Fənnin məqsədi və vəzifələri Dilin funksiyaları. Kommunikasiya

72. Arqo və jarqonların dildə rolu

Jarqon - müəyyən bir sahə və ya fəaliyyət sahəsi ilə əlaqəli ixtisaslaşmış terminologiyadır. Jarqon adətən xüsusi kommunikativ kontekstdə istifadə olunur və kontekstdən kənarda yaxşı başa düşülməyə bilər. Kontekst adətən müəyyən bir məşğuliyyətdir (ticarət, peşə, xalq dili, akademik sahə və s.). Lakin hər hansı bir qrupda da jarqon ola bilər. Jarqonu dilin digər hissəsindən fərqləndirən əsas xüsusiyyət xüsusi lüğətdir. Qrup içində sözlərin mənalarını digər qruplardan fərqli anlama meyli nəticəsində ünsiyyətdə yanlış anlaşılmalar mümkündür. Jarqon bəzən texniki arqonun bir parçası olaraq başa düşülür və müəyyən bir fəaliyyət sahəsində istifadə olunan rəsmi terminologiyadan fərqləndirilir.

Ədəbiyyatda jarqon və arqo terminləri kəskin şəkildə fərqləndirilmir. Müxtəlif müəlliflər bu anlayışları fərqli açıqlayırlar. Bir şərhə görə, jarqon təbiəti etibariylə gizli olması baxımından arqodan fərqlidir. Başqa bir izaha görə isə, jarqon xüsusi olaraq peşə və texniki dairələrlə bağlı olmasından dolayı fərqləndirilir. Bununla birlikdə bəzi mənbələr bu terminləri sinonim kimi qəbul edir. Rusiya dilçiliyində jarqon dilin ekspressiv forması, gizli dillər isə arqo kimi təsnif olunur.

Jarqonun özünün fonetik və qrammatik sistemi yoxdur. O ancaq müəyyən məhdud kollektivlər arasında yayılıb; məsələn: yükdaşıyıcıların, neftçilərin şərti sözləri var: "Vira" (qaldır), "Mayna!" (endir) və s. Bu iki söz dünyanın bütün portlarında məlumdur.

Jarqonlar müxtəlif yollarla yayılır. Onların bir qismi, müəyyən ərazidə ünsiyyət vasitəsi kimi işlənən mövcud dilin sözləri ilə müxtəlif dillərdən alınan sözlərin qarışığı əsasında yaradılır; məsələn Qarabağ sazəndələrinin dilində "Manısın karvası xasdır" ("Bu adamın pulu çoxdur") kimi Jarqon ifadələri olmuşdur.

Jarqonu inkişaf etmiş, müxtəlif peşə və texnika sahələrinə aid dəqiq terminlərlə, zəngin peşəkar dillərlə eləcə də "oğru" jarqonu, cinayətkar ünsürlərin öz aralarında danışdıqları "dil"lə qarışdırmaq olmaz.

Bədii ədəbiyyatda jarqondan üslubi məqsəddə, qəhrəmanların, surətlərin dilini fərqləndirmək üçün istifadə olunur.