Etika əxlaq və mənəviyyat haqqında elmdir. Etikanın yaranmasının ilkin şərtləri. Etikanın predmet və vəzifələrinin Aristotel tərəfindən öyrənilməsi

14. Loyallıq. İctimai etimad

Loyallıq – müəllim onun peşə vəzifəsinə aid olmadığı hallarda işlədiyi və digər təhsil müəssisələrinin, dövlət orqanlarının, onların rəhbərlərinin fəaliyyəti ilə əlaqədar (qanunsuz fəaliyyət istisna olmaqla) tənqidi ictimai mülahizələrdən, çıxışlardan və onların fəaliyyətinə ictimai qiymət verilməsindən çəkinməlidir. Müəllim peşə fəaliyyəti zamanı müəllim adına və nüfuzuna, habelə təhsil müəssisəsinin işgüzar nüfuzuna xələl gətirə biləcək hərəkətlərə yol verməməlidir. İctimai etimad – müəllim peşə nüfuzunu möhkəmləndirməyə, müəllim adını, şərəf və ləyaqətini uca tutmağa borcludur. Müəllim etik davranış qaydalarını pozduğu halda pozuntunu tez bir zamanda aradan qaldırmalı, ictimai etimadın bərpasına çalışmalıdır. Müəllim işlədiyi təhsil müəssisəsinin fəaliyyəti barədə KİV nümayəndələrinin qanunla müəyyən edilmiş qaydada doğru məlumatlanmasına kömək göstərməlidir. Müəllimin peşə fəaliyyəti qanunvericiliklə müəyyən olunmuş vəzifələrinin yerinə yetirilməsi və hüquqlarının təmin olunması ilə əlaqədar fəaliyyətdir.Müəllim təhsil sahəsində dövlət siyasətinin həyata keçirilməsində iştirak edir, təhsil proqramlarının təhsilalanlar tərəfindən mənimsənilməsini təmin edir. Müəllim təhsilalanlarda fəal vətəndaş mövqeyi formalaşdırır, onları vətənpərvərlik, azərbaycançılıq və dövlətçilik ruhunda tərbiyə edir, müstəqil həyata və əmək fəaliyyətinə hazırlayır. Müəllim əlavə təhsil və özünütəhsil yolu ilə ixtisasını, elmi-pedaqoji və peşəkarlıq səviyyəsini daim artırır, təhsilin nəticə və göstəriciləri üzrə araşdırma və təhlillər aparır, keyfiyyətin yüksəldilməsi və nailiyyətlərin əldə edilməsi üçün təkliflərlə çıxış edir.Müəllim yenilikçidir, innovasiya və yeni tədris texnologiyalarını mənimsəyir və öz təcrübəsində tətbiq edir. Müəllim ona həvalə edilmiş işin keyfiyyətinə və nəticələrinə görə və hər bir təhsilalanın intellektual, emosional, mənəvi inkişafı üçün məsuliyyət daşıyır. Müəllim gənc nəslə milli və bəşəri dəyərləri aşılamaqla təhsilalanların mədəni inikişafı prosesində birbaşa iştirak edir. Müəllim təhsilalanlara keyfiyyətli təhsil verməklə peşəsinə olan ictimai etimad və hörməti doğruldur. Müəllim pedaqoji etika və əxlaq normalarına riayət edir, müəllim nüfuzunu yüksək tutur, ziyalılıq nümunəsi göstərir. Müəllim şəxsi nümunəsi ilə təhsilalanlara Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına və qanunlarına, dövlət rəmzlərinə, Azərbaycan xalqının tarixinə, mədəniyyətinə, dilinə, adət və ənənələrinə, milli və umumbəşəri dəyərlərə, cəmiyyətə, ətraf mühitə hörmət və qayğı hissi aşılayır. Müəllim təhsilalanların şərəf və ləyaqətinə hörmətlə yanaşır, əsassız mühakimələrə yol vermir, obyektivlik və qərəzsizlik nümayiş etdirir. Müəllim peşə fəaliyyəti dövründə maraqların toqquşmasına yol vermir və vəzifə səlahiyyətlərindən şəxsi maraqları üçün istifadə etmir. Müəllim bilərəkdən yalan, təhrif olunmuş, yaxud öz şəxsi marağı naminə həmkarının vəziyyətini pisləşdirən və ya yaxşılaşdıran məlumat verilməsinə görə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyır. Müəllim təhsil müəssisəsinin əmlakından səliqəli və səmərəli istifadə edir, onu qoruyur. Müəllim təhsil müəssisəsinə məxsus əmlakdan (sinif otağı, tədris resursları, telefon, kompyuter, mebel və s.) şəxsi maraqları üçün istifadə etmir. Müəllim icra və əmək intizamına riayət edir, iş vaxtında kənar işlərlə məşğul olmur, üzürsüz səbəbdən işdən yayınmır.Müəllim şəxsi həyatında milli əxlaq, ictimai davranış normalarına riayət edir. Dövlət qulluqçusu onun xidməti vəzifəsinə aid olmadığı hallarda, dövlət orqanlarının, onların rəhbərlərinin fəaliyyəti ilə əlaqədar (qanunsuz fəaliyyət istisna olmaqla) tənqidi ictimai mülahizələrdən, çıxışlardan və onların fəaliyyətinə ictimai qiymət verilməsindən çəkinməlidir. Bu qayda dövlət qulluqçusunun elmipedaqoji fəaliyyəti ilə bağlı çıxışlarına və ya elmi yazılarına şamil olunmur. Dövlət qulluqçusu dövlət qulluğu ilə bağlı vəzifələrin icrası ilə bir araya sığmayan və onun adına xələl gətirə biləcək, habelə dövlət orqanının nüfuzunu aşağı sala biləcək hərəkətlərə yol verməməlidir. Dövlət qulluqçusu dövlət orqanı tərəfindən açıq çıxışlarla bağlı müəyyən olunmuş qaydalara əməl etməlidir. Dövlət qulluqçusu qanunvericilikdə dövlət qulluğu ilə bağlı nəzərdə tutulmuş məhdudiyyətlərə əməl etməlidir. Qədim yunan dilində loyallıq anlayışını ifadə edən iki söz var: "alifiya" (etibarlılıq, möhkəmlik, sabitlik, dəyişməzlik, həqiqət, ədalət, səmimiyyət) və "pistolar" (sadiq, doğru, etibarlı, inanan, qidalandırıcı inam) . Loyallıq və ictimai etimad qaydalarına əməl etmək hər bir vətəndaşın borcudur. Bu, dəyişməz və əbədi dinimizin onurğasıdır ” . Loyallıq və ictimai etimad dosta sədaqət dostluqda əvəzolunmzalıq kimi qiymətləndirilir . Loyallıq həmçinin sədaqətlilik kimi də ifadə oluna bilər. Sadiqliyi yalnız insanlar deyil, heyvanlar da göstərə bilər. Köpəklərin sahiblərinə sədaqəti haqqında bir çox hekayə var. Sadiqlik yalnız bir insana deyil, kiminsə siyasi, dini və ya etik inanclarına münasibətdə də özünü göstərə bilər. Bu sədaqəti Martin Lüterə aid edilən məşhur sözlər izah edir : "Mən dururam və başqa cür edə bilmərəm!" Bu cür sədaqətlə əlaqəli olan bir siyasi partiyaya və ya digər oxşar bir təşkilata sədaqətdir . Lenin Çekist sədaqətinin əsas keyfiyyətini adlandırırdı . Loyallıq, subyektin maraqlarını öz maraqlarından üstün tutduğu bir obyektlə əlaqəli davranış xarakterini təyin edən bir xüsusiyyətdir.

Etikada ictimai etimadın əsası olan sosial etikanın əsas vəzifələrini aşağıdakılar müəyyənləşdirir :

1. Normaları nəzərə alaraq sosial şərtlərin nəzərə alınması və problem amillərinin müəyyənləşdirilməsi;

2. Problemli kimi tanınan amilləri dəyişdirə biləcək mümkün hərəkətlərin təhlili;

3. Problem araşdırmasına və fəaliyyət variantlarının təhlilinə əsaslanan həllərin təyin edilməsi

İctimai etimad baxımından etik bir cəmiyyət iki prinsipə əsaslanır:

- Hər hansı bir amildən asılı olmayaraq hər kəs bərabər hüquq və azadlıqlara malikdir.

- İkinci prinsip qarışıqdır və iki bəyanatı özündə birləşdirir: dövlət müəyyən üstünlüklərə və vəzifələrə çatmaq üçün bərabər imkanları təmin etməlidir; vətəndaşların yığımları ən az və buna görə də ən çox ehtiyacı olanları ən azından müəyyən dərəcədə təmin edəcək şəkildə yenidən bölüşdürülməlidir. Həm də ictimai etika- etikanın bir elm olaraq araşdırdığı vacib məsələlərdən biri də ictimai və şəxsi əxlaq arasındakı əlaqədir. Bir tərəfdən, bir qrup elm adamı (Marks da daxil olmaqla) əsas rolu bütövlükdə bütün cəmiyyətin bu geyimi aldığına və hər bir fərdin şəxsi əxlaqının ondan qaynaqlandığına əmin idilər. Başqa bir yanaşma, fərdi etikanın ictimaiyyətlə əlaqəli üstünlüyündən bəhs edir, yəni hər bir fərdi vətəndaş qeyri-etik hərəkət edərsə, o zaman müvafiq sosial qurumlar fəaliyyət göstərəcəkdir. Müasir sosial etikada dominant konsepsiya ondan ibarətdir ki, hər bir insanın şüurunda mövcud olan müəyyən ümumbəşəri dəyərlərin bu dəyərlərə uyğun və bunlara əsaslanan etik qurumlar yaratdığını qəbul edir.