F. M. Xalimova turizm geografiyasi o‘quv qo‘llanma

5.2. Sanoatning xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, uning rivojlanishi va 
joylashishiga tasir ko‘rsatuvchi omillar 
Dunyo iqtisodiyotining keyingi vaqtda uch: 1) agrar; 2) industrial; 3) 
postindustrial tiplari mavjudligi haqida tasavvur shakllangan.
Sanoat-moddiy ishlab chiqarishning yetakchi tarmog‘i hisoblanadi. Er shari 
iqtisodiy faol aholisining 20%dan kamrog‘i sanoatda, 60% qishloq xo‘jaligida 
ishtirok etadi. 
Sanoatning rivojlanishi ko‘p jihatdan xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlarining 
rivojlanishini aniqlab beradi.
Sanoatning tarmoqlari tarkibida ishlov beruvchi tarmoqlar salmog‘i yanada 
o‘sdi. Hozirgi vaqtda butun sanoat mahsuloti qiymatining 9/10 qismi Shu 
tarmoqlarga to‘g‘ri keladi. Bu tarmoqlar tarkibida “ilg‘or uchlik”-mashinasozlik, 
kimyo va elektroenergetika tarmoqlari alohida ajralib turadi. Fan-texnika taraqqiyoti 
shu tarmoqlarga bog‘liqdir. Undiruvchi sanoat salmog‘ining 1/10 ulushidan sal 
ko‘proq kamayishiga ishlab chiqarishning energiya va materiallarga talabining 
muntazam kamayotgani va tabiiy xom ashyo o‘rnini sintetik xomashyo egallab 
borayotgani sabab bo‘lmoqda.

---

31 
5.1-rasm. Division of labour in a pin-making factory described by Adam Smith 
in his An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. A.Smit 
nazariyasi bo‘yicha mehnat taqsimoti
6
 
Hududiy omil. Hudud jamiyat geografik muxitning muhim qismlaridan biridir. 
Odatda, hudud qancha katta bo‘lsa, tabiat resurslari shuncha boy, xilma-xil bo‘ladi va 
aholini hamda ishlab chiqarishni joylashtirishning turli xil shakllari ko‘p bo‘ladi. 
Tabiiy sharoit-resurs omili. Sanoatlashtirishning ilk bocqichlarida tabiiy 
resurslar, birinchi navbatda foydali qazilmalar geografiyasi og‘ir sanoatni 
joylashtirishga katta tasir ko‘rsatgan edi. Og‘ir sanoat ayniqsa toshko‘mir va temir 
rudaci konlariga yaqin joylashtirilar edi. FTI davrida bunday intilish sezilarli darajada 
kamaydi. Bu aytilgan gap birinchi navbatda ilm-fan talab eng yangi tarmoqlarga 
tegishlidir.