ümumi- ayrıca götürülmüş xüsusi əşya, hadisə və prosesin başqaları ilə oxşar, ümumi cəhətlərinin birgə ifadəsi vasitəsi, məcmusudur; ümumi - təkin başqaları ilə eyni qrup, sinif və millətə mənsub olduğunu bildirən ümumi əlaqələr sisteminin ifadəsidir. Gerçəklikdə konkret real predmet təkdir; lakin mütləq tək predmet mövcud
ola, yaşaya bilməz; o, yalnız ümumi ilə, milyon tellərlə başqaları ilə əlaqə və
vəhdətdə mövcuddur. Odur ki, konkret real predmet həm də ümumidir, başqaları
ilə əlaqədə mövcuddur. Ümumi ilə tək arasında möhkəm dialektik qarşılıqlı əlaqə
vardır.
Xüsusi. Xüsusi- ümumi ilə təkcə arasında əlaqə formasıdır; təki ümumiyə aparan əlaqədir, yoldur. Hər bir
əşya, hadisa və
prosesdə tək və ümumi
arasındakı dialektik qarşılıqlı əlaqəni “xüsusi” fəlsəfi kateqoriyası ifadə edir.
Məsələn,
bitki ümumini, taxıl xüsusini, arpa təki ifadə edir və
s.
Tək, xüsusi və ümumi kateqoriyalarının dialektikasının, nəzərə alınmasının
insan fəaliyyəti üçün mühüm əhəmiyyəti vardır. Hər şeydən əvvəl, onlar arasında
əlaqənin nəzərə alınması ciddi idrakı əhəmiyyət kəsb edir. Biz tədqiqat prosesində
həmişə təkdən başlayıb ümumiyə doğru, ən ümumi qanunauyğunluqları dərk
etməyə doğru getməliyik və ya ümumi qanunauyğunluqları mənimsəmə ilə tək
-
tək hadisə və proseslər müəyyən ümumiləşdirici nəticələrə gəlməliyik. Tək və
ümuminin nisbətini nəzərə almadan heç bır obyektin düzgün tədqiq və dərk
edilməsi mümkün deyildir.
Tək,
xüsusi
və
ümumi
arasındakı
qarşılıqlı
əlaqələrin
düzgün
mənimsənilməsinin həm nəzəri, həm də ciddi ictimai
-
praktiki əhəmiyyəti vardır.
Bu qarşılıqlı əlaqələri nəzərə almadan yalnız ümumi olana istinad etmək, yalnız
ümumini əsas götürmək nəzəriyyədə ehkamçılığa; yalnız təki əsas götürmək isə
təftişçilik mövqeyinə gətirib çıxara bilər. Hər iki hal nəzəriyyədə həqiqətə nail
olmağa imkan verməzdi. İctimai
-
praktiki fəaliyyətdə də tək və ümuminin nisbə
ti
ciddi nəzərə alınmalı, əlaqələndirilməlidir. Belə olmadıqda bir region, bir millət və
xalqın sosial
-
siyasi və iqtisadi inkişafı təklənər, ümumidən ayrılar, tənəzzülə
uğraya bilər.
