7
gerçəkliyə insan münasibətini əks etdirən siyasi,
iqtisadi, mənəvi və s. baxışlar. Bu
cəhətlərə dünyagörüşün təbii-inlellektual və sosial-qnoseoloji aspektləri də göstərmək
olar. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, çox vaxt dünyagörüşü problemləri
öyrənilərkən əsas diqqət birinci aspektə
verilmiş, ikinci istiqamət isə əsasən diqqətdən
kənarda qalmışdır. Dünyagörüşünü özünün inkişaf ardıcıllığı, inikas dərinliyi,
əsaslandırılmış olub-olmaması cəhətdən ən ümumi şəkildə
dörd mühüm tarixi növə
ayırmaq olar:
mifoloji, dini, elmi, fəlsəfi.
Mifoloji dünyagörüşü iki sözün birləşməsindən əmələ gəlib: (yunanca «mif» - əsatir,
əfsanə, rəvayət mənasındadır, «loqos» isə - şöz, təlim, anlayış deməkdir) ibtidai
cəmiyyətdə, bəşər mədəniyyəti inkişafının ilkin dövrlərində meydana gəlmişdir.
Mifologıya - qədim dövrün dünyanı anlamaq üsulu, ibtidai cəmiyyətdə universal ictimai
şüur forması olmuşdur. Qədim miflər dünyanın bütün xalqlarında olmuşdur.
Mifik
təsəvvürlərin əsasında əfsanəvi varlıqlar, Allahlar və onların fəaliyyəti, qəhrəmanların
möcüzələri və s. haqqındakı inamlar, ideya və baxışlar durur. Miflər çox müxtəlif olsalar
da, onlarda bır sıra motivlər təkrar olunur. Dünyanın bir çox xalqlarının miflərində kosmik
mövzular xüsusi yer tutur. Bu miflərlə ibtidai insan dünyanın mənşəyi və quruluşu, bir
çox təbiət hadisələri, məqsədəuyğunluq və s. haqqında özünü düşündürən suallara cavab
verməyə çalışmışdır. Bır sıra miflərdə dünyanın sonu, bəşəriyyətin
məhvi və yenidən
dirilməsi haqqında təsəvvürlər öz əksinı tapmışdır.
Mifoloji dünyagörüşü təsəvvürlərində dünya ilə yanaşı, insanın mənşəyi, onun həyat
inkişafının mərhələləri, ölümü, insanın odu əldə etməsi, sənəti, əkinçiliyi öyrənməsi və s.
mövzular da geniş yer tutur, Müxtəlif xalqların mifləri bir-birilə əlaqədar və uyğundur,
vahid sistem təşkil edirlər.
Mif - sinkretik, vahid, universal dünyagörüşü və şüur forması olmuşdur. Mifoloji
dünyagörüşü özündə dövrünün dünyaduyumunu, dünyanı qavramanı, dünyanı anlamanı
əks etdirmiş, bədiilik və müdriklik baxımından çox zəngin olmuşdur. Miflərdə təbiət və
mədəniyyət
hadisələri qovuşmuş, təbii cisim və hadisələr canlaşdırılmış, insana
bənzərləşdirilmiş, mifoloji obrazlara çevrilmişdir. Reallıq və fantaziya,
hiss və fikirlər,
bilik və bədii obraz obyektiv və subyektiv olan miflərdə vəhdət halında birləşmişdir,
bütöv dünya mənzərəsi yaradılmışdır, Dünyanın mifoloji mənzərəsində reallıq və
fantaziya, təbii və fövqəltəbii, bilik və inam çulğaşmışdır. Mifık obrazlar əsasında bir sıra
bədii əsərlər, incəsənət, musiqi, heykəltəraşlıq nümunələri yaradılmışdır. Xristianlıq,
islam, buddizm və b. dinlər mifoloji nümunələrlə zəngindir.