II. Argumentlarni rad etish. Tezisni isbotlash uchun opponent tomonidan keltirilgan ar-
gumentlar tanqid qilinib, ularning xatoligi yoki tezisni isbotlash
uchun yetarli emasligi aniqlanadi. Argumentlarning xatoligi te
zisning ham xato ekanligini isbotlamaydi, bunda tezis chin
bolishi ham mumkin. Argumentlarni rad etish orqali tezisning
isbotlanmaganligi asoslab beriladi.
III. Isbotlash usulini tanqid qilish orqali rad etish. Rad etishning bu usulida isbotlashda yo‘1 qo‘yilgan xatolar
aniqlanadi. Bunda rad etilayotgan tezisning chinligi uni asoslash
uchun keltirilgan argumentlardan bevosita kelib chiqmasligi asos
lab beriladi. Isbotlash usulida yol qo‘yilgan xato aniqlanganda
tezis rad etilmaydi, uni qayta isbotlash talab qilinadi.
Rad etishning yuqorida ko‘rsatilgan usullari ko‘pincha birga-
likda, bir-birini toldirgan holda qollanadi.
Isbotlash va rad etish qoidalari, ular buzilganda kelib chiquvchi xatolar Tezisga aloqador qoidalar: 1. Tezis mantiqan aniq va ravshan bolishi kerak. Bu qoida bu-
zilsa, isbotlash yoki rad etish o‘zining aniq predmetiga ega bolmay
qoladi, uni amalga oshirishga urinish behuda ish hisoblanadi.
2. Tezis isbotlash yoki rad etish davomida boshidan oxirigacha
o‘zgarmasligi kerak. Bu qoida buzilsa, «tezisni almashtirish» de
gan xato kelib chiqadi.
Argumentlarga nisbatan qoidalar: 1. Tezisni asoslash uchun keltirilgan argumentlar chin hukm-
lar bolishi va bir-biriga zid bolmasligi lozim.
2. Argumentlar tezisni asoslash uchun yetarli bolishi kerak.
3. Argumentlar tezisdan mustaqil holda chinligi isbotlangan
hukmlar bolishi lozim.
Isbotlash usulining qoidasi: 1.
Tezis argumentlardan mantiqiy tarzda kelib chiqadigan xu
losa bolishi lozim. Buning uchun isbotlash yoki rad etishda xu
losa chiqarish qoidalariga rioya qilish zarur.
Isbotlash va rad etish qoidalarining buzilishi mantiqiy xato
larga olib keladi va ular uch turga bolinadi:
250
