FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

b)
Qanun və qanunauyğunluq kateqoriyaları
.
c)
Mahiyyət və
təzahür
 
- 
dialektikanın ən ümumi, universal 
kateqoriyalarından biridir. 
Mahiyyət
-
cisim, hadisə və
prosesin 
müəyyənliyidir, 
mənliyidir, onu başqa cisim, hadisə və proseslərdən fərqləndirən, onu məhz
həmin cisim və hadisə edən başlıca keyfiyyətdir. 
 
Mahiyyət
cisim, hadisə və prosesin daxili mənası,
 
nisbi sabit cəhəti, 
özünəməxsusluğudur. Fəlsəfə üçün “mahiyyət” anlayışı hər hansı sistemi, 
substansiyanı başqalarından fərqləndirmək üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Təzahür
 - 
mahiyyətin xarici ifadəsi, formasıdır;
 
təzahür 
- 
elə konkret cisim, 
hadisə və prosesdir ki, onun vasitəsilə
gerçəkliyin və
onun müxtəlif tərəflərinin 
mahiyyəti, müəyyənliyini zahirən ifadə olunur; təzahür edir. 
Mahiyyət təzahür 
vasitəsilə özünü göstərir.
Mahiyyət və təzahür (hadisə) arasında möhkəm qarşılıqlı əlaqələri vardır.
Təsadüfi deyildir ki, mahiyyət anlayışından danışarkən onun məzmun anlayışına 
yaxın olduğu qeyd olunur. Lakin onlar bir–
birinin eyni deyildir. Çünki məzmun 
müəyyən predmeti təşkil edən bütün ünsürlərin və proseslərin məcmusu olduğu 
halda, mahiyyət predmetin başlıca daxili, nisbətən sabit tərəfidir və ya onun 
tərəfləri və münasibətlərinin məcmusudur. Mahiyyət predmetin təbiətini 
müəyyən edir, predmetin bütün qalan tərəfləri və əlamətləri mahiyyətdən irəli 
gəlir.
Təzahür isə mahiyyətin bilavasitə xarici vasitəsidir, onun meydana çıxması 
formasıdır.
Dialektik fəlsəfə elmi və əməli fəaliyyətin nailiyyətlərini ümumiləşdirərək, 
mahiyyət ilə təzahürün vəhdət təşkil etdiyini irəli sürür. Doğrudan da məzmun və 
formada o
lduğu kimi, mahiyyət ilə təzahür də qarşılıqlı əlaqədədir, qırılmazdır. 
Əslinə qalanda mahiyyət təzahür edir, təzahür mahiyyətlidir. Təzahür eyni 
mahiyyətdir, lakin bilavasitə gerçəkliklə meydana çıxması cəhətdən götürülmüş
-
dür. Təzahür gerçəkliyin xarici, səth tərəfidir, şeylərin ayrı –
ayrı xassələri, 
momentləri, cəhətləridir. Mahiyyət həmin təzahürlər, müxtəlif momentlər, 
tərəflərdir, lakin ən sabit, dərin, ümumi şəkildə götürülmüşdür. Bəzən mahiyyəti 
obrazlı şəkildə sürətli çayın nisbətən sakit, güclü, dərin axını ilə müqayisə edirlər.
Maraqlı cəhətlərdən biri budur ki, bir təzahürdə hökmən mahiyyət aşkara 
çıxır, lakin tam şəkildə deyil, onun müəyyən bir hissəciyi aşkara çıxır. Əslində 
təzahür mahiyyəti tamamilə əhatə etmir, onu yalnız hər hansı bir tərəfdən 
səciyyələndirir. Bununla yanaşı, xalis mahiyyət, yəni heç bir şeydən meydana 

---

çıxmayan mahiyyət də yoxdur. Hər bir mahiyyət özünü bir sıra təzahürlərdə 
büruzə verir.
Bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, mahiyyət ilə təzahür nəinki vəhdət 
təşkil edir, habelə onlar bir –
birinə əksdir, bunlar heç zaman bir –
birinə mütabiq 
gəlmir. Onların əksliyi gerçək predmetlərinin özlərinin daxili ziddiyyətlərinin 
ifadəsidir. Çox vaxt mahiyyət də üzdə olmur, yəni görünmür. O, gizlidir, bilavasitə 
müşahidə oluna
bilmir. Mahiyyət yalnız predmetin uzun müddət hərtərəfli 
öyrənilməsi prosesində aşkara çıxarıla bilər. Əgər şeylərin təzahür forması bir –
birinə bilavasitə müvafiq olsaydı, onda hər hansı bir elm gerçəksiz olardı 
(K.Marks). Bu, o deməkdir ki, elmin vəzifəsi məhz gerçəkliyin çoxlu təzahürləri, 
xarici tərəfləri, cəhətləri arxasında mahiyyəti, bunların əsasını təşkil edən daxili, 
dərin prosesləri axtarıb tapmaqdan ibarətdir. Təzahürlər iki tip olur: 1. Adekvat 
təzahürlər və 2. Adekvat olmayan təzahürlər. Zah
irilik qeyri 
–
adekvat tipi kimi iki 
növə bölünür: a) mahiyyət daxili və b) mahiyyətlərarası.
Ümumiyyətlə, “təzahür” və “mahiyyət” kateqoriyalarının təhlili zamanı həmin 
tiplər onların hər ikisinə aid edilir. Çox vaxt təzahür həm hadisə, həm reallıq, həm 
p
roses kimi də başa düşülür. Əslinə qalanda isə bu, mahiyyətin təzahürüdür.