FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

Məkan
-
maddi cisimlərin və hadisələrin müəyyən yer tutumuna 
malik olmasını, cisimlər arasında xüsusi surətdə yerləşməsini ifadə edir. Zaman 
isə cisim və hadisələrin müəyyən ardıcıllıq və sürəkliklə davam etməsini, 
dövrlər, mərhələlər üzrə inkişaf etməsi xassəsini ifadə edir.
Məkan
-zaman 
obyektivdir, insan şüurundan asılı deyildir. Məkan
-zaman sonsuzdur, 
tükənməzdir, onların sonsuzluğu konkret cisim və hadisələrin sonluğunun 
vəhdətindən, məcmusundan yaranır. Gerçəklikdəki bütün cisim, hadisə və 
proseslər dördölçülü məkan
-
zaman xassələrinə malikdir. 
Bu o deməkdir ki, hər bir 
maddi cismin məkanda üç ölçüsü vardır
: 
uzunluğu, eni, hündürlüyü.
Müvafiq 
surətdə bu cisim bir
-
birinə perpendikulyar üç istiqamətdə hərəkət edə bilər. 
Zamanın isə yalnız bir ölçüsü vardır: cisimlər zamanca ancaq keçmişdən gələcəyə 

---

doğru istiqamətdə hərəkət edə bilərlər. Zaman qayıtmazdır, keçmişi qaytarmaq 
mümkün deyild
ir, zaman ancaq irəliyə hərəkət edir. 
Məkan və zaman haqındakı təsəvvürlərin meydana gəlməsi və onların 
kateqoriyalar şəklində təşkili uzun bır tarixi yol keçmişdir. Bu tarixi prosesi, 
xüsusən zaman haqqındakı təsəvvürlərin inkişafı timsalında əyani şəkildə izləmək 
mümkündür. Cəmiyyətin inkişafının elə bır mərhələsi olmuşdur ki, insanlar həmin 
dövrdə uzun müddət varlığın zaman xarakteristikasını sanki ziss etməmişlər. 
Cəmiyyətin qəbilə
-
icma təşkili, hər bır fərdin öz icmasından, bu axırıncının isə 
bütövlük
də onu əhatə edən təbii mühitdən amansız asılılığı həmin dövrün 
təfəkkür tərzinə öz təsirini göstərməyə bilməzdi.
Lakin bu cür təfəkkür ibtidai cəmiyyət üçün xarakterik olan müvafiq stereotip 
doğurmaya bilməzdi: