ĠƏMĠstan nəZĠRLĠ

 
 

119 
 
 
 
 
 
 
ƏLĠAĞA ġIXLĠNSKĠNĠN “MƏNĠM 
XATĠRƏLƏRĠM” KĠTABI HAQQINDA RƏY 
 
Ədəbiyyatın  spesifik  sahəsini  özündə  təmsil  edən  hərbi  memuarlar,  Silahlı  Qüvvələrin  əsgərlərinin 
xüsusilə,  böyüməkdə  olan  gənc  nəslin,  keçmiĢdə  baĢ  vermiĢ  hadisələri  daha  dərin  öyrənilməsi  üçün  böyük 
əhəmiyyətə malikdir. 
Keçilən çətin yollar, çox ağır sınaqlar haqqında danıĢarkən, keçmiĢ tarixi hadisələrin, xüsusilə müharibə 
kimi  hadisələrin  məzmununu  və  mənasını  Ģərh  edən  memuarların  müəllifləri  keçmiĢin  həqiqi  mənzərəsini 
yaratmağa kömək edir, keçmiĢ ilə bu günkü gün arasına körpü yaradır, gənclərdə öz Vətənləri uğrunda iftixar 
hissini inkiĢaf etdirir, onları yeni qəhrəmanlıq iĢlərinə çağırır. 
Hərbi  memuarlar  kütlələrin  siyasi  tərbiyəsi  və  tarixi  maariflənməsi  sahəsində  mühüm  əhəmiyyət  kəsb 
edir.  Böyük  elmi  dərketmə  və  tərbiyəvi  əhəmiyyətə  malik  olmaqla,  memuarlar  faĢizmin  və  imperializmin 
müdafiəçiləri ilə, hərb tarixinin burjua saxtakarları ilə mübarizədə mühüm ideya silahıdır. 
Ölkəmizdə nəĢr edilən və oxucu kütləsinə çatdırılan hərbi memuarların sayı daim artır. Lakin, bir qayda 
olaraq,  son  illərdə  nəĢr  edilən  memuarların  əksəriyyəti  Böyük  Vətən  müharibəsi  haqqındadır.  VətəndaĢ 
müharibəsi tarixi ilə, inqilaba qədər baĢ vermiĢ hərbi hadisələr ilə bağlı xatirələr çox az hallarda nəĢr edilir. Bu o 
qədər də təəccüblü hal deyildir. Ġllər keçir və keçmiĢ tarixi hadisələrin Ģahidlərinin sayı günü-gündən azalır. Ona 
görə də bu cür memuarlar nadir tapılan kitablara çevrilirlər. 
Bizim  Vətənimizin  daha  uzaq  keçmiĢinə  həsr  edilmiĢ  bu  cür  əsərlərin  az  tapılması  ilə  əlaqədar  olaraq 
nəĢriyyatlar, o cümlədən hərbi nəĢriyyat özünün tarixi-idraki qiymətini saxlamıĢ, kitabxana rəflərində və kitab 
mağazalarında çox çətin tapılan, keçmiĢdə nəĢr olunmuĢ hərbi memuarları təkrarən nəĢr etməyə məcburdurlar. 
Oxucular  və  tədqiqatçılar  üçün  böyük  marağa  səbəb  olan  bu  cür  əsərlərdən  biri  də  general  Əliağa 
ġıxlinskinin  1943-cü  ildə  yazdığı,  1944-cü  ildə  Bakı  Ģəhərində  nəĢr  olunmuĢ  və  həmin  nəĢriyyat  AzərnəĢr 
tərəfindən 1984-cü ildə, cəmi 30 min nüsxə tirajı ilə yenidən çap edilmiĢ “Mənim xatirələrim” kitabıdır. 
Əliağa ġıxlinski öz xatirələrini Böyük Vətən müharibəsi günlərində yaratmıĢdır. Əsəri tamamlayarkən o, 
yazır: “Mən Azərbaycan xalqının qardaĢ xalqlar ilə çiyin-çiyinə öz vətənini qoruduğunu və bizim ölkəni əsarət 
altına almağa çalıĢan faĢist dəstələrinə məhvedici zərbələr vurduğunu düĢündükcə qürur hissi keçirirəm.  Mən 
tamamilə  əminəm  ki,  Qələbə  bizim  olacaqdır.  Əgər  gənc  nəsil,  o  cümlədən  də  zabitlər,  mənim  xatirələrimdə 
düĢmən  ilə  əzəmətli  döyüĢdə  onlara  kömək  edə  bilən  bəzi  məlumatlar  əldə  edə bilsələr,  mən  özümü  xoĢbəxt 
sayaram” (səh. 187). 
Bu sözlərdə Vətənin qorunmasını özünün müqəddəs borcu hesab edən, öz ölkəsinin əsl vətənpərvərlərinin 
surəti dəqiq təsvir edilir. 
Bu  sözlər  rus-yapon  və  Birinci  Dünya  müharibəsində  həqiqi  qəhrəmanlıq  göstərmiĢ,  rus  ordusunun 
general-leytenant rütbəsini qazanmıĢ və ədalətli inqilab mübarizəsinə qalxmıĢ öz xalqının tərəfini saxlamıĢ Ģəxs 
tərəfindən yazılmıĢdır.  
Qeyri-adi  topçu  Əliağa  Hacı  Ġsmayıl  bəy  oğlu  ġıxlinskinin  adı  həm  keçmiĢ  rus  ordusunda,  həm  də 
Rusiyanın  xaricində  məĢhur  idi.  Bu  haqda,  SSRĠ  Dövlət  mükafatı  laureatı,  hərbi  elmləri  doktoru,  professor 
Y.Z.Barsukovun,  rus  ordusunun  artilleriyasında  birgə  xidmətdən  Ģəxsən  tanıdığı  ġıxlinskinin  kitabına  yazdığı 
müqəddimə tam doğruluqla məlumat verilmiĢdir. 
Barsukov yazır: “Bu maraqla kitabın müəllifinin adı daima böyük nüfuza və rəğbətə malik olmuĢdur, o, 
təkcə  rus  topçularına  deyil,  rus  ordusunun  keçmiĢ  dairələrində  çox  yaxĢı  tanınmıĢdı  və  son  dərəcə 
məĢhurlaĢmıĢdı.  Onu  1904-1905-ci  illər  rus-yapon  müharibəsi,  1914-1918-ci  illər  dünya  müharibəsi 
iĢtirakçıları,  xüsusilə  Ə.A.ġıxlinskinin  qəhrəmanlıq  göstərdiyi  məĢhur  Port-Artur  epopeyasının  iĢtirakçıları 
yaxĢı  tanıyırdılar”  (səh.3).  Topçu  ġıxlinskinin  nüfuzunun  beynəlxalq  aləmdə  də  tanınması,  onun  1912-cı  ildə 
Fransa hökumətinin Fəxri “Legion ordeni” və “Legion xaçı” ilə təltif olunması bir daha təsdiq edilir. 
Azərbaycan  xalqının  Ģanlı  oğlu  general  Əliağa  ġıxlinskinin  xatirələri  –  onun  özünün,  məktəb 
skamyasından baĢlayaraq, ordu komandanı vəzifəsi ilə baĢa çatan, müxtəlif hadisələr ilə zəngin, peĢəkar hərbçi 
həyatını təsvir edən sadə, baĢa düĢülən maraqlı üslubda yazılmıĢ avtobioqrafiyasıdır. 
General Əliağa ġıxlinskinin ömür yolunda onun qeyri-adi Ģəxsiyyət olduğunu təsdiq edən çoxlu dəlillər 
var. Onlardan bir neçəsini misal gətirək. O, gimnaziyada oxumağa baĢlayarkən iki illik kursu yeddi ay ərzində 
baĢa çatdırmıĢdır. Tiflis hərbi gimnaziyanın tamamlayarkən bütün fənnlərdən əla qiymət almıĢdır. O, 1886-cı 
ildə Mixaylov adına topçuluq məktəbini qurtaran ən yaxĢı üç tələbədən biri olmuĢ və hətta məktəbdə oxuyarkən 
əldə  etdiyi  müvəffəqiyyətlərə  görə  pul  mükafatı  və  qızıl  saat  da  almıĢdır.  Məktəbdə  oxumaq  ilə  yanaĢı,  o, 

120 
 
müstəqil  olaraq  məktəb  proqramına  daxil  olmayan,  ehtimal  nəzəriyyəsini  də  öyrənmiĢdir.  O,  Mühəndislər 
Akademiyasında oxunan məruzələri, BaĢ Qərargahın Akademiyasında general M.Ġ.Draqomirovun məruzələrini 
dinləyirdi. 
Məktəbi  qurtardıqdan  sonra  podporuçik  Əliağa  ġıxlinski  39-cu  topçu  briqadasında  xidmət  edir  və  əla 
xidmətinə  görə  ona  iki  orden  verilir.  1904-1905-ci  illərdə  onun  Rus-Yapon  müharibəsindəki  iĢtirakı,  birinci 
minomyot  yaradanlardan  biri,  məĢhur  rus  topçusu,  kapitan  Qobyato  ilə  birlikdə  fəaliyyət  göstərdiyi  Port-
Arturun uzaq girəcək yollarındakı döyüĢlərdən baĢlamıĢdı. 
General  Əliağa  ġıxlinski  mühasirəyə  alınmıĢ  Port-Artur  döyüĢlərində  fərqləndi.  O,  bu  döyüĢlərdə  o 
zaman  üçün  yenilik  sayılan,  artilleriya  toplarından  Ģrapnellə  “kombinasiya  edilmiĢ  atəĢ”  üsulunu  iĢləyib 
hazırladı və geniĢ tətbiq etdi. Elə orada da yaralanmıĢdı. Port-Artur təslim edildikdən sonra ġıxlinski yaponlara 
qarĢı gələcək döyüĢlərdə iĢtirak etməmək haqqında yazılı iltizamnamə vermədi və Rusiyaya gəldikdən sonra o, 
yenidən  Mancuriyaya  cəbhəyə  getmək  xahiĢi  ilə  müraciət  etdi.  Rus-Yapon  döyüĢlərində  iĢtirakına  görə  o,  6 
mükafat və polkovnik-leytenant rütbəsi aldı. 
Rus-Yapon  və  Birinci  Dünya  müharibəsi  arasında  olan  müddətdə  ġıxlinski  Artilleriya  Zabitləri 
məktəbində  iĢləyərək,  general-mayor  rütbəsini  aldı.  O  vaxt  o,  polkovnik  rütbəsindən  general  rütbəsinə  qədər 
cəmi 4 il xidmət etmiĢdi, halbuki, adətən bu müddət 10 il, xüsusi fərqlənənlər üçün isə 8 il davam edir. Əliağa 
ġıxlinski  müharibə  getməyən  ölkədə  çox  qısa  müddətdə  general-mayor  rütbəsini  qeyri-adi  hərbi  biliyinə  və 
bacarığına görə almıĢdır. Bu zaman Əliağa ġıxlinski öz qoĢunlarının baĢı üstündən atıĢ və təyyarələrə atəĢaçma 
üsulu  daxil  edilməklə,  artilleriyanın  atıĢı  və  döyüĢdə  tətbiq  məsələləri  ilə  bağlı  bir  sıra  kitabçalar,  təlimatlar, 
konspektlər  yazdı.  MəĢhur  “ġıxlinski  üçbucağı”ndan  Fransa,  Avstriya,  Norveç  və  digər  ölkələrin  topçuları 
tərəfindən  istifadə  edilirdi.  Əliağa  ġıxlinski  döyüĢdə  artilleriyanın  piyadanı  müĢayiət  etməsi  məsələsini  də 
qaldırdı ki, bu ideya da alay və tabor artilleriyasının yaranmasına səbəb oldu. 
Birinci Dünya müharibəsi illərində general Əliağa ġıxlinski fəaliyyətdə olan rus ordusunda Peterburqun 
(Petroqradın)  müdafiə  artilleriyasının  rəisi,  5-ci  ordunun,  ġərq-Sibir  cəbhəsinin  artilleriya  inspektoru  (indiki-
komandan), 10-cu ordunun komandanı kimi yüksək vəzifələri daĢımıĢdı. O, dəfələrlə mükafata layiq görülmüĢ, 
general-leytenant rütbəsini almıĢdı. 
Çar  hökuməti  devrildikdən  sonra  və  hakimiyyətə  müvəqqəti  hökumət  gəldikdən  sonra  ġıxlinski  orduda 
xidmət  etməyi  davam  etdirir.  O,  Minski  milisinin  birinci  rəisi  M.V.Mixaylovun
29
  (Frunzenin)  üzv  olduğu 
Minski  soveti  ilə  sıx  əlaqədə  iĢləməli  oldu.  M.V.Mixaylov  (Frunze)  ilə  onun  arasında  çox  səmimi  münasibət 
yaranmıĢdı. 
Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ġıxlinski  öz  xatirələrində,  o  zamankı  məĢhur  siyasi  və  hərb  xadimləri  ilə 
görüĢləri  haqqında  yazır  və  onların  haqqında,  bəzən  çox  qısa,  lakin  dəqiq  xarakteristika  verir.  1917-ci  ilin 
noyabrında  ġıxlinski  səhhətinə  görə  ordudan  azad  olunmağa  və  Bakıya  qayıtmağa  məcbur  oldu.  1920-ci  ildə 
Qafqazda  bir  sıra  əksinqilabi  çıxıĢlar  baĢ  verdiyi  zaman  Bakı  inqilab  komitəsinin  sədri  general  ġıxlinskini  və 
general  Mehmandarovu,  onlardan  mərkəzi  hərbi  aparatda,  dəyərli  hərbi  mütəxəssis  kimi  istifadə  etmək  üçün, 
Moskvaya, Leninin yanına göndərmək qərarına gəldi. Əliağa ġıxlinski Ali Artilleriya məktəbində müəllim və 
Artilleriya Nizamnamə Komissiyasının tərkibində iĢləyirdi. 
1921-ci  ildə  o,  Bakıya  qayıtdı  və  Bakı  qarnizonunun  hərbi-elmi  cəmiyyətində  sədr  müavini  vəzifəsini 
tutdu. 1921-1929-cu illər o, artilleriyanın döyüĢdə tətbiqi məsələləri haqqında çoxlu çıxıĢlar etmiĢ, qarnizonun 
topçularının praktiki hazırlıqları ilə məĢğul olmuĢdu. General Əliağa ġrxlinski Azərbaycanda, onun fəaliyyətini 
yüksək  qiymətləndirən  Frunze  ilə  iki  dəfə  görüĢmüĢdü.  Bu  görüĢlərdə  ġıxlinski  yenidən,  bu  dəfə  artıq 
M.V.Frunzenin qarĢısında Qızıl Orduda alay və tabor artilleriyasının yaradılması məsələsini qaldırmıĢdı. 
1929-cu ildən sonra ġıxlinskinin səhhəti birdən-birə pisləĢdi, onun görmə və eĢitmə qabiliyyəti zəiflədi. 
O, 1943-cü ildə vəfat etdi. Ölümündən qabaq diktə etdiyi “Mənim xatirələrim” kitabı bütün həyatı boyu qulluq 
etdiyi rus ordusunun artilleriya tarixinə general Əliağa ġıxlinskinin son əmanəti oldu. 
Kitab  sadə,  asan,  anlaĢılan  dildə  yazılmıĢ  və  rahat  oxunur.  Ayrı-ayrı  stilistik  nöqsanlar  kitabdan  alınan 
ümumi təsəvvürü korlamır, elə bil ki, onlar təsvir edilən hadisələrin zamanı ilə bu günkü gün arasında olan fərqi 
göstərir. 
Oxucu  üçün  əhəmiyyətə  malik  olmayan  bəzi  Ģəkilləri  kitabdan  xaric  etmək  olar.  Bizim  fikrimizə  görə 
Əliağa ġıxlinskinin həyat yoldaĢının Ģəkillərindən birinin generallardan S.S.Mehmandarovun, N.Q.Stoletovun, 
A.A.Brusilovun portretlərinin bu kitabdan çıxarılması yaxĢı olardı. 
NƏTĠCƏ: Məzmununa, tarixi əhəmiyyətinə, faktiki materialların bolluğuna, rus ordusunun, xüsusilə onun 
artilleriyasının  döyüĢ  fəaliyyətinin  və  həyatının  geniĢ  iĢıqlandırılmasına  görə  general  Əliağa  ġıxlinskinin 
“Mənim xatirələrim” kitabı yenidən nəĢr edilməyə layiqdir. 
 
                                                           
29
 Görkəmli sərkərdə və dövlət xadimi M.F.Frunzenin (1885-1925) inqlabından əvvəlki gizli imzasıdır.- ġ.N. 
 

121 
 
GENERAL ƏLĠAĞA ġIXLĠNSKĠ 
 
Əliağa ġıxlinski Tiflisdə gimnaziyaya girdiyi ilk gündən elmləri mənimsəməkdə böyük səy göstərmiĢ, iki 
illik  kursu  yeddi  ay  ərzində  baĢa  çatdıran  yeganə  Ģagird  olmuĢdur.  Hətta  o,  1876-cı  ildə  daxil  olduğu  kadet 
korpusunu  1883-cü  ildə  qurtarıncaya  qədər  birinciliyi  əldən  verməmiĢdir.  Peterburqda  Mixaylov  topçuluq 
məktəbində Əliağa dərslərdə müvəffəqiyyətinə görə ilk üç əlaçı kursantdan biri olaraq diqqəti cəlb etmiĢdir. 
Yevgeni BARSUKOV, 
Hərb Elmləri doktoru, 
Professor, general-mayor, 
Dövlət Mükafatı laureatı. 
 
Tam  artilleriya  generalı  Əliağa  ġıxlinski  təkcə  hərbçi  olaraq  qalmamıĢdır.  O,  hərbi-elmi  publisistik 
məqalələrin, artilleriyaya aid dərsliklərin də müəllifi olmuĢdur. Onun “Divizion miqyasında topçu manevralar” 
təĢkili  üçün  təlimat”,  “Dağ  və  səhra  artilleriyası  üçün  məsələ  və  misallar  məcmuəsi”  (1913-cü  ildən  1916-cı 
ilədək üç dəfə nəĢr olunub), 1910-cu ildə “Səhra toplarının cəbhədə iĢlədilməsi” və “Topçu zabitləri məktəbində 
polkovnik  ġıxlinski  tərəfindən  oxunmuĢ  mühazirələrin  xülasəsi”  kimi  samballı  kitabları  Peterburq  və  Luqa 
Ģəhərində çap olundu. Həmin əsərlərin surətini 1983-cü ildə Sankt-Peterburqdakı Saltıkov-ġedrin adına kütləvi 
kitabxananın nadir fondundan çıxarıb gətirmiĢəm. Əsərlər tərcümə olunub Ģəxsi arxivimdədir. 
1906-cı  ildən  1914-cü  ilə  kimi  Əliağa  ġıxlinski  Çarskoe  Selodakı  Artilleriya  Zabitləri  məktəbində  rəis 
müavini iĢləyib. 1912-ci ildə generalın təĢəbbüsü ilə “Artilleriya Zabitləri məktəbinin jurnalı” nəĢr olunmuĢdur. 
1913-cü  ilin  payızında  Artilleriya  Zabitləri  məktəbinin  rəisi,  artilleriya  generalı  A.N.Sinitsin  qocalığına 
görə istefaya çıxır. Jurnal bu münasibətlə Sinitsinin portretini və ikinci səhifədə haqqında böyük bir yazı verib. 
Əliağa ġıxlinskinin iki bəndlik vida Ģerini də dərc edib. 
Həmin  ilin  payızından  1914-cü  ilin  oktyabr  ayına  kimi  Artilleriya  Zabitləri  Məktəbinin  rəisi  vəzifəsini 
general-mayor Əliağa ġıxlinski aparmıĢdır. 
General  ġıxlinski  bədii  yaradıcılıqla  da  məĢğul  olmuĢdur.  Çoxlu  Ģerlər,  tərcümələr  və  bədii  parçalar 
müəllifi  olan  bu  təvazökar  insan  heç  vaxt  onları  dərc  etdirməmiĢdir.  Azərbaycan  Tarix  Muzeyindəki  Ģəxsi 
qovluğunda və Respublika Mərkəzi Dövlət Ədəbiyyat və Ġncəsənət Arxivində, akademik Heydər Hüseynovun 
Ģəxsi fondunda general Əliağa ġıxlinskiyə məxsus çoxlu sənəd və materiallar var. 
BeĢ yüz on dörd nömrəli fondda generala məxsus bir dəftər də saxlanılır. Muzeydə və arxivdə saxlanan 
ġıxlinskinin “Zabitin yaddaĢı” dəftərində Ģerlərə, bədii parçalara, tərcümə və qeydlərə rast gəldik. 
1900-cü  il  oktyabrın  21-də  tərtib  olunmuĢ  “Zabitin  yaddaĢı”  dəftərindəki  qeydlərdən  aydın  olur  ki, 
görkəmli dramaturqumuz Cəfər Cabbarlının yaradıcılığına generalın xüsusi məhəbbəti olub, Cabbarlının vaxtsız 
ölümü onu hədsiz dərəcədə kədərləndirib. General ədəbiyyatımızın görkəmli nümayəndələri Səməd Vurğunun 
“Böyük ədib” və Osman Sarıvəllinin “YaĢar” Ģerlərini məharətlə rus dilinə tərcümə edib. 
General  Əliağa  ġıxlinskinin  Ģəxsi  fondunda  Ģair  Osman  Sanvəlliyə  yazdığı    məktubların  Ģurəti  və  poçt 
qəbzi  saxlanılır.  O,  Ģair  Osman  Sarıvəlliyə  yazır  ki,  mən  cəsarət  edib  böyük  dramaturq  Cəfər  Cabbarlıya 
yazdığınız “YaĢar” və “Ölüm” Ģerlərini türkcədən ruscaya tərcümə etdim. XahiĢ edirəm, tərcümə ilə tanıĢ olun, 
xoĢunuza gəlsə dərc etdirmək üçün rüsxət verin. 
Generalın Ģəxsi fondundakı məktublar arasında Ģairin heç bir cavabına rast gəlmədim. ġairlə görüĢümdə 
məlum  oldu  ki,  sən  demə,  Ģair  bu  tərcümələri  bəyənibmiĢ,  sadəcə  otuzuncu  illərin  repressiyası  qorxusundan 
generala heç bir cavab yaza bilməmiĢ, onun məktublarını isə cırıb atmıĢdır. 
Generalın “Zabitin yaddaĢı” dəftərində onun həyat və məslək yoldaĢı, ilk azərbaycanlı hərbi Ģəfqət bacısı 
Nigar  xanım  Mirzə  Hüseyn  Əfəndi  qızına  yazdığı  “Ey  sevdiyim,  ey  dilruba”,  “Ana  və  onun  əziz  Nigarına”, 
“Adi povest”, “Vitse admiral Makarovun xatirəsinə”, VII əsr yapon Ģairi ġ.Munetodan “Sən mənə vəhĢi dedin” 
Ģerlərinin rus dilinə tərcüməsi və baĢqa parçalar saxlanılır. 
1948-ci ilin noyabrın 28-də gecə saat ikidə dünyadan köçən dahi bəstəkarımız Üzeyir bəy Hacıbəyovun 
pianosunun üstündə bitməmiĢ bir not qalıb. Üzeyir bəy general Əliağa ġıxlinskinin həyat yoldaĢına 1912-ci ildə 
yazdığı altı bəndlik “Ey sevdiyim, ey dilruba” Ģerinin yalnız iki bəndində romans yaza bilmiĢdir. Ömür ancaq 
buna vəfa edib... 
Klassik Ģairlərimiz Molla Vəli Vidadinin (1707-1808), Mustafa ağa Arif (1781-1842) və Kazım ağa Salik 
ġıxlinskilərin (1781-1842) nəvəsi olan tam artilleriya generalı Əliağa Hacı Ġsmayıl ağa oğlu ġıxlinski iki dildə 
rus və Azərbaycan dillərində Ģer yazmaq, tərcümə etmək qabiliyyətinə malik olub. 

122 
 
MÜƏLLĠFDƏN 
 
 “General Ġbrahim ağa Vəkilov” kitabında sevgili oxucularım onun hərbçi müasirləri və nüfuzlu nəslinin 
yetirdiyi görkəmli oğulları haqqında maraqlı faktlarla qarĢılacaqlar. 
Kitabda unudulmuĢ, tamam  yaddan çıxmıĢ ölməz adamların tərcümeyi-halını,  fəaliyyətini qısa da olsa 
vermiĢəm. O adamlar ki, öz dövründə tanınmıĢ və  məĢhur olmuĢlar. Lakin  əsr və illər keçib onların kimisini 
quruluĢ, kimisini dövr, kimisini də tədqiqatsızlıq unutdurmuĢdur. Bir sözlə baxtı gətirməmiĢ nəsillər və adamlar 
olub  ki,  onların  taleyi  ancaq  Tiflis,  Sankt-Peterburq,  Moskva  və  Bakı  arxiv  sənədlərində  pərakəndə  halda 
“yaĢayır”.  Hələ  Sovet  dövründə  bu  Ģəhərlərin  arxivlərində  iĢləyəndə  harda  Azərbaycanlı  soyadına  rast 
gəlirdimsə  qeyd  dəftərçəmə  köçürürdüm.  Bunların  arasında  sözün  əsil  mənasında  qısa,  lakin  əfsanəvi  ömür 
yaĢamıĢ  general-mayor  Həbib  bəy  Səlimov,  21  yaĢlı  kapitan  Bahadır  bəy  Vəkilov,  polkovnik  Gəray  bəy 
Vəkilov,  Bəhram  bəy  Nəbibəyov  da  var.  Ayrı-seçkilik  olmasın,  bunların  sırasında  39  yaĢında,  1920-ci  ildə 
bolĢevik-daĢnakların güllələdiyi mərd general Həbib bəy Səlimovun taleyi məni daha çox yandırıb-yaxdı. 
Müxtəlif taleli hərbçilərin ömür yolunu yazmaqda mənim bircə məqsədim və amalım olub. Vaxtilə silaha 
sarılıb anamız Azərbaycanın azadlığı, istiqlaliyyəti uğrunda ölümə gedənlərin xatirəsini yaĢatmaq və heç kəsin 
ürəyinə  və  qəlbinə  fleytanın  həzin  səsilə  hüzn  gətirməmək,  əksinə  vətənpərvərlik  ehtiraslarını  qızıĢdırıb 
ulularımızdan qalan qəhrəmanlıq ənənəsilə xoĢbəxt yaĢamaq. 
Kitabdakı  qəhrəmanların  hər  biri  ömrün  əzablı  nəĢəsini  dadmıĢ  Ģəxsiyyətlərdir.  Bəxt,  tale  onların 
əksəriyyətinin  üzünə  gülməyib.  Çoxusu  sürgündə,  türmələrdə,  mühacirətdə  Azərbaycan,  Vətən  -  deyə-deyə 
dünyasını  dəyiĢdilər.  ġübhəsiz  ki,  mərd  babalarımızın  taleyinə  qismət  olmuĢ  əzabların  xoĢ  nəĢəsini  bu  gün 
müstəqil yaĢadığımız vətəndə biz dadırıq. 
Mənim  sərkərdə  qəhrəmanlarım  böyük  filosof  Siseronun  amalı  ilə  Azərbaycan  uğrunda  vuruĢmuĢlar: 
“Mən  ya  Vətənin  rifahı  üçün  yaĢamalı,  yaxud  da  onunla  birlikdə  məhv  olmalıyam.”  1918-1920-ci  illərdə 
Qarabağ döyüĢlərində yenilməz bir igid kimi vuruĢaraq daĢnak generalı Dəli Qazarı süvarisi ilə birgə məhv edən 
polkovnik  Bəhram  bəy  Nəbibəyov  1930-cü  il  aprelin  13-də  totalitar  Sovet  rejiminə  qarĢı  “Zaqatala-ġəki 
üsyanı”na məhz bu amalla rəhbərlik etdi. 
Azərbaycan adlı füsunkar torpaqda yaĢamağa o oğlun haqqı var ki, onu mərd babalarımız kimi qorumağa 
layiq olsun. Hər hansı bir xalqın mənəvi varlığı onun hərbi gücündə və yetiĢdirdiyi sərkərdə oğullarındadır. Biz 
keçmiĢimizdən  ibrət  götürməsək,  onu  öyrənməsək  bu  gün  və  gələcəkdə  yetiĢdirdiyimiz  sərkərdələr  vətənin 
üstünü təhlükə alanda döyüĢdə qələbə çala bilməz. 
“Millətin  süqutu  o  zaman  baĢlayır  ki,  o,  öz  tarixini  unudur...  öz  tarixini  unudan  millət  də  millət  sayıla 
bilməz. 
Tarix  millətin  keçmiĢinin,  indisinin,  gələcəyinin  dastançısıdır.  Tarix  millətin  bütün  varlığını,  onun  öz 
ömrü və davamlılığı üçün topladığı qüvvə və ehtiyatı güzgü kimi əks etdirir” (Ġlya Çavçavadze). 
“General Ġbrahim ağa Vəkilov” kitabı da tarixi sənədlər əsasında bu ruhda yazılıb. 
 
Şəmistan Nəzirli 
 
Azərbaycan  hərb  tarixinin  və  Səməd  Vurğun  ömrünün  araşdırıcısıdır.  Hər  iki  sahədə  silsilə  əsərlər 
müəllifidir. “Vurğun keçib bu yerlərdən”, “Ellər Vurğunu”, “Yaddaşlarda yaşayan Vurğun”, “Qəribə talelər”, 
“Qoridən gələn qatar”, “Azərbaycan generalları”, “Daş Salahlı Məmməd koxa”, “Cümhuriyyət generalları”, 
“Qacarlar”,  “Vurğun  ömrü  məktublarda”,  “Tam  artilleriya  generalı  S.Mehmandarov”,  “Arxivlərin  sirri 
açılır”,“Nəzirli ocağının üç şairi”, “Qarxunlu Əşrəfbəy” və başqa tarixi əsərləri ilə tanınır. 
Azərbaycan  Yazıçılar  və  Jurnalistlər  birliyinin  üzvüdür.  “Səməd  Vurğun  fəxri  diplomu”na  (1996), 
“Qacarlar”  əsərinə  görə  İran  Dostluq  Cəmiyyətinin  birinci  dərəcəli  mükafatına  (1995),  “General  Həzi 
Aslanov”, “General Əliağa Şıxlinski” (1995) və “Elm” fondunun “İlin ən yaxşı kitabı” mükafatına (1999) layiq 
görülüb. 
 
 

123 
 
Kapitan Ġbrahim ağa Vəkilov 
 
 
 

124 
 
Topoqraf-general Ġbrahim ağa Vəkilov, 1919-cu il. 
 
 
 

125 
 
Podpolkovnik Ġbrahim ağa Vəkilov, 1910-cu il. 
 
Mayor Ġbrahim ağa Vəkilov – 30 avqust, 1901-ci il, 
Qars Ģəhəri yaxınlığında topoqrafiya çəkiliĢində. 
 
 
 

126 
 
Ġbrahim ağa Vəkilov və oğlanları: Faris vəy, Qalib bəylə. 
Konstantinopol Ģəhəri, 20  may, 1894-cü il. 
 
General Ġbrahim ağa Vəkilov və ailə üzvləri: Arvadı Yelena xanım, oğlanları Qalib 
bəy, Faris bəy, qızı Reyhan xanım, arxada gəlini Lidiya xanım, Tiflis. 1912-ci il.  
 
 
 

127 
 
Ġbrahim Vəkilovun “Molla Nəsrəddin” jurnalında dostluq Ģarjı. 1909-c il, 22 mart, № 12. 
 
 
 

128 
 
Sağdan birinci Xalq Torpaq Komissarlığı və Topoqrafiya-Geodeziya Ġdarəsinin rəisi  
Ġ.Vəkilov əməkdaĢları ilə birgə. 1928-ci il.  
 
General Ġ.Vəkilov (1853-1934). 
 
 
 

129 
 
Ġ.Vəkilov. 1930-cu il. 
 
Faris bəy Vəkilov. 
1923-cü il, Fransada. 
 
Qalib bəy Vəkilov. 
Tələbəlik illərində. 
 
Solda kornet Gəray bəy Vəkilov. 
 
 
 

130 
 
Kapitan Gəray bəy Vəkilov və həyat yoldaĢı Sitarə xanım. Tiflis, 1910-cu il. 
 
Arxa cərgədə soldan ikinci Gəray bəy Abbasqulu bəy oğlu Vəkilov (1884-1952). 
ġəkil ilk dəfə dərc olunur. 
 
 
 

131 
 
Dörd dəfə “Müqəddəs Georgi” 
ordenli praporĢik Lütvəli bəy 
Abbasqulu bəy oğlu Vəkilov 
(1890-1932).  
 
Kapitan Bahadır bəy Vəkilov 
(1889-1920).  
 
Kapitan Bahadır bəy Vəkilov və əsgər dostları (1919-cu il Gəncə). 
 
 
 

132