Obyektiv və subyektiv idealizmin qədim və müasir nümayəndələri
şüuru
(ruhu)
, hansı şəkildə olmasından asılı olmayaraq (“Dünya ruhu”, “Mütləq ideya”,
insan şüuru və s.) maddi gerçəkliyin əsasına qoymuş, onu materiyaya nisbətən
müəyyənedici və ilkin substansiya hesab etmişlə
r. Platondan Hegelə qədər, Fixte, Şellinq, Berkli və başqaları real gerçəkliyin şüurdan asılı olduğunu müxtəlif formalarda əsaslandırmağa çalışmışlar . C.Berkli şüurun (“ruhun”) müəyyənediciliyini, onun fəallığı ilə əsaslandırırdı. Hegel şüuru “subyektiv ruh” adlandırsa da. nəhayət onu “obyektiv ruhla” eyniləşdird i. Yeni dövrün xüsusilə XVII - XVIII əsərlərin fəlsəfəsində şüura münasibətdə də müəyyən dəyişikliklər baş vermişdir. R.Dekart iddia edirdi ki, şüur (ruh) gerçəkliyin mövcudluğunu şərtləndirir. O, deyirdi ki, əgər mən müəyyən hadisə və prosesin mövcudluğun
a
etiraz edirəmsə, deməli “Mən fikirləşirəm”. Lakin ancaq mövcud olanlar haqqında
fikirləşmək ola bilər. Deməli, “mən fikirləşirəmsə, mən mövcudam”. “Əgər
fikirləşməyim kəsilsə, deməli, mövcud deyiləm”. Onun fikrincə ancaq “fikirləşən
əşya
-
ruh, zəka, şüu
r -
mövcudluğun əsasıdır”. “Ruh, şüur fikirləşir, can, bədən
hərəkət edir, yaşayır”. Şüur, təfəkkür “fikirləşən substansiyanın” fəaliyyətidir,
müstəqil mövcuddur, bədəndən, maddi olandan asılı deyildir. Materiya da
“fikirləşən substansiyadan” asılı deyildir. Dekart bununla da şüura münasibətdə
materializm və idealizm mövqelərini birləşdirməyə çalışır, lakin etiqada deyil,
zəkaya, idraka üstünlük verirdi.
Yeni dövr filosoflarından olan
T.Hobbs təfəkkürün əsasını duyğuların təşkil
etdiyi, duyğuların isə insanın bədən üzvlərinin və daxili hissələrinin hərəkəti
nəticəsi olduğunu təsdiq edirdi
.
