FəLSƏFƏ, onun predmeti VƏ CƏMİYYƏTİn məNƏVİ İNKİŞafinda rolu

atributu
, elə zəruri əlamətidir ki, bunsuz materiya natamam, yarımçıq olardı.
 
Lakin Spinozadan fərqli olaraq Engelsə görə materiya öz inkişafının ən yüksək
zirvəsində “düşünən ruhun” təşkil etdiyi bir sıra xassə və qabiliyyətlər törətmişdir.
Şüurun yaranınasına dair bu konsepsiya onun təbiəti haqqında məsələnin 
də pozitiv həllinə imkan verirdi. 
Sual olunur: görəsən materiyanın təşkilinin ən 
yiiksək səviyyəsində şüurun yaranmasına səbəb olan xassəsi hansıdır?
Materiyanın ən ümumi xassəsi olan, “duyan materiya” ilə “duymayan materiya” 
arasında əlaqə yaradan “inikas” xassəsidir
. 
İnikas materiyanın bünövrəsində duran ən ümumi xassədir
. O, 
predmetlərin qarşılıqlı təsirinin universallığı ilə şərtlənir. 
Maddi aləmin bütün 
obyektləri, prosesləri öz aralarında fasiləsiz qarşılıqlı əlaqə və təsirdədirlər. 
Qarşılıqlı təsirdə olan obyektlərin biri digərində müəyyən “iz” buraxmaqla onları 
müvafıq dəyişikliyə uğradır.
Başqa sözlə, qarşılıqlı təsir prosesində təsirə məruz 
qalan obyekt və proses öz dəyişmələrində təsir göstərən obyektin, hadisənin, 
prosesin müəyyən xassələrini yenidən hasil edir
. 
Deməli, materiyanın atributiv 
xassəsi olmaq etibarilə inikasın mahiyyəti aşağıdakindan ibarətdir
. 
A obyekti B obyektinə təsir edərək onda müəyyən dəyişikliklər yaradır. Bu 
dəyişiklik isə bundan ibarətdir ki, B obyekti A obyektinin strukturunu və bir sıra 
funksional münasibətlərini özündə yenidən hasil edir. B obyektinin bu xassəsi 

---

bütün maddi sistemlər üçün ümumi olub materiyanın “inikas” x
assəsi adlanır
. 
Məsələn, insanın güzgüdə əksi, dəmirin rütubətdə paslanması, elektronun eleklrik 
sahəsində meyl etməsi, həyat şəraitinin dəyişməsilə orqanizmin rəngini və 
formasını dəyişməsi və s. inikasa misal ola bilər.
Yuxarıda gostərilən mənada inikas hər yerdə, ixtiyari qarşılıqlı təsir 
prosesində
mövcuddur. Hər bir qarşılıqlı təsir inikas momentini 
- bir maddi 
törəmənin digər maddi törəmədə əks olunmasını ehtiva edir. İnikasın atributiv 
xarakteri hərəkətin özünün atributiv xarakterindən törəyir. Hərəkət və qarşılıqlı 
təsirin mövcud olduğu hər yerdə inikas vardır.
Həm də inikas bütövlükdə qarşılıqlı 
təsir olmayıb, onun yalnız bir momenti, tərəfidir
. 
Qarşılıqlı təsir ikitərəfli (təsir və 
əks təsir) olduğu halda inikas bu prosesdə yalnız müəyyən münasibət kimi çıxış 
edir
. Real inikas prosesləri maddi qarşılıqlı təsir əsasında yaranıb, onları tələb 
etsələr və əksinə, inikas xassəsi yalnız maddi qarşılıqlı təsirlərdə təzahür etsə də, 
qarşılıqlı təsir və inikas anlayışlarını eyniləşdirmək olmaz. İnikası materiyanın 
bünövrəsində duran atributiv xassə kimi səciyyələndirməklə fəlsəfə duyğu, 
qavrayış və psixikanı, insan şüurunun genezisini başa düşmək üçün müqəddəm 
şərtləri formulə etmiş olur.
Bu müqəddəm şərtlərdən başlıcası budur ki, inikasın 
ixtiyari forması və növü yalnız inkişafın müxtəlif səviyyələrində 
duran maddi 
törəmə və sistemlərin qarşılıqlı təsiri çərçivəsində meydana gəlib mövcud olurlar
.