Falsafa asoslari

360

Estetik tarbiyada fan, ta’lim va madaniyatning o‘zaro aloqa-

si. Shaxsning estetik kamolotini fan, ta’lim va madaniyatning, xususan estetik madaniyatning uyg'unligisiz tasavvur etish qi- yin. Chunki, estetik madaniyat — bu inson ehtiyojlarining mu- rakkab tizimi bo‘lib, unda odamzod hissiyotlari, malakalari, ko‘nikmalari, bilimlari, me’yorlari, maslaklari bir-biri bilan chambarchas bog‘lanib ketganligi.

Estetik madaniyat murakkab ijtimoiy hodisa sifatida jamiyat miqyosida tabiatni estetik o‘zlashtirish jarayonlari va natijalari, mehnat faoliyati, turmush, ijtimoiy munosabatlarning estetik ji- hatlari, sinf va ijtimoiy qatlamlarning estetik qarashlari, did va manfaatlarining muayyan holati, estetik tarbiya nazariyasi va amaliyoti, kishilar ijtimoiy-estetik faolligining rang-barang namo- yon bo‘lishini anglatadi. Bunda estetik madaniyatning ko‘proq insonning ehtiyojlariga bog‘liq ekanligi nazarda tutiladi. U rang- barang faoliyat hamda estetik munosabatlar tizimi sifatida badiiy ijodning professional hamda havaskorlik turlari, moda, dizayn, ommaviy axborot vositalari, estetik idrok madaniyatining shakl- lanishi bilan bog‘liq jarayonlarni ham qamrab oladi.

Kasb estetikasi estetik madaniyatning eng yuksak shakllaridan biridir. Har bir kasb o‘ziga xos axloqiy me’yorlariga ega bolgani kabi, o‘z mehnat faoliyati taqozo etadigan estetik me’yorlarga ham egadir. Kasb etikasi kabi kasb estetikasi xususida Kaykovus, Alisher Navoiy, Umar Xayyom kabi mutafakkirlarimiz o‘z qarash- larini bayon etishgan. Xususan, Kaykovus «Qobusnoma» asarida bir qancha kasblar xususida fikr bildiradi. «Hofiz va sozandalik zikrida» bobida «Ey farzand, agar hofiz bo‘lsang, xushfe’l, quvnoq bo‘l, hamisha pok, mutayyab va xushzabon bo‘lg‘il va o‘z ishing- ga mashg‘ul bo‘lgil, yaramas xulq qo‘pol bashara bo‘lmag‘il» deb ta’kidlaydi.

Inson voyaga yetib, bir kasbning boshini tutgach, o‘z kasbi doirasida kishilar bilan muntazam munosabatda bo‘ladi. Bu mu- nosabat, bir tomondan hamkasblar davrasida ro‘y bersa, ikkin- chi jihatdan, u kasb talabiga binoan uchrashadigan turli toifadagi odamlar bilan yuzaga keladi. Mana shu vaziyatda kasb esteti- kasi muhim rol o'ynaydi. Kasb etikasi va kasb estetikasi o‘zaro

361

bog'liqdir. Barcha kasb uchun umumezon boladigan axloqiy me’yorlar rostgo‘ylik, halollik, xushfe’llik xulq go'zalligini tash- kil etadi. Xulq go‘zalligi esa kasb etikasigagina emas, balki kasb estetikasining ham muhim tarkibiy qismi desak xato bo‘lmaydi. Bu shifokor, o‘qituvchi, jurnalist kabi barcha kasb egalari uchun muhimdir.

Har bir kasb o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Bu kasb estetikasida ham o‘z aksini topadi. 0‘qituvchi faoliyati, mehnat mahsuli mu- handisnikidan farq qiladi. Uning mehnat mahsuli o‘quvchining axloq odobi, bilim darajasi, estetik didi bilan belgilanadi. Mu- handis estetik didi esa u yaratgan avtomobilning qulay, chiroyli, foydaliligi bilan belgilanadi. 0‘qituvchining yurish-turishi, este- tik fazilatlari uning o‘quvchilarida aks-sado bersa, muhandisning mehnat mahsuli inson uchun qulaylik yaratadi, moddiy madani- yatimizga hissa qo‘shadi. Albatta, bunda muhandis tabiiy fanlar qatori estetika, ruhshunoslik kabi fanlarni ham egallagan va este- tik didga ega bo‘lishi lozim.

Bugungi kunda jahon miqyosida sodir bo‘layotgan global- lashuv jarayoniga binoan, bir tomondan, fan, ta’lim va madaniyat sohasida mushtarak tamoyillariga yo‘l ochilsa, ikkinchi tomon- dan, ayrim xalqlar milliy qadriyatlari, madaniyat turlari va este- tik tasavvurlariga salbiy ta’sir etadigan jihatlar ko‘zga tashlanishi tabiiy bo‘lib qoldi. Demak, ana shunday obyektiv va subyektiv sabablar, sharoitlar natijasi bo‘lgan globallashuv davrida ma’naviy hayotda, madaniyat jabhalarida nihoyatda sezgirlik va ogohlik bi- lan ish ko‘rishga to‘g‘ri keladi.