F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma
Aholi migratsiyasi va urbanizatsiya jarayoni
Yüklə 1,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.5. Aholi migratsiyasi va urbanizatsiya jarayoni Migratsiya jarayoni aholi hududiy harakatining asosiy turi bo‘lib, u inson bilan tabiat o‘rtasida aloqadorlik vujudga kelgandan buyon shakllanib, rivojlanib kelmoqda. Aholi migratsiyasi ayniqsa Buyuk geografik kashfiyotlar davridan boshlab keng miqyosda amalga oshmoqda. Migratsiya tashqi va ichki migratsiyaga taqsimlanadi. Mamlakatlar aholisining soni va tarkibiga bo‘ladigan ta’siri nuqtai nazaridan tashqi migratsiyaning ahamiyati beqiyosdir. Zamonaviy urbanizatsiya umumjahon jarayoni sifatida ko‘pchilik mamlakatlarga xos bo‘lgan uchta umumiy jihatlar bilan ifodalanadi. Shulardan birinchi jihat – shahar aholisining, ayniqsa kam rivojlangan mamlakatlarda yuqori sur’atlar bilan o‘sishi. Dunyoda 1900-yilda mavjud jami aholining salkam 14 foizi shaharlarda yashagan, bu ko‘satkich 1950-yilda 29 foizni, 1990-yilda - 45, 2000 yilda esa 51 foizni tashkil etdi. Ikkinchi jihat – aholi va xo‘jalikning asosan katta shaharlarda to‘planganligi bilan bog‘liq. Bunday xolat avvalambor ishlab chiqarishning xususiyati, uni ilm-fan, talim tizimi bilan bo‘lgan aloqadorligining murakkablashuvi bilan bog‘langanligi. 27 Uchinchi jihat – shaharlar hududining keskin kengayib, yoyilib ketishi bilan bog‘langan. Zamonaviy urbanizatsiya jarayoni uchun ayrim shaharlar va shaharchalardan shaharlar bilan qishloqlarni o‘zida qamrab olgan shaharlar aglomeratsiyalarga, megapolislarga o‘tish, ayniqsa xos bo‘lmoqda. Shaharlar aglomeratsiyalarining o‘zagi vazifasini odatda poytaxtlar, boshqa muhim sanoat markazlari va yirik dengiz portlari bajarmoqda. Juda yirik shaharlar aglomeratsiyalari Mexiko, Tokio, Can-Paulu, Nyu-YOrk shaharlari atrofida shakllangan, Shularning har birida 16 mln.dan 30 mln.gacha kishi istiqomat qiladi. Urbanizatsiya darajasi bo‘yicha jahondagi barcha mamlakatlarni uch guruhga bo‘lish mumkin. 1.Yuqori darajada urbanizatsiyalashgan mamlakatlar (shahar aholisining ulushi 50%dan yuqori). (Avstraliya, Yangi Zellandiya, Yevropa davlatlari va hokazo.) Janubiy Amerikaning ko‘pchilik mamlakatlari. 2. O‘rtacha darajada urbanizatsiyalashgan mamlakatlar (shahar aholisining ulushi 20%-50%). (Janubiy, G‘arbiy, Markaziy va Janubiy, Janubi-Sharqiy Osiyo regionlari hamda Afrikada) joylashgan. 3. Past darajada urbanizatsiyalashgan mamlakatlar (shahar aholisining ulushi 20%dan kam). (Afrika va Osiyoning ko‘pchilik mamlakatlari). Aholi - o‘zining hayotiy faoliyatini malum ijtimoiy va hududiy jamoalar doirasida amalga oshirayotgan insonlar guruhidir. Aholi migratsiyasi – lotinchadan (migratio) ko‘chish, ko‘chirish manosini anglatadi. Turar joyining o‘zgarishi bilan yakunlanadigan aholining hududiy harakati. Irqlar – bu insonlarning tarixan shakllangan o‘xshash, avloddan avlodga o‘tuvchi tashqi (teri-gavda) belgilari bo‘yicha ayrim guruhlaridir. Millat – insonlarning tarixan shakllangan umumjamoa guruhlari. Millatga hayot moddiy sharoitlari va hududning umumiyligi, til va milliy xarakter birligi xosdir. Urbanizatsiya – shaharlar va shahar aholisining soni hamda ulushining ko‘payishi bilan bog‘langan ijtimoiy-iqtisodiy va geografik jarayon. Uning rivojlanishi avvalambor sanoatlashish sur’atlari va darajasi bilan belgilanadi. |