Fanidan O’quv-uslubiy majmua

Ustama xarajatlarni taqsimlash
1. Ustama xarajatlarni ishlab chiqarish markazlari bo‘yicha ikkilamchi taqsimlash
Kompaniya xarajatlari uchta ishlab chiqarish markazlarida va ikkita servis xarajatlari markazlarida yig‘ilgan.

1. 
   ishlab chiqarish markazida – 20000
   
2. 
   ishchlab chiqarish markazida – 24000
   
3. 
   ishchlab chiqarish markazida – 36000
   

«S» servis xarajatlari markazida – 13500
«T» servis xarajatlari markazida – 9500
Servis xarajatlari hususiyatlarini o‘rganib chiqqanda so‘ng ularni quyidagicha taqsimlashga qaror qilindi:

	Ishlab chiqarish xarajat markazlari, % hisobida			Servis xarajat markazlari, % hisob
	1	2	3	«S»	«T»
«S» xarajatlar markazi	-	55	35	-	10
«T» xarajatlar markazi	45	35	15	5	-

Vazifa:
har bir ishlab chiqarish markaziga o‘tkaziladigan servis xarajatlari topilsin. Buning uchun quyidagi hisob-kitob qilinsin

Ustama xarajatlarni ikkilamchi taqsimlash usuli

Ko‘rsatkichlar	Ishlab chiqarish xarajatlari			Servis xarajatlari
	1	2	3	«S»	«T»
Yig‘ilgan xarajatlar
Servis xarajatlarini taqsimlash:
«T»
«S»
«T»
«S»
«T»
Jami

2. Ustama xarajatlarni taqsimlash usullari
Ustama xarajatlarni quyidagi uch usulda taqsimlash mumkin:

1. 
   To‘g‘ri usul. 2. qadamlm usul. 3. Chiziqli (liniyali) tenglama usullari
   

Ustama xarajatlarni uchta usulda taqsimlash bo‘yicha quyidagi bita misolni keltiramiz

Ko‘rsatkichli	Xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalar		Asosiy tsexlar		Jami
	Umum i/ch xar-lari	Remont tsexi	Mexanik tsexi	Yig‘uv tsexi
1. Taqsimlashdan oldingi umum i/ch xarajatlari	600000	116000	400000	200000	1316000
2. Xizmatlarni taqsimlash proportsiyalari: a) umum i/ch xarajatlari: reja(plan)dagi mehnat-soat xarajatlari	-	16000	24000	40000	80000
koeffitsientlari		0,2	0,3	0,5	1,0
b) Remont tsexi xarajatlari: rejadagi remont-soat xarajatlari	2000	-	16000	2000	20000
koeffitsientlari	0,1	-	0,8	0,1	1,0

Vazifa:

1. 
   Xizmat ko‘rsatgan bo‘linmalar(ustama) xarajatlarini TO‘§RI usulda taqsimlang
   
2. 
   Xizmat ko‘rsatgan bo‘linmalar(ustama) xarajatlarini qADAMLI usulda taqsimlang
   
3. 
   Xizmat ko‘rsatgan bo‘linmalar(ustama) xarajatlarini ChIZIqLI (liniyali) muqobil usulda taqsimlang.
   

1. 
   vazifani bajarish, ya’ni ko‘rsatgan bo‘linmalar (ustama) xarajatlarini to‘g‘ri usulda taqsimlash uchun quyidagi jadvalni tuzish kerak.
   

Ko‘rsatkichli	Xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalar		Asosiy tsexlar		Jami
	Umum i/ch xarajatlari	Remont tsexi	Mexanik tsexi	Yig‘uv tsexi
1. Taqsimlashdan oldingi xarajatlar	600000	116000	400000	200000	1316000
2. Umum i/ch xarajatlarini taqsimlash: a) taqsimot koeffitsienti
b) taqsimot summasi
3. Remont tsexi xizmatini taqsimlash: a) taqsimot koeffitsienti
b) taqsimot summasi
Jami	-	-			1316000

2-vazifani bajarish, ya’ni xizmat ko‘rsatgan bo‘linmalar (ustama) xarajatlarini qadamli usulda taqsimlash usun quyidagi jadvalni tuzish kerak.

Ko‘rsatkichli	Xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalar		Asosiy tsexlar		Jami
	Umum i/ch xar-lari	Remont tsexi	Mexanik tsexi	Yig‘uv tsexi
1. Taqsimlashdan oldingi xarajatlar	600000	116000	400000	200000	1316000
2. Umum i/ch xarajatlarini taqsimlash: a) taqsimot koeffitsienti
b) taqsimot summasi
3. Remont tsexi xizmatini taqsimlash: a) taqsimot koeffitsienti
b) taqsimot summasi
Jami	-	-			1316000

3-vazifani bajarish, ya’ni chiziqli (liniyali) tenglama usulida muqobil xizmatlarni taqsimlash uchun quyidagi jadvalni tuzish kerak.

Ko‘rsatkichli	Xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalar		Asosiy tsexlar		Jami
	Umum i/ch xar-lari	Remont tsexi	Mexanik tsexi	Yig‘uv tsexi
1. Taqsimlashdan oldingi xarajatlar	600000	116000	400000	200000	1316000
2. Umum i/ch xarajatlarini taqsimlash: a) taqsimot koeffitsienti
b) taqsimot summasi
3. Remont tsexi xizmatini taqsimlash: a) taqsimot koeffitsienti
b) taqsimot summasi
Jami	-	-			1316000

Buyurtma usulida xarajatlarni hisobga olish va tannarxini aniqlash.


1-misol. Buyurtma usulida qurilayotgan ob’ekt bo‘yicha oraliq foydani aniqlash.
Buyurtma bo‘yicha firmaning oraliq foydasini aniqlash uchun quyidagi ma’lumotlar berilgan:

1. 
   qurilayotgan ob’ektning kontrakt (smeta) qiymati 3000000 so‘m. qurilish kelgusi yili ham davom etadi.
   
2. 
   qurilish bo‘yicha joriy yilning 1 oktyabrigacha (hisobot davri boshiga) taxminan aniqlangan foyda summasi 210000 so‘m.
   
3. 
   Joriy yilning 1 oktyabrigacha kontrakt bo‘yicha umumiy qilingan xarajatlar 1200000 so‘m.
   
4. 
   Bundan buyon qurilish uchun qilinadigan xarajatlar taxminan 1100000 so‘m tashkil etadi.
   

Vazifa:

1. 
   Kontrakt bo‘yicha olinadigan taxminiy umumiy foyda summasi aniqlansin.
   
2. 
   1 oktyabrgacha olingan (kumulyativ) foyda aniqlansin.
   
3. 
   4-chorak (kvartal) uchun tugallanmagan kontrakt bo‘yicha foyda summasi aniqlansin.
   

2-misol. qurilish firmasi buyurtmachi bilan muayyan ob’ektni qurish bo‘yicha kontrakt tuzdi. Kontrakt bo‘yicha firma buyurtmachiga smeta qiymati 3000000 so‘m bo‘lgan ob’ektni bir yil ichida qurib berish majburiyatini oldi. Kontrakt sharti bo‘yicha oraliq hisob-kitobi qilinmay ob’ekt qurilib bitgandan so‘ng pul bir yo‘la to‘lanadi. Lekin qurilishning smeta qiymatidan 15%, ya’ni 450000 so‘m avans olish ko‘zda tutilgan. Kontrakt sharti bo‘yicha qqS summasi smeta qiymatidan 20%ni tashkil etadi.
qurilish ob’ektini qurib bitkazish va topshirish bo‘yicha qurilish fimasida quyidagi muammolar sodir bo‘lgan:

№	Muammolar mazmuni	Summa	Provodkalar
			debit		kredit
	1	2	3		4
1	qurilish ob’ekti yuzasidan bo‘nak(avans) oldi	450000
2	Ombordan qurilish materiallari ob’ektga jo‘natildi	800000
3	Ishchi va xizmatchilarga ish hao‘i hisoblandi: a) ishchilarga b) prorab va injenerlarga v) idora xodimlariga	450000 180000 170000
	Jami	800000
4	Mehnat haqiga nisbatan ijtimoiy sug‘urtaga ajratma hisoblandi: a) ishchilarning ish haqi bo‘yicha b) prorab va injenerlar ish haqi bo‘yicha v) idora xodimlari ish haqlari bo‘yicha	180000 72000 68000
	Jami	320000
5	Mol yuboruvchilardan qurilish materiallari olindi, lekin puli to‘lanmadi	850000
6	Idora binolarini ta’mirlash uchun ombordan qurilish materiallari sarflandi	50000
7	qurilishning santexnika ishlarini bajargan subpudratchilarga pul o‘tkazish hisoblandi	600000
8	Mahsulot sotishda band bo‘lgan hodimlarga ish haqi hisoblandi	60000
9	Mao‘sulot sotishda band bo‘lgan hodimlarga hisoblangan ish haqidan ijtimoiy sug‘urtaga ajratma hisoblandi	24000
10	Reja bo‘yicha o‘tkazilgan auditorlik tekshiruvi uchun auditorlik firmasiga pul o‘tkazildi	70000
11	qurib bitkazilgan ob’ekt buyurtmachilarga qabul qilish-topshirish dalolatnomasi bilan topshirildi: a) ob’ektning smeta qiymati b) hisoblangan qqS summasi	3000000 600000
	Jami	3600000
12	Oldindan olingan avans summasi buyurtmachilardan olinadigan summadan ushlab qolindi	450000
13	Bajarilgan ishlar uchun buyurtmachilardan pul kelib tushdi	3150000
14	hisob-kitob schetidan quyidagilar to‘landi: a) byudjetga qqS summasi b) mol yuboruvchi va boshqa tashkilotlarga	600000 980000
	Jami	1580000
15	Umum ishlab chiqarish xarajatlari qurilish ob’ekti qiymatiga o‘tkazildi	252000
16	Ish haqi berish uchun hisob-kitob schetidan kassaga pul qabul qilindi	860000
17	Kassadan ish haqi to‘landi	860000
18	hisob-kitob schetidan ijtimoiy sug‘urta organiga pul o‘tkazib berildi	344000
19	Topshirilgan (sotilgan) buyurtmaning xaqiqiy tannarxi hisobdan chiqarildi (summasi aniqlansin)
20	hisobot davri oxirida quyidagi tranzit schetlar yopilib yakuniy moliyaviy natijalar aniqlansin: Buyurtmani sotishdan tushgan tushim Sotilgan buyurtmaning xaqiqiy tannarxi Sotish xarajatlari Ma’muriy xarajatlar Umumxo‘jalik xarajatlari

Vazifa:

1. 
   Muomalalarga provodkalar berilsin
   
2. 
   Noaniq summalar topilsin
   
3. 
   Moliyaviy natijalar hisoboti tuzilsin
   
4. 
   Foydadan ajratma – 25%