Fanidan O’quv-uslubiy majmua

4-Muomala. Mol yetkazib beruvchilarga hisob-kitob schotidan 13900 so‘m qarz puli o‘tkazildi. Bu muomala natijasida hisob-kitob schotidagi qoldiq 13900 so'mga kamaydi (134400-13900 = 120500) va bir vaqtning o‘zida mol yetkazib beruvchilarga bo'lgan qarz ham shu summaga kamaydi (26200 - 13900 = 12300).
Bu muomala balansning aktivida ham, passivida ham bir xil summaga kamayishga olib keldi. Lekin balans tengligi buzilmadi.
Yuqoridagi barcha muomalalami aks ettirganimizdan so'ng korxona balansi quyidagi ko'rinishga keladi (4.6-jadval).
To 'rtinchi tip о ‘zgarish uchun, ya’ni o'zgarish aktivdagi moddalarda ham, passivdagi moddalarda ham kamayish tomonga sodir bo'lganda matematik model quyidagicha tuziladi:
£л-_о = £р-р, (4)

Aktiv	Summa, so'm	Passiv	Summa, so‘m
Asosiy vositalar (+500000)	1812600	Ustav kapitali.	1448960
Materiallar (-8600)	15600	Rezerv kapitali (+500000)	500000
Asosiy ishlab chiqarish (+8600)	52450	Xodimlar bilan mehnat haqi bo'yicha hisoblashuvlar (-14500)	25390
		Budjet bilan hisob-kitoblar (+14500)	14500
Hisob-kitob schoti (-13900)	120500	Mol yetkazib beruvchilar (-13900)	12300
Balans	2 001150	Balans	2 001150

Yakuniy balans


3.7-jadval

Bu model; aktiv va passiv moddalari bir xil summaga kamayganda, shu summaga aktiv va passivdagi summalar yig'indisi ham kamayadi, aktiv va passiv tengligi esa buzilmaydi deb o‘qiladi.

Demak, xo'jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan to‘rt tip o'zgarishlami yuqorida ko'rib chiqilgan to'rtta matematik model orqali ifodalash mumkin ekan.
Ko'rib chiqilgan to'rtta xo'jalik muomalasi balansda ro‘y beradi- gan barcha o'zgarish turlari uchun misol bo'la oladi. Demak, korxonada qancha xo'jalik muomalasi sodir bo'lishidan qat’i nazar, ular to‘rt tipga bo'linadi: