistri  ZEYNAL  BƏY  SADIQOV  -  Ġkinci  Qarabağ  süvari  alayında  dördüncü  bölüyün 
komandiri.  1917-ci  il  iyunun  30-dan  “Qafqazın  yerli  əhalisindən  təĢkil  olunmuĢ  diviziya”nın  Azərbaycan 
alayında kəĢfiyatçı kimi hərbi xidmətə baĢlayıb. Birinci Dünya Müharibəsində Qərb cəbhəsində vuruĢub. Əla 
döyüĢ xidmətlərinə görə 1916-cı il aprelin 30-da üçüncü dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” (qılınc və bantla birgə), 
yenə  həmin  il  avqustun  30-da  üçüncü  dərəcəli  “Müqəddəs  Anna”  (qılınc  və  bantla  birgə),  iyunun  17-də 
dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Anna” (üstündə fövqəladə “Ġgidliyə görə yazısı ilə), 1916-cı ilin iyunun 17-dən 
1917-ci  il  iyunun  28-dək  Qərb  cəbhəsində  gedən  döyüĢlərdə  ikinci,  üçüncü,  dördüncü  dərəcəli  “Müqəddəs 
Georgi” xaçı və dördüncü dərəcəli Georgi medalı ilə təltif olunmuĢdur. ġtab-rotmistr rütbəsini 23 mart 1918-ci 
ildə Milli Azərbaycan ordusunda almıĢdır. 
ġtab-rotmistri  ZÜLFÜQAR  NƏZƏR  OĞLU  SULTANOV  -  1894-cü  ildə  Zəngəzurun  Pircəvan 
kəndində anadan olub. Ġkinci Tiflis kiĢi gimnaziyasını və Petroqrad Hərbi Tibb Akademiyasını bitirib. Müsavat 
ordusunda əvvəl poruçik, sonra isə Ģtab-rotmistr kimi xidmət edib. 
Rotmistr SƏLĠM BƏY SULTANOV - Kürd süvari divizionunun komandanı.  
ġtabs-kapitan YUNĠS ġƏKƏROV - Kürd atıcı batalyonun komandiri. 
Poruçik  OSMAN  AĞA  GÜLMƏMMƏD  AĞA  OĞLU  GÜLMƏMMƏDOV-  1914-cü  il  sentyabrın 
birindən  1917-ci  ilin  avqustunadək  Birinci  Dünya  Müharibəsi  illərində  süvari  alayında  döyüĢüb.  DöyüĢ  yolu 
Avstriya və Rumın cəbhələrində olub. Sıravi əsgər kimi xidmətə baĢlayan Osman ağaya l915-ci ilin avqustunda 
kiçik uryadnik rütbəsi verilib. Həmin il Avstriya cəbhəsində Briqen Ģəhəri uğrunda gedən döyüĢlərdə yaralanıb. 
1916-cı ilin mart ayında baĢ uryadnik və 1917-ci ilin iyununda milis-yunkeri rütbəsi ilə təltif olunub. 
1918-ci ildə Kürdəmir, Müsüslü, Sanqaçal döyüĢlərində bolĢeviklərə qarĢı vuruĢub. Onun süvari dəstəsi 
düĢməndən yüz altı nəfər aĢağı rütbəli əsgər, üç zabit, bir həkim əsir alıb, qənimət kimi üç pulemyot götürüb. 
Poruçik Osman ağa Gülməmmədov 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakı döyüĢlərinin ən fəal iĢtirakçısı olub. 
Avqustun  on  yeddisində  Bakıya  hücum  zamanı  bolĢeviklərlə  döyüĢlərdə  kornet  Osman  ağa 
Gülməmmədov  süvari  kəĢfiyyat  dəstəsində  olarkən  Balaxanı  kəndinin  Ģimal-qərb  hündürlüyündən  rəqibin 
arxasına  keçərək  onu  Bakı  Ģəhəri  istiqamətində  geri  çəkilməyə  məcbur  etmiĢdi.  Bu  zaman  özünü  çatdırmıĢ 
bölük Nobel çənləri yanında mövqe tutmuĢ və düĢmən bölüyünə həmlə etməyə baĢlamıĢdı. DüĢmən bölüyünün 
cinahında olan kornet Osman ağa Gülməmmədov pulemyot və tüfəng atəĢi ilə qarĢılandı. O, yaralıları itirsə də, 
nadir Ģücaət və mərdliklə, fədakarcasına igidlik nümunəsi göstərərək rəqibin güclü və sayca xeyli çox olmasına 
baxmayaraq,  əlbəyaxa  döyüĢdə  onun  müqavimətini  qırdı.  DüĢmənin  bir  hissəsi  qırıldı,  qalanları  isə  qaçdı. 
Həmlə  zamanı  cəsur  kornet  Osman  ağa  Gülməmmədovun  mindiyi  at  yaralandı,  lakin  buna  baxmayaraq,  o, 
düĢməni  qıra-qıra  onun  sıralarını  viran  etmiĢdi.  Bu  güclü  hücuma  davam  gətirməyən  düĢmən  bir  zabit,  bir 
həkim, qırx doqquz əsgəri itirdi və üç pulemyotu qoyub qaçdı. 
Bakı  cəbhəsində  bu  həmlə  qətedici  rol  oynadı,  çünki  rəqib  qüvvələri  sındı.  Bizim  piyada  isə  bundan 
müvəffəqiyyətlə istifadə edə bildi. 
DöyüĢlərdə  göstərdiyi  igidliyə  görə  Osman  ağa  Gülməmmədova  kornet-süvari  qoĢununda  birinci  zabit 
rütbəsi və general Nuru paĢanın əmrilə Türkiyənin beĢ qılınclı “Məcidiyyə” ordeni ilə təltif olundu. 
Arxiv  sənədlərində  yazılır  ki,  təsvir  edilmiĢ  döyüĢdə  adını  çəkdiyimiz  kornet  Osman  ağa 
Gülməmmədovun  komandası  altında  vuruĢan  süvarilər  öz  imzaları  ilə  onun  qəhrəmanlığını  Ģəhadət  edirlər: 
Həmzə  Ġsmayıloğlu,  milis  yunkeri  Kərim  Yaqubov,  praporĢik  PaĢa  bəy  Rüstəmov,  milis  yunkeri  Dəmir  PaĢa 
oğlu və baĢqaları. 
Poruçik  Osman  ağa  Gülməmmədovun  1919-cu  ilin  martın  altısında  tərtib  olunmuĢ  Ģəxsi  iĢindən 
öyrənmək olur ki, o, 1892-ci il avqustun on altısında Gəncə quberniyasının Qazax qəzasındakı Salahlı kəndində 
bəy  ailəsində  anadan  olmuĢdur.  Birinci  Dünya  Müharibəsi  illərində  cəbhədə  göstərdiyi  qəhrəmanlığa  görə 
ikinci, üçüncü və dördüncü dərəcəli “Müqəddəs Georgi” xaçı, ikinci, üçüncü və dördüncü dərəcəli “Müqəddəs 
Georgi” medalı ilə təltif olunmuĢdur. 
Azərbaycan Respublikası hökumətinin hərbi rütbələr haqqında 16 may 1918-ci il tarixli 26 saylı əmri ilə 
Gülməmmədova  hərbi  Ģücaətlərinə  görə  starĢinalıq  imtiyazı  ilə  poruçik  rütbəsi  verildi,  vəzifəsi  yüksəldilərək 

104 
 
üçüncü bölüyün komandiri təyin olundu. Əmrin ikisini də Hərbi Nazir vəzifəsini müvəqqəti icra edən general-
leylenant Əliağa ġıxlinski təsdiq etmiĢdi. 
Osman ağa Gülməmmədov həmin ilin iyul ayında xidmət üçün bölüyü ilə birgə Qusara göndərilir. ġimal 
sərhədlərimizin  qorunmasında  general  Denikinə  qarĢı  mübarizə  aparan  poruçik  Osman  ağa  Gülməmmədov 
nümunəvi  qəhrəmanlıqlar  göstərir.  1919-cu  ilin  yanvar  ayında  keçirilən  baxıĢ-yoxlamasında  onun  sıralarında 
döyüĢdüyü birinci Azərbaycan süvari alayı hərbi Nazirin Ģəxsi təĢəkkürünü qazanır. 
1920-ci  ilin  martında  Qarabağ  və  Zəngəzurda  düĢmən  təhlükəsi  kəskin  surətdə  artır.  Erməni-daĢnak 
qoĢun  birləĢmələri  martın  iyirmi  birindən  iyirmi  ikisinə  keçən  gecə  Xankəndində  yerləĢən  birinci  CavanĢir 
piyada  alayının  kazarmalarına  qəfil  basqın  edir.  Novruz  bayramı  axĢamı  Xankəndinə  hücum  edib  Əskəran 
yolunu  bağlayırlar.  Poruçik  Osman  ağa  Gülməmmədov  həmin  odlu  döyüĢlərin  fəal  iĢtirakçısı  olur.  Aprelin 
ikisində onun bölüyü daĢnakların Əskərandan qovulmasında mərdliklə vuruĢur. 
Ġyirmi səkkiz aprel istilasından sonra müsavat zabiti Osman ağa Gülməmməd ağa oğlu Gülməmmədov 
Türkiyəyə mühacirətə getməyə məcbur olmuĢdur. 
“1937-ci il fevralın yeddisində maarifçi-qadın Mədinə xanım Qiyasbəylinin altıncı dindirilməsindən: 
Sual: - Osman ağa Gülməmmədov sizə tanıĢdır? 
Oavab:  -  Osman  ağa  mənim  həmkəndlimdir.  Mən  onu  1919  -1920-ci  illərdə  görmüĢəm.  Azərbaycanın 
sovetləĢməsindən sonra o, Azərbaycan alayı ilə Türkiyəyə getdi. 
Sual: - Sizi müsavatçılarla nə bağlayırdı? 
Gavab: - Bizim millətçi nəzərimiz, qohumluğumuz və bu adamların mədəniyyəti.” 
Respublika Mərkəzi Dövlət Arxivində praporĢik Gülağa Məhəmmədağa oğlu Gülməmmədovun cəmi bir 
səhifəlik Ģəxsi xidmət vərəqi saxlanılır. 
1919-cu  il  martın  birində  tərtib  olunmuĢ  xidmət  vərəqində  göstərilir  ki,  Gülağa  Gülməmmədov  Birinci 
Azərbaycan  süvari  diviziyasında  xidmət  etmiĢdir.  O,  1899-cu  il  dekabrın  altısında  Qazax  qəzasının  Salahlı 
kəndində zadəgan ailəsində anadan olmuĢdur. Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan Ģöbəsini və 
1918-ci  il  yanvarın  otuzunda  Gəncə  praporĢiklər  məktəbini  birinci  dərəcə  ilə  bitirmiĢdir.  Az  müddət  Birinci 
Müsəlman  süvari  alayında  xidmət  edən  podpraporĢik  Gülağanı  bilik  və  bacarığına  görə  diviziyanın  qərargah 
rəisi təyin edirlər. 
PraporĢik  Gülağa  Gülməmmədov  1920-ci  il  aprel  çevriliĢindən  sonra  əmisi  poruçik  Osman  ağa 
Gülməmmədovla  birlikdə  Türkiyəyə  mühacirətə  getmiĢ  və  hər  ikisi  türk  ordusunda  hərbi  xidmətini  davam 
etdirmiĢlər. 
Poruçik MƏHƏMMƏD BƏY ASLANBƏYOV - Birinci Azərbaycan süvari alayının zabiti, 1894-cü il 
martın on altısında Dağıstan vilayətinin Kürə nahiyəsində bəy ailəsində anadan olub. Teymurxan - ġura Ģəhər 
ədadiyə məktəbində və Tiflisdəki böyük knyaz Mixail Nikolayeviç adına hərbi məktəbdə təhsil alıb. 
Hərbi  xidmətə  1914-cü  il  oktyabrın  birində  baĢlayıb.  1915-ci  il  fevralın  birində  Qafqaz  cəbhəsindəki 
döyüĢən orduda əla xidmətinə görə praporĢik rütbəsi verilib. Həmin il fevralın yeddisində, yüz əlli beĢinci Quba 
piyada alayına keçirilib. Noyabrın birində podporuçik, 1916-cı il dekabrın on ikisində isə poruçik rütbəsi alıb. 
1918-ci  il  martın  on  dördündə  birinci  Azərbaycan  süvari  alayında  birinci  bölüyün  komandiri  təyin  olunub. 
Həmin il avqustun iyirmi doqquzunda 1207 nömrəli əmrlə Ģtab-rotmistri rütbəsilə təltif olunub. Bakı cəbhəsində 
daĢnak-bolĢeviklərə qarĢı döyüĢlərdə igidliklə vuruĢub. Poruçik Məhəmməd bəyin qəhrəmanlığını general Nuru 
paĢa Türkiyənin “Hərb medalı” ilə qiymətləndirib. 
1918-ci  il  iyulun  səkkizində  BaĢ  Qərargah  rəisi,  polkovnik  Həbib  Bəy  Səlimov  Birinci  Azərbaycan 
alayının komandirinə belə bir məlumatla müraciət etmiĢdir: 
“Poruçik Məhəmməd bəy Aslanbəyov özünü alayda yararlı zabit kimi, süvari Azərbaycan alayının bir çox 
zabitlərindən xeyli yaxĢı göstərmiĢdir. Ona görə də, onun təminat almaq üçün, alaylardan birinə qəbul edilməsi 
yaxĢı olardı. Alayın bir çox zabitləri Tiflisdə eyĢ-iĢrətlə məĢğul olduqları halda, o dəstədə yorulmadan çalıĢır. 
Əla  və  çalıĢqan  zabit  olduğuna  görə  mən  poruçik  Məhəmməd  bəy  Aslanbəyovu  dəstədən  buraxa 
bilmərəm.  Çox  təəssüflər  olsun  ki,  iĢə  can  yandıran  belə  zabitlər  çox  azdır.  Dəstədəki  xidmətdən  -  kimin  iĢə 
sadiq olduğu, kiminsə paqon və pul üçün xidmət etdiyi aydın oldu. 
Namusla xidmət edən zabiti cəzalandırmaq çox acı hal olardı.” 
Arxiv  sənədlərindən  məlum  olur  ki,  poruçik  Məhəmməd  bəy  Aslanbəyov  Birinci  Dünya  Müharibəsi 
illərində  Azərbaycan  süvari  alayında  da  namus  və  qeyrətlə  vuruĢmuĢdur.  O,  “Ġgidliyə  görə”  medalı  ilə  və 
“Müqəddəs  Anna”  ordeninin  dördüncü  dərəcəsilə  (1915-ci  il  iyulun  25-də),  “Müqəddəs  Stanislav”  ordeninin 
üçüncü  dərəcəsilə  -  bant  və  qılıncla  birgə  (1915-ci  il  dekabrın  20-də),  “Müqəddəs  Anna”  ordeninin  üçüncü 
dərəcəsilə - bant və qılıncla (1916-cı il iyulun on yeddisində), 1918-ci ildə Bakı uğrunda döyüĢlərdə göstərdiyi 
igidliyə görə Türkiyənin “Hərb medalı” ilə təltif olunmuĢdur. 
Poruçik  SAYAD  ZEYNALABDĠN  OĞLU  ZEYNALOV  -  1918-ci  ilin  noyabrında  Gəncədəki 
podpraporĢiklər  məktəbini  bitirib.  Birinci  Dünya  Müharibəsində  “Dikaya  diviziya”nın  Tatar-Azərbaycan 

105 
 
alayında xidmət edib. SSRĠ Mərkəzi Dövlət Hərbi Arxivindən 1975-ci ildə aldığımız sənəd bir daha bunu təsdiq 
edir: 
“Sizin sorğunuza cavab olaraq bildiririk ki, arxiv materiallarında Tatar süvari alayının yunkeri, praporĢik 
Sayad  Zeynalovun  xidmət  dəftərçəsi  saxlanılır.  Sənəddə  deyilir  ki,  o,  30  avqust  1886-cı  ildə  anadan  olub. 
Yelizavetpol  quberniyasındakı  Qazax  qəzasının  vətəndaĢıdır.  1914-cü  ildə  könüllü  olaraq Tatar  süvari  alayına 
daxil olub. 1915-ci ildə uryadnik, 1916-cı ildə praporĢik, sonra isə yunker rütbəsi alıb. 
1914-cü  il  sentyabrın  iyirmisindən  Avstriya  -  Macarıstan  və  Almaniya  döyüĢlərinin  iĢtirakçısı  olub. 
“Müqəddəs Georgi ordeninin bütün dörd dərəcəsilə təltif edilib. 
“Müqəddəs Georgi” ordeni qədim rus ordenlərindəndir. Onun dörd dərəcəsi vardı. Birinci dərəcəli orden 
ən  yüksək  hesab  olunurdu.  Ordenin  devizi  belə  idi:  “Əla  xidmət  və  cəsurluğa  görə”.  Odur  ki,  “Müqəddəs 
Georgi”  ordeninin  bütün  dörd  dərəcəsinə  yalnız  “fövqəladə  dərəcədə  fərqlənən,  xüsusi  rəĢadət,  mərdlik,  əla 
əsgəri rəĢadət göstərən hərbi qulluqçular layiq görülürdülər”. 
1917-ci  ildə  vətənə  qayıdan  Sayad  Zeynalov  1918-ci  ildən  Milli  Orduda,  əvvəlcə  birinci  Tatar-
Azərbaycan  alayında,  sonra  isə  üçüncü  ġəki  süvari  alayında  xidmət  edib.  Qarabağda,  Göyçayda  və  Bakıda 
daĢnak-bolĢeviklərə qarĢı döyüĢlərin fəal iĢtirakçısı olub. 
Ġyirmi  səkkiz  aprel  çevriliĢindən  sonra  Qazax  milis  Ģöbəsinin  rəisi,  “El  yardımı  komitəsi”nin  sədri  və 
Gəncə milis idarəsinin rəisi kimi məsul vəzifələrdə iĢləyib. Otuz yeddinci ildə Müsavat zabiti kimi həbs olunub, 
1942-ci ildə sürgündə dünyasını dəyiĢib. 
Poruçik  MAHMUD  ĠBRAHĠM  OĞLU  ƏFƏNDĠYEV  -  Qoridəki  Zaqafqaziya  Müəllimlər 
Seminariyasının Azərbaycan Ģöbəsində təhsil alıb. 1915-ci ildə Telavi praporĢiklər məktəbini bitirib. 1890-cı il 
iyulun iyirmi dördündə Qazax qəzasının Salahlı kəndində kəndli ailəsində anadan olub. Müsavat ordusunda rota 
komandiri idi. 
Poruçik HACIBALA HACIMƏMMƏD OĞLU ABBASOV - ġamaxıda realnı məktəbi və Xarkovdakı 
texniki məktəbi bitirib. Rus dilini yaxĢı bilirmiĢ, savadlı imiĢ. 1914-cü ildə Birinci Dünya Müharibəsində iĢtirak 
edib.  Müsavat  ordusuna  1918-ci  ildə  könüllü  gəlib.  1898-ci  il  iyulun  dördündə  ġamaxıda  kəndli  ailəsində 
anadan olub. 
Poruçik ƏYYUB MƏQRUB OĞLU KÖÇƏRLĠNSKĠ - Vladiqafqazdakı realnı məktəbi bitirib. 1900-cü 
il  avqustun  iyirmi  ikisində  ġuĢada  zadəgan  ailəsində  anadan  olub.  1918-ci  il  sentyabrın  on  beĢində  Bakının 
daĢnak-bolĢeviklərdən azad olunmasında iĢtirak edib. 
Poruçik HÜSEYN SƏMƏD OĞLU RƏHĠMOV - Ġkinci Tiflis kiĢi gimnaziyasının beĢ sinfini və 1920-ci 
il aprelin iyirmi dördündə Gəncə hərbiyyə məktəbini bitirib. 1893-cü ildə Bakıda meĢĢan ailəsində anadan olub. 
Poruçik  MƏMMƏD  HÜSEYN  OĞLU  SADIQOV  -  Gimnaziya  təhsili  alıb.  1919-cu  ildə  Gəncə 
praporĢiklər məktəbini bitirib. 1893-cü ildə Salyanda anadan olub. 
Podporuçik MAHMUD MƏMMƏD OĞLU MAHMUDZADƏ – Birinci Bakı gimnaziyasını və Gəncə 
praporĢiklər məktəbini 1919-cu ildə bitirib. Fars və türk dillərini mükəmməl bilib. 1893-cü ilin yanvar ayında 
Lənkəranda meĢĢan ailəsində anadan olub. 1920-ci ildən sonra Bakı Ģəhər sovetində vergi müfəttiĢliyi idarəsinin 
rəisi iĢləyib. Bakı Ģəhər Sovetinin üzvü, 1922-ci ildən “Azərbaycan müstəqilliyi uğrunda!” gizli hərbi təĢkilatın 
fəallarından biri olub. 1923-cü ilin iyul ayında Zaqafqaziya “ÇK”-sı həbs edib, sürgünə göndərib. 
Podporuçik MĠR ƏHMƏD MĠR AĞAƏLĠ OĞLU MĠRCAVADOV - Bakıda ruhani təhsil alıb. 1919-
cu ildə Gəncədə praporĢiklər məktəbini bitirib. 1895-ci il iyunun on səkkizində Bakıda meĢĢan ailəsində anadan 
olub. 
Podporuçik  MEYDAR  ABBAS  OĞLU  MƏDƏTOV  -  Qusardakı  Ali-ibtidai  məktəbi  və  1920-ci  il 
aprelin iyirmi dördündə Gəncə praporĢiklər məktəbini bitirib. 1898-ci ildə Bakının Balaxanı kəndində anadan 
olub. 
Podporuçik HƏMĠD ĠSKƏNDƏR OĞLU MUSTAFAYEV - Qori Ģəhərindəki Zaqafqaziya Müəllimlər 
Seminariyasının Azərbaycan Ģöbəsini bitirib. 1914-18-ci illərdə Bakıda müəllim iĢləyib. 1918-ci ildə Gəncədə 
türk hərbi məktəbini bitirib. 1898-ci il sentyabrın səkkizində Qazaxda anadan olub. 
Podporuçik MƏLĠKMƏMMƏD SƏTTAR OĞLU MƏLĠKOV – Bakıda üçüncü ali-ibtidai məktəbi və 
1920-ci il aprelin iyirmi dördündə Azərbaycan hərbiyyə məktəbini bitirib. 1896-cı il martın on birində Bakıda 
meĢĢan ailəsində anadan olub. 
Podporuçik MƏSTAN ZEYNAL OĞLU MƏSTANZADƏ - BeĢsinifli Bakı realnı məktəbini və 1920-ci 
ildə Azərbaycan hərbiyyə məktəbini bitirib. 1899-cu ildə ġamaxıda meĢĢan ailəsində anadan olub. 
Podporuçik MĠRMEHDĠ MĠRƏHMƏDOV - Ali ruhani təhsili var. 1920-ci il aprelin iyirmi dördündə 
Azərbaycan hərbiyyə məktəbini bitirib. 1894-cü ildə Bakıda anadan olub. 
Podporuçik  MAHMUD  ƏSƏDAĞA  OĞLU  MUSTAFAYEV  -  1918-ci  ildə  Gəncə  praporĢiklər 
məktəbini bitirib. 1899-cu il martın on birində Qazax qəzasının Salahlı kəndində anadan olub. 
Podporuçik  TOFĠQ  ġƏRĠF  OĞLU  MĠRZƏYEV  -  Tiflis  gimnaziyasının  və  1920-ci  il  aprelin  iyirmi 
dördündə  Azərbaycan  hərbiyyə  məktəbini  bitirib.  Ġran  təəbəsidir.  1900-cü  il  dekabrın  birində  Tiflisdə  anadan 

106 
 
olub.  Sovetlər  vaxtı  Azərbaycan  diviziyasının  birinci  polkunun  qərargah  rəisi  olub.  1930-cu  ildə  keçmiĢ 
Müsavatçı kimi həbs edilib. 
Unter-zabit  CƏMĠL  BƏY  BAĞIR  BƏY  RƏFĠBƏYOV  -  1918-ci  ildə  Gəncədə  altı  aylıq  unter-zabit 
məktəbini bitirib.  Həmin  ili  müsavat  ordusunun  birinci  piyada polkunda  Qarabağda  erməni  daĢnaklarına  qarĢı 
vuruĢub. Müsavat hökuməti süqut etdikdən sonra Qızıl Ordunun on altıncı diviziyasının iki yüz qırx dördüncü 
polkunda vzvod komandiri kimi xidmət edib. 1921-ci ildə ikinci kəndli süvari polkunda 1924-cü ilə kimi xidmət 
etdikdən sonra ordudan tərxis olunub. Müsavat zabiti olduğuna görə 1928-ci ilin yayında həbs edilib, iyirmi il 
müddətinə Novosibirsk, Çustinsk və baĢqa həbs düĢərgələrinə sürgün olunub.