Falsafa asoslari

Bilish va axborot. 
Keyingi yillarda «Axborot», «Axborot- 
lashgan jamiyat», «Informatsion portlash» tushunchalari tez- 
tez ishlatilmoqda. XX asrning eng muhim yutuqlaridan biri bu 
kompyuterlarning yaratilganligidir. Ularning yaratilishi bir to­
mondan inson ongi, tafakkuri, kuch-qudratining, ikkinchi to­
mondan, ana shu kuchga tushadigan yukning yengillashishiga 
xizmat qiladigan vositani yaratish yolidagi urinishlarning natijasi 
boldi. Asrimizning o‘rtasida paydo bolgan bu vosita shiddatli 
rivojlanish yolini bosib o‘tdi. Dastlab sekundiga minglab ope- 
ratsiyalar bajara oladigan kompyuterlar bolgan bolsa, ularning 
bugungi avlodi 10 millionlab murakkab operatsiyalarni qoyil- 
maqom qilib uddalaydi.
Xo‘sh, bularning inson ongi, bilishi va tafakkurining mohiyati 
bilan nima aloqasi bor? Gap shundaki, kompyuterlar ham inson 
tafakkuriga xos bolgan xususiyatlarga ega. Ammo ular qanchalik 
murakkab operatsiyalarni bajarmasinlar, inson tomonidan pro- 
grammalashtirilgan jarayonlarnigina amalga oshiradilar, undan 
tashqariga chiqa olmaydilar. Insonning fikrlash jarayoni ongsiz- 
lik, onglilik, kechinmalar, ijod kabi hodisalarni qamrab oladi. 
Kompyuter esa bunday xususiyatlarga ega emas. Shunday ekan, 
kompyuterlar insonning muayyan yo‘nalishlardagi aqliy faoliyati-
144

---

ni yengillashtirishga xizmat qiladi va o‘zining yaratuvchisi usti- 
dan hukmron bo‘la olmaydi.
Ayrim tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, hozirgi davrda fan soha- 
sida erishilgan natijalar har o‘n yilda, informatsiya olish esa har 
3-4 yilda ikki barobarga oshmoqda. Ana shunday sharoitda inson 
ongi, uning xotira qudrati bu axborotlarni o'zlashtira oladimi, de­
gan savol ko‘ndalang bolmoqda. Yangi bilimlar, axborot oqimi 
unchalik kuchli bo‘lmagan yaqin olmishda tirishqoq kishi insoni­
yat bilimi erishgan asosiy natijalarni o‘zlashtira olar edi. Bugungi 
kunda faqat fanning turli yo‘nalishlari bo'yicha yiliga bir necha 
million kitob nashr etilmoqda. Hisob-kitoblarga ko‘ra, inson eng 
yangi adabiyotlarni o‘rganib borishga harakat qilganda ham, uning 
har bir o‘qigan betiga o‘n ming o‘qilmagan sahifa to‘g‘ri kelar ekan.
Kishilarning paydo bolgan yangi kitoblarning aksariyatini 
jismonan o‘qib ulgurmaganligi «informatsion portlash» keltirib 
chiqarayotgan oqibatlarning bir ko‘rinishi, xolos. Masalaning yana 
bir jihati borki, bu inson to‘plagan bilim, axborotning ma’naviy 
eskirishi, keraksiz bolib qolayotganligidir. Bunday eskirish sur’ati 
tobora tezlashib bormoqda. Masalan, oliy ta’lim sohasida bu ja- 
rayon olti-yetti yil, kompyuter texnologiyasi sohasida esa bir yil 
davomida sodir bolayotganligi haqida fikrlar bildirilmoqda. Bu 
agar siz oliy o‘quv yurtini bitirganingizga yetti yil bolgan bolsa, 
o‘z vaqtida olgan bilimlaringizning aksariyati bugungi kun talabi- 
ga javob bermasligini bildiradi. Ana shunday sharoitda kishilar­
ning o‘z bilimlarini yuqori darajada ushlab turishlari ulardan 
doimiy diqqat-e’tiborni, o‘z ustida ishlashni talab qiladi. Aks 
holda, ta’lim dargohini eng yuqori natijalar bilan bitirgan muta- 
xassis ham tez orada chalasavod bolib qolishi mumkin.
Umumlashtirib aytganimizda, bilishning mohiyatini tushu- 
nish, u bilan bogliq bolgan jarayonlarni ilmiy talqin etish olam 
va odam birligini anglash imkonini beradi. Ayni paytda, bilish 
mohiyatini anglash insonning o‘zligini, yashashdan maqsadi, 
hayotining ma’no-mazmuni kabi masalalarni chuqurroq tushu- 
nishga yol ochadi. Bu bilish va u bilan bogliq masalalar har bir 
inson hayotida nihoyatda muhim amaliy ahamiyatga ega ekan- 
ligidan dalolat beradi.