Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya ġöbə: “Mamalıq iĢi”

 
Yeni doğulmuĢların sinir sistemi xəstəlikləri zamanı  
müayinə və müalicə üsulları 
 
  MSS funksiyasının yüngül pozulmaları zamanı yaxşı qulluq və şəraitlə yanaşı qələvi içki (4% 
natrium hidrokarbonat 5% qlükoza məhlulu, 1 çay qaşığı gündə 3 dəfə), B
12
, K vitamin, kalsum-xlorid, 
bromid, fenobarbital təyin olunur. Orta ağır dərəcədə kompleks müalicə məqsədilə xəstəyə hipoksiyanı 
aradan  qaldıran  tədbirlərlə  yanaşı  hemostatik  preparatlar  –  rutin,  vikasol,  kalsium-xlorid,  kalsium-
qlükonat təyin edilir. Dehidratasiya üçün furosemid, maqnezium sulfat, panangin, kalium asetat verilir. 
Uşaqlarda  MSS  zədələnməsinin  ağır  formasında  sakit  şərait  yaradılır,  başa  buz  qoyulur,  hemostatik 
terapiya təyin edilir.  
  C vitamini təyin edilir. Bütün bu maddələr katetr vasitəsilə ardıcıllıqla göbək venasına yeridilir. 
İnfuzion  terapiyanı  4-5%  natrium  hidrokarbonatdan  başlamaq  məsləhət  görülür.  Mayenin  ümumi 
miqdarı  çəkisindən  asılı  olaraq  90-140  ml-ə  bərabər  olmalıdır.  Böyrəküstü  vəzinin  fəaliyyət 
çatışmamazlığında, arterial təzyiq aşağı olduqda infuzion terapiya ilə yanaşı hidrokartizon 5% qlükoza 
məhlulunda,  1  kq  çəkiyə  venaya  sutkada  2-3  dəfə  hidrokartizon  yeridilir,  sonra  isə  göstəriş  olduqda 
prednizalon istifadə edilir. Damarların rezistentliyini artırmaq, perivaskulyar ödemi azaltmaq, toxuma 
tənəffüsünü dərinləşdirmək məqsədilə venaya 1-2 ml 5% -li askorbin turşusu, 1 ml 10-20% -li qlükoza 
məhlul, 1 TV insulin və kokarbaksilaza yeridilir. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 135
 
 
 
 
  Oyanma  və  qıcolmalar  zamanı  dehidratasiya  ilə  yanaşı  maqnezium  sulfatdan,  fenobarbital, 
aminazindən istifadə olunur. Tənəffüs çatışmamazlığı zamanı nəfəs yollarının seliyini sonradan sonra, 
ağciyərin  süni  ventilyasiyasını  təmin  etmək  məqsədilə  orqanizmə  hava  ilə  oksigenin  qarışığını 
yeritmək lazımdır. Ağır hallarda maska vasitəsilə uşağa oksigen verməyin effekti olmadıqda intubasiya 
edilir  və  traxeyanı  təmizlədikdən  sonra  Bita-1  aparatı  ilə  süni  nəfəs  verilir,  mədəyə  10-25  ml,  4-5% 
natrium hidrokarbonat məhlulu yeridilir. Hipetermiya ilə mübarizə məqsədilə başa, böyük damarların 
üzərinə buz qoyulur, eyni zamanda 5% analgin məhlulu tətbiq edilir. Tənəffüs pozulduqda, onun ritmi, 
dərinliyi və sürəti dəyişdikdə, apnoye, görmə olduqda uşağı oksigen palatasına yerləşdirməklə yanaşı, 
əzələyə  0,1-0,2  ml,  1,5%  etimizol  məhlulu  yeridilir.  Ürək  fəaliyyətini  yaxşılaşdırmaq  məqsədilə 
venaya 0,1 ml 0,06% korqlükon məhlulu vurulur. Subaraxnoidal qansızmalarda bakterial infeksiyanın 
qarşısını  almaq  üçün  penisillin  və  ya  onun  yarımsintetik  preparatlarından  istifadə  olunur.  Doğuş 
travması keçirəndən 3-4 həftə sonra MSS fəaliyyətini tez bərpa etmək məqsədilə kompleks müalicəyə 
B
1
 vitamini, B
12
 vitamini, serebrolizin əlavə olunur. Serobrolizindən qıcolma və hidrtosefal sindromda 
istifadə  etmək  olmaz.  Qlütamin  turşusu  zədələnmiş  toxumanınn  trofik  funksiyasının  bərpasına  səbəb 
olur.  Reparasiya  dövründə  qlütamin  turşusundan  metionindən,  aminolondan  istifadə  edilir.  Bu 
preparatlarla  yanaşı  anabolik  stimulyatorların  tətbiqindən  (retabolil,  nerobol,  apilak)  müsbət  effekt 
alınır.  Bərpa  dövründə  yeni  doğulmuş  və  ilk  aylarda  olan  uşaqların  müalicəsində  əsas  yer  bədən 
tərbiyəsinə  və  massaja  verilir.  Aparılan  kompleks  müalicənin  nəticəsində  damar  tonusu  normallaşır, 
orqanizmin  ümumi  reaktivliyi  artır.  Sinir  sisteminin  zədələnməsini  10-12-ci  günündən  başlayaraq 
bütün uşaqlara, xüsusilə hərəki pozulmalarda massaj və bədən tərbiyəsi təyin edilir. MSS-nin hipoksik 
zədələnmələri  nəticəsində  nitq  pozulmaları  olur.  Bununla  əlaqədar  nitq  qüsurlarının  pofilaktikası 
məqsədilə vaxtında loqopedin müalicəsi də lazımdır.  
Yeni doğulmuĢların sinir sistemi xəstəlikləri zamanı tibb iĢçisinin taktikası 
  Kəllədaxili qansızma şəklində olan doğuş travması yeni doğulmuşların ən ağır xəstəliklərindən 
biridir.  Belə  uşaqlar  üçün  xüsusi  palata  ayrılmalı  və  ayrıca  tibb  işçisi  postu  təyin  edilməlidir.  Bu 
uşaqlara  qulluq  və  müalicə  zamanı  əsas  şərt  istirahət  və  sakitliyə  riayət  etməkdir.  Bütün  qulluq 
tədbirləri olduqca ehtiyyatla və bacarıqla keçirilməli, bu zaman uşağın çarpayıdan götürülərək narahat 
edilməsinə yol verilməməlidir. Çarpayıda uşaq baş tərəfi qaldırılmış vəziyyətdə yatızdırılmalıdır, çünki 
bu  vəziyyətdə  o  daha  yaxşı  nəfəs  alır  və  gəyirmə  hallarında  aspirasiyanın  qarşısı  alınır.  beyin 
toxumasının oksigenə böyük ehtiyacı olduğunu nəzərə alaraq xəstə uşağın oksigenlə bol nəfəs alması 
təmin  edilməlidir.  Həkimin  təyinatına  görə  kranioserebral  hipotermiya  təyin  edilir.  Həyatının  birinci 
günləri  uşağa  ancaq  anasının  döşündən  sağılmış  süd  verilir.  Travmalı  uşaqların  sorma  və  udma 
refleksləri pozulduğu üçün onlar zond vasitəsilə yedizdirilir. Aspirasiyanın qarşısını  almaq üçün ağız 
boşluğunda  tənəffüs  yollarının  yuxarı  hissəsində  toplanmış  selik  və  gəyirilmiş  kütlə  sorulub  kənar 
edilməlidir.  Uşağa  ancaq  həkimin  təyinatı  ilə  döş  verilir,  əmərkən  sianoz  əmələ  gələrsə  dərhal  uşağı 
anasının  döşündən  ayıraraq,  onu  rütubətləndirilmiş  oksigenlə  nəfəs  almasını  təmin  edirlər.  Mübadilə 
pozulduğu  və  toksikoz  inkişaf  etdiyi  halda  xəstə  uşağa  tez-tez  10%-li  qlükoza  məhlulu  içizdirilir. 
Dəridə  quruluq  və  distrofik  dəyişikliklər  müşahidə  olunduqda  dəriyə  steril  bitki  yağı  çəkilir  və  A 
vitamini  verilir.  Ağız  və  dodaqların  selikli  qişası  qlükoza  və  izotonik  natrium-xlorid  məhlulu  ilə 
isladılır, gözün buynuz qişasının yaşlanması olduqda ona 1 damcı A vitamini damızdırılır. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 136
 
 
MÖVZU 7 
 
MƏRKƏZĠ SĠNĠR SĠSTEMĠNĠN ĠNTOKSĠKASĠYALARI  
ZAMANI ĠLK TĠBBĠ YARDIM 
 
  Karbon qazı ilə zəhərlənmə Xəstəni təcili olaraq təmiz havaya çıxartmaq, lazım gəldikdə süni 
yolla tənəfüs vermək lazımdır. Vena daxilinə 20-40 ml 40% qlükoza, vitaminlər verilməlidir.  
  Metil  spirti  ilə  zəhərlənmə.  Zəhərlənmənin  ilk saatında mədə-bağırsaq sistemi  yuyulmalıdır; 
dəri altına kamfora, kofein vurulmalıdır. Venaya 30-40 ml 40% qlükoza yeridilməlidir. Dəri altına B
1
 
B
6
 B
12
 vitaminləri, dibazol vurulmalıdır. 
  FOB – ilə zəhərlənmə (fosfor- orqanik birləĢmələr) Mədə-bağırsaq sistemi yuyulmalıdır. 
  I  mərhələdə: dəri altına 2-3 ml 0,1% atropin hər 1-3 saatdan bir ağızda quruluq olunca, əzələ 
daxilinə 2 ml 2,5 aminazin və 10 ml 25% maqnezium sulfat. 
  II mərhələdə: venaya 3 ml 0,1 % atropin 15-20 ml qlükoza ilə 2-3 saatdan bir ağızda quruluq 
əmələ  gələnədək.  Qıcolma  zamanı  1,0  ml  25%-li  benzoheksoniy,  əzələ  daxilinə  10  ml  25%-li 
maqnezium sulfat,  vena  daxilinə 5 ml 10%-li barbamil  və  4%-li hidrokarbonat  natrium 100 ml. Dəri 
altına xolinesterazanin reaktivatorunu – dipiroksim 1ml 15%. 
  III mərhələdə: ağ ciyərlərin süni ventilyasiyası, vena daxilinə 0,1%-li atropin 20-30 ml, əzələ 
daxilinə, vena daxilinə  reaktivator izonitrazin  3 ml 40%-li və dipiroksim  1 ml 15%-li,  əzələ daxilinə 
300 mq hidrokortizon, antibiotiklər. 
  Botulizmdə bulbar sindrom: İlk saatlarda botulizmə qarşı zərdab vurulur, 10-12 saat ərzində 
effekt  olmursa  zərdabın  vurulması  təkrar  olunur.  Mədə  yuyulur  (aktivləşmiş  kömürlə)  və  təmizləyici 
imalə edilir. Qan buraxılır və vena daxilinə izotonik məhlul, 5%-li qlükoza, lobelin. sititon vurulur. 
  Xlor birləĢmələi ilə zəhərlənmə: Mədə zondla yuyulmalıdır, bağırsaqlar boşaldılmalıdır. Vena 
daxilinə  10  ml  10%-li  kalsium  qlükonat,  10  ml  10-li  kalsium  xlorid,  dəri  altına  3  ml  1%-li  nikotin 
turşusu,  2  ml  5%-li  tiamin,  600  mq  vitamin  B
12
  əzələ  daxilinə  vurulmalıdır.  Qıcolma  zamanı  əzələ 
daxilinə 5 ml 10%-li barbamil yeridilir. Hipoxloremiyanı aradan qaldırmaq üçün 10%-li natrium xlorid 
10-30 ml vena daxilinə vurulur. 
  Dərman  preparatları  ilə  zəhərlənmə:  Komatoz hal  zamanı mədəni  zondla  yumaq, sonra isə 
30  qr  maqnezium  sulfatı  100  ml  suda  vermək  lazımdır.  Vena  daxilinə  4%-li  natrium  hidrokarbonat 
vurulur. Ağır hallarda hemodializ tərtbiq edilir. 10 ml 10%-li bemeqrid sutkada 100 ml qədər vurulur. 
Dərin koma zamanı bemeqrid əks göstəricidir. 
  QurğuĢunla  zəhərlənmə: Müalicə-15-20 gün müddətində 0,05%-li prozerin məhlulundan 1-2 
ml, 1%-li qalantamin məhlulundan 0,5 ml dəri altına vurmaq lazımdır. Vitamin B, dibazol və s. işlədilə 
bilər.  İflic  vurmuş  əzələlərə  massaj,  müalicə  gimnastikası  və  fizioterapevtik  müalicə  üsulları  tətbiq 
olunmalıdır. 
  Profilaktika  –  qurğuşunla  əlaqədar  istehsalatda  işləyənlər  mütləq  profilaktik  müayinədən 
keçməlidir.  əgər  qurğuşunla  zəhərlənmə  əlamətləri  tapılarsa,  xəstəni  digər  işə  keçirmək,  yaxud 
vəziyyətinin ağırlığını nəzərə alaraq ona növbədənkənar məzuniyyət vermək və müalicəyə göndərmək 
lazımdır.  İstehsalatda  iş  şəraitinin  yaxşılaşdırılmasına,  havanın  təmizlənməsinə  xüsusi  diqqət 
verilməlidir. iş otağında qida qəbulu qadağan edilməlidir. İş paltarları vaxtında dəyişdirilməlidir.  
 
Vegetativ sinir sisteminin xəstəlikləri zamanı ilk tibbi yardım 
 
 
Miqren  Xəstəyə  ciddi  rejimi  yaratmaq,  vaxtında  yemək,  təmiz  havada  gəzmək  və  yatmaq 
lazımdır. Ağrılar zamanı antipirin, fenasetin təyin edilir. Erqotamin damcı və yaxud inyeksiya şəklində 
0,05-0,1%-li məhlulu, rigetamin dilin altına 1 tablet təyin edilir. Çox vaxt vena daxilinə kalsium xlorid 
vurulur, dihidroerqotimin təyin edilir, xəstələrə darsonvalizasiya, tətbiq edildikdə müsbət nəticə verir. 
Son zamanlar sandromiqran, kavinton, oksetalon, sinement, fenozepam tətbiq edilir. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 137
 
 
  Örə Allergik reaksiyanı verən allergeni aradan qaldırmaq lazımdır. Dəridə gicişmə olduqda ona 
mentol  spirti  (70%  spirt  və  0,25  qr  mentol  qarışığı)  0,5%-li  salisil  spirti  məhlulu  sürtmək  lazımdır. 
Ödem  udlaq,  qırtlaq  nahiyyəsini  tutduqda  ona  adrenalin  məhlulu  sürtülüb,  daxilə  isə  efedrin  təyin 
etmək lazımdır. Vena daxilinə 30%li kalsium hiposulfat 10 ml, 10%-li kalsium xlorid 5 ml, dimedrol 
0,05 qr 2 dəfə, suprastin 0,025 qr 3 dəfə. Xroniki halda bunlarla yanaşı 5 mq 3 dəfə prednizalon verilir. 
  Diensefal  sindrom  –beyin  şişi  nəticəsində  baş  vermişsə,  şişi  mütləq  cərrahi  yol  ilə  kəsib 
götürmək lazımdır. Xəstəlik əgər infeksiya nəticəsində meydana cıxmışsa, həmin etioloji amilə qarşı 
mübarizə  aparılmalıdır.  Lakin  diensefal  sindromun  müalicəsimndə  simpatik  yaxud  parasimpatik 
əlamətlərin  üstünlüyünü  nəzərə  alıb  bu  sistemlərin  tonusunun  azaldılmasına  çalışmaq  lazımdır. 
Simpatik  fəallığı  azaltmaq  məqsədi  ilə  xəstəyə  rezerpin  (0,1%-li  10-15  damla),  paxikarpin  (0,1  q 
gündə 2 dəfə) və s. təyin edilir. Parasimpatik sinir sisteminin tonusunu təmizləmək məqsədilə atropin 
(1 mq, gündə 1-3 dəfə), yaxud aminazin yaxşı nıticə verir. Kəskin asteno-nevrotik əlamətlərlə cərəyan 
edən vegetativ damar pozğunluqları zamanı aminazin (25 mq gündə 2 dəfə) rezerpin (0,001 q, gündə 2 
dəfə,  yeməkdən  sonra  1  tablet),  meprotan  (0,2  q,  gündə  3  dəfə  1  tablet)  vermək  məsləhətdir.  Bəzən 
dimedrol, suprastin (25 mq, gündə 2-3 dəfə) təyin edilir.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 138
 
 
MÖVZU 8 
 
PSĠXĠ FƏALĠYYƏTĠN SFERALARININ POZULMALARI ZAMANI TĠBB 
ĠġÇĠSĠNĠN TAKTĠKASI-DUYĞU, QAVRAMA, TƏFƏKKÜR, NĠTQ,  
ĠNTELLEKT 
 
  Qavramanın müxtəlif pozulmalarında tibb işçiləri xəstələrin şikayətlərinə diqqətlə qulaq asmalı, 
xəstələrlə mübahisə edilməməlidir. Əgər belə pozulmaları ilk dəfə tibb işçisi görmüşsə mütləq həkimə 
xəbər  verməlidir.  Xəstələrdə  hallünasiyalar  olduqda  daima  nəzarət  edib  həkimə  bildirməlidir. 
Hallüsinasiyalar  (xəyali  hadisələr)  -tez-tez  baş  verən  psixi  pozğunluqdur.  Hallüsina-siyanın  təsiri 
altında  xəstə  ünsiyyətsiz  olur,  çox  vaxt  öz  təəssüratlarını  gizlədir  .  Hallüsina-siyaya  qapılmasından 
şübhə edilən xəstələr sutka ərzində ciddi nəzarət altında olmalıdır. Bu xəstələr az ünsiyyətli olur və tək 
qalmağa çalışırlar. Qoxu hallüsinasiyalarında xəstələr burun pərlərinin tıxayır və uzun müddət yeməyi 
iyləyirlər.  Xəstələr  gözlənilməz  hərəkətlər  edərək  ətrafdakılara  hücum  edə  bilərlər.  Bu  xəstələr  çox 
vaxt  yeməkdən  və  dərmanlardan  imtina  edir.  Tibb  işçisi  xəstələrə  nəzarət  etməklə  bərabər,  gigiyena 
tədbirlərinin  yerinə  yetirilməsinə  və  xəstələrin  yedizdirilməsinə  də  fikir  verir.  Xəstələr  yeməkdən 
imtina  etdikdə  onları  zondla  yedizdirirlər.  Xəstənin  dərman  qəbul  etməməsini  ağız  boşluğunu 
yoxlamaqla  müəyyən  edirlər  .  Hallüsinasiya  həyəcanlı-lığı  şiddətləndikdə  tibb  işçisi  həkimi  çağırır, 
lakin həkim gələnə qədər də bu vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görür. 
  Psixomotor  pozğunluq – bir çox psixi xəstəliklər çərçivəsində inkişaf edərək, təxirəsalınmaz 
tibbi  yardıma  ehtiyacı  olan  kəskin  cərəyan  edən  xəstəlikdir.  Bu  həyəcanlı  hərəki  reaksiya  zamanı 
xəstələr  vurnuxur.  ora-bura  qaçır,  ağız-burnunu  qırışdırırlar,  bu  zaman  onlar  özlərini  və  ətrafdakı 
şəxsləri zədələyə bilərlər: nitqləri çox vaxt rabitəsiz, dolaşıq və qırıq-qırıq olur. Belə hallarda, birinci 
növbədə,  həkim  çağırmaq  və  xəstəni  təcrid  etmək  lazımdır.  Həkim  gələnə  qədər  onun  immobilizə 
olunması üçün lazımi tədbirlər görülməlidir. Ən səmərəli tədbirlər və saxlanmasının əsas üsullarından 
istifadə  edərək  onu  yatağa  uzandırmaqdır.  Tibb  işçisi  kəskin  həyəcanlanma  vəziyyətini  aradan 
qaldırmaq  üçün  lazım  olan  tədbirləri  müstəqil  görməlidir.  Belə  hallarda  ən  effektli  tədbir  1  ml 
kordiamin  ilə  2-4  ml  2,5%-li  aminazin  və  ya  tizersin  məhlulunun  əzələyə  yeridilməsidir.  Arterial 
təzyiqin birdənbirə çox azalması ehtimalını nəzərə alaraq inyeksiyadan sonra xəstəni 1-2 saat ərzində 
uzandırmaq və bu zaman onun nəbzinə və arterial təzyiqinə fikir vermək lazımdır. əgər coşğunluq bir 
saat  ərzində  sakitləşməzsə  inyeksiyanı  təkrar  etmək  olar.  Xəstədə  coşğunluğun  ürək-damar 
pozğunluqları ilə birlikdə baş verməsi aminazin və tizersinin tətbiqinə qismən əks göstəriş olduğu üçün. 
belə hallarda əzələyə və ya venaya 2-4 ml diazepam yeridilir.  
  Sayıqlama – bir çox psixi xəstəliklərin simptomu olub, xəstəliyin təsirilə əmələ gələn və təkzib 
edilə  bilməyən  yalnış  fikir  və  ya  mülahizələrdən  ibarətdir.  Xəstələrin  hərəkətləri  sayıqlamanın 
xüsusiyyətlərindən  asılı  olaraq,  təhlükə  yarada  bilər.  Ola  bilər  ki,  xəstə  əslində  olmayan  (xəyali) 
təqibedicilərə hücum etsin və ya heç gözlənilməyən başqa hərəkətlər törətsin. Xəstələrin öz təəsürat və 
fikirlərini  gizlətdikləri  nəzərə  alınarsa  onların  hərəkətlərinini  bədbəxt  hadisə  törədəcəyini  gözləmək 
olar.  
 Sayıqlama  təəsüratına  malik  olan  xəstələr.  adətən  gərgin  vəziyyətdə.  hamıdan  şübhələnən  və 
dinməz-danışmaz  olurlar,  suallara  cavab  verməkdən  boyun  qaçırırlar,  çox  vaxt  yeməkdən  də  imtina 
edirlər. Bunu nəzərə alaraq, tibb işçisi bu xəstələr üzərində diqqətli müşahidə və nəzarət aparmalı, həm 
də  onlara  qida  və  dərmanların  vaxtında  verilməsinə  diqqət  yetirməlidir.  Nitq  pozğunluğu  bir  qədər 
çətinlik törədir. Belə ki, tibb işçiləri xəstələrin danışığını başa düşmür, eyni zamanda xəstələr də onlara 
verilən  sualları  və  müraciəti  başa  düşmürlər.  Belə  xəstələrə  qulluq  tibb  işçisindən  böyük  hövsələ. 
nəzarət  və diqqət  tələb edir.  İntellekt  pozğunluğu olan xəstələr onlara qulluq  edən tibb işçilərinə çox 
əziyyət  verir.  Belə  şəxslər  sualları  çox  vaxt  düzgün  başa  düşmür,  onların  qeyri-adekvat  cavab  və 
hərəkətləri ətrafdakıları qıcıqlandırır. Onlarla münasibətin ən yaxşı forması xeyirxahlıqdır. 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 139
 
 
İntellektin tədqiqinin ən yaxşı üsulu s orğudur. Bundan əlavə xüsusi cədvəllərdən, eksperimental 
psixoloji  test  və  sınaqlardan,  hal-hazırda  isə  Bine-Simon  və 
Veksler  psixoloji  testlərindən  istifadə  edilir.  İntellekt 
pozğunluğu (ağıl zəifliyi) - əqli qabiliyyətin zədələnməsi ilə 
anadangəlmə  və  ya  sonradan  qazanılmış  psixi  xəstəlikdir. 
Dərin idiotiya halında olan xəstələr özünə xidmət edə bilmir 
və  pinti  olurlar,  onların  həmişə  tibb  işçilərinin  qulluq  və 
nəzarətinə ehtiyacı vardır. İmbesil və debil vəziyyətində olan 
xəstələri müəyyən əmək vərdişlərinə alışdırmaq olar. Bu işlə 
xüsusi təlim görmüş tibb işçiləri məşğul olmalıdır. Sonradan 
qazanılmış ağıl zəifliyi (demensiya) halında-psixi fəaliyyətin 
marazim (ən aşağı ağıl zəifliyi)dərəcəsinə düşməsi müşahidə 
olunur.  Belə  xəstələr  çox  acgöz  olurlar,  hətta  yeyilməyən 
şeyləri də uda bilirlər. Marazm halında fiziki zəiflik (haldan 
düşmə)müşahidə  olunur.  Xəstələr  tibb  personalının  daimi 
qulluq  və  nəzarətinə  möhtacdırlar.  Ağıl  zəifliyi  olan  şəxslər 
adətən işləyə bilmir, onlara dövlət yardımı göstərilir.  
 
Psixi fəaliyyətin sferalarının pozulmaları zamanı tibb iĢçisinin taktikası 
yaddaĢ, diqqət, düĢüncə, emosional, hərəki-iradi sfera 
 
  Müxtəlif  şəkilli  düşüncə  pozuntularında  tibb  işcisi  xəstəyə  yardım  göstərdikdə  onların 
münasıbəti  də  fərqli  olmalıdır.  Xüsusilə  düşüncənin  dumanlı  halında  çox  ehtiyatlı  olmaq  lazımdır. 
Çünki bu zaman xəstələr ətrafdakılar üçün qorxulu olur. Belə hallarda tibb işçisi dərhal həkimə xəbər 
verməli,  özü  isə  nəzarəti  artırmalıdır.  Amentiv  vəziyyətdə  olan  xəstələr  ətrafdakılar  üçün  təhlükə 
yaratmasalar da, onların psixi və somatik vəziyyətləri ağırlaşır. Bu vaxt nəbz, tənəffüsə və s. nəzarət 
artırılmalıdır. oneyroid vəziyyət inkişaf etdikdə xəstə özünə və ətrafdakılara qarşı təhlükəli olur. Əgər 
yuxuda  gəzmək  hadisəsi  baş  versə,  tibb  işçisi  onu  kəskin  çağırmamalı  və  dayandırmamalıdır,  onu 
sakitcə  ehmalla  palataya  qaytarmalı  və  yatırmalıdır.  Əks  halda  xəstələrdə  ağrılı  vəziyyət,  qorxu, 
qaçmağa meyillilik və çırpıntılı bihuşluq ola bilər. Tıbb işçisı gördüklərinin gündəliyə yazır və həkimə 
xəbər verir.  
  Koma  zamanı  şüur  pozulur,  hərəkətsizlik,  tənəffüs  və  ürək-damar  pozğunluqları  baş  verir. 
Komanın müalicəsi əsas xəstəliyin xüsusiyyətləri ilə müəyyən edilir. Tibb işçisin in vəzifəsi isə həkim 
tərəfindən verilən göstərişləri dəqiq yerinə yetirmək və xəstələrə lazımınca qulluq etməkdən ibarətdir.  
  Kəskin psixomotor coşğunluq vəziyyəti fonunda yuxu pozulur, gecələr hərəki narahatlıq inkişaf 
edir,  hallüsinasiyalar  və  bəzən  sayıqlama  baş  verir.  Xəstələr  psixi  təəsüratın  təsiri  altında  vurnuxur, 
özlərini  və  ətrafdakı  şəxsləri  zədələyə  bilərlər  .  Bu  kimi  hallar  baş  verdikdə  tibb  işçisi  xəstələrin 
immoblizasiyası (sakitləşdirmək) üzrə tədbirlər görməlidir. Sonra həkimin göstərişinə əsasən aminazin 
yeridilir,  habelə  yuxu  dərmanları  verilir.  Xəstənin  çarpayısını  pəncərə  və  qapıdan  kənara  cəkmək 
lazımdır.  Diqqət  pozulmalarının  tədqiqi  əsasən  korrektura  sınağı  ilə  aparılır,  yəni  müşahidə  olunana 
müəyyən mətn verilir və hər sətirdə 1-2 hərf silinməsi təklif olunur. Bu sınaq 5-8 dəqiqə aparılır. Sonra 
diqqətə  qiymət  verilir.  Bəzən  diqqəti  qiymətləndirmək  üçün  1-dən  25-ə  qədər  qeyri  –  ardıcıllıqla 
yazılmış  rəqəmləri  ardıcıllıqla  tapıb  göstərmək  təklif  olunur.  Depressiv  vəziyyət  həmişə  ehtiyatlı 
olmağı tələb edir. Çünki belə xəstələr ətrafdakılar gözləmədiyi hadisələri törədə bilər. Ümumiyyətlə bu 
xəstələr  heç  vaxt  yaşamaq  istəmədiklərini  demir,  çünki  bilirlər  ki,  onları  ruhi  xəstəxanaya  yerləşdirə 
bilərlər. Belə xəstələri daim nəzarətdə saxlamaq lazımdir ki, onlar tənhalığa çəkilməsinlər. Tibb işçisi 
dərhal  müalicə  həkiminə  xəbər  verməlidir.  Əgər  somatik  şöbədə  maniakal  vəziyyətində  xəstə  olarsa, 
xəstələr  tibb  işçilərinə  çətinlik  törədir,  şöbənin  bütün  rejimini  pozur.  Belə  halda  onun  somatik 
vəziyyəti  imkan  verirsə,  onu  psixiatriya  xəstəxanasına  köçürmək  məqsədəuyğundur  və  həkim-
psixiatrın  nəzarəti  altında  olmalıdır.  Emosional  ləbillik  zamanı  xəstəyə  qarşı  ehtiyatlı  və  diqqətli 
münasibət  olmalıdır. Çünki  kəskin  tonla danışıq və qaşqabaqlı münasibət  onlarda təşvişli hala səbəb 

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 140
 
 
olur. Lakin onlarla yumşaq danışdıqda, xeyirxah, təbəssümlü olduqda bəzən dərmandan daha effektli 
olur.  Disforiya  halında  olan  xəstələri  sakitləşdirməyə  çalışmaq  lazımdır,  çünki  belə  hal  çox  qısa 
müddətlidir.  Hipobuliyalı  xəstələrin  müalicə  rejiminə  riayət  etmələrinə  tələbat  artırılmalıdır  .  Onları 
aktivləşdirməyə  çalışmaq  lazımdır.  Bəzən  onlara  çətin  olmayan  tapşırıqlar  verməli  və  onu  yerinə 
yetirərkən  nəzarət  edilməlidir.  Katatonik  əzələ  spazmı  və  iradi  hərəkətlərin  pozğunluğu  olan  xəstələr 
qidalanmadan imtina etdikləri üçün onları  məcburən zondla süni qidalandırırlar. Xəstələr fəalsızlaşır, 
iradələri zəifləyir. Hətta öz xarici  görkəmləri ilə  də maraqlanmırlar.  Bu zaman tibb işçiləri xəstələrin 
fəallığını canlandırmalıdır.  

Fənn: Sinir-ruhi xəstəlikləri və tibbi psixologiya 
 
ġöbə: “Mamalıq iĢi”
 
2 nömrəli Bakı Baza Tibb Kolleci 
 
 141
 
 
MÖVZU 9 
 
XƏSTƏXANA VƏ DĠSPANSER ġƏRAĠTĠNDƏ PSĠXĠ XƏSTƏLƏRƏ