69
4-BOB. ISTE’MOLCHI VA BIZNES - XARIDORLAR XULQ-ATVORINI
O‘RGANISH
4.1. Iste’molchi xulq-atvori modeli. Iste’molchi xulq-atvoriga ta’sir etuvchi
omillar
Iste’molchilar har kuni turli xil iste’mol qilishlari uchun o’z
qarorlarini qabul
qilishga to’g’ri keladi va eng so’nggi iste’mol qarorini anglab yetish marketologlarning
eng asosiy maqsadi hisoblanadi. Ko’p yirik kompaniyalar iste’molchilarni nima sotib
olishi, qayerda sotib olishi, qachon sotib olishi, qanday miqdorda va nima uchun sotib
olishlarini o’rganish maqsadida batafsil marketing tadqiqotlarini olib borishadi. Zero,
iste’molchi qarorini anglab yetish
unchalik ham oson ish emas, ba’zan
iste’molchilarning o’zlari ham qarorlariga aynan nima ta’sir qilishini o’zlari ham
tushuntirib bera olishmaydi.
Marketing omillari uchta omildan iborat: tovar, narx va joy. Boshqalari esa o’z
ichiga iqtisodiy, texnikaviy va ijtimoiy omillarni oladi.Bularning barchasi uning qora
qutisiga kirib, xaridor munosabatini shakllantiradi.
Marketologlar muammosi ushbu omillarni ikki qismdan iborat (xaridor
xususiyatlari, xaridor qaror qabul qilish jaroyoni)ni
qora qutisida qanday qilib
munosabatga aylanishini tushunib yetishidir. Xaridor xususiyatlari
uning yuqorida
ta’kidlab o’tilgan omillarga bo’lgan munosabatiga hamda uning qaror qabul qilishi esa
uning xulqiga ta’sir qiladi.
Biz birinchi bo’lib xaridor xulqiga ta’sir qilganligi
sababli turli xil omillarga
yaqindan nazar tashlab, keyinchalik qaroq qabul qilish jaroyiniga o’taylik.
Iste’molchi
xarid jarayoniga asosan milliy, shaxsiy,
ijtimoiy va ruxiy omillar
ta’sir qiladi. Ko’p hollarda marketologlar bu omillarga ta’sir eta olmaydilar,lekin ularni
hisobga olish juda ham muhim.
Milliy omillar iste’molchi xulqiga jiddiy va sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
Marketologlar xaridorlarning milliy va submilliy omillarini
yaxshi anglab yetishlari
lozim.
