Feyruz Bağırov
Yüklə 2,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
39 Allah deyib ki;-“Mən gizli bir xəzinə idim, istədim tanınam və buna görə də insanı torpaqdan yaratdım”. Məhəmməd peyğəmbər (s.ə.s.). Geoloji quruluş Naxçıvan MR geoloji quruluşu Ş. Əzizbəyov, A. Antonov, B. Budaqov, və b. tərəfindən öyrənilmişdir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisi geoloji baxımdan Kiçik Qafqazın Naxçıvan qırışıq- tektonik zonasında yerləşir. Ərazinin geoloji quruluşunun qalınlığı 14 km-dir. (Kaynazoy, Mezazoy və Paleozoy eraları). Ərazidəki yer qabığının qalınlığı 48-54 km olaraq “qranit” qatı 15-20 km, “bazalt” qatı isə 20-25 km-dir. Geoloji quruluşuna görə Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisi Birinci dərəcəli üç qarışıqlı strukturu əhatə edir: Şərur-Culfa antiklinorisi, Ordubad sinklinorisi və Zəngəzur antiklinorisi. Bu strukturlar Ümumqafqaz istiqamətlidir. Şərur – Culfa antiklinorisində təbaşirə qədər, Ordubad sinklinorisində isə oliqosendən sonrakı və miosendən əvvəlki xətti qırışıqlıqla əlaqədar əmələ gəlmişdir. Göründüyü kimi, Naxçıvan MR-in Arazboyu maili düzənlik zonası ayrıca bir geoloji struktur təşkil etməyib, dağlıq ərazi ilə eyni struktura malikdir. Lakin Arazboyu düzənlik zonada IV dövr çöküntüləri üstünlük təşkil edir. 40 Dağ mədən ehtiyatlarına görə Naxçıvan Azərbaycanın Uralı sayılır. Akademik Mirəli Qaşqay. Dağ-mədən sərvətləri 1) Naxçıvan çınqıl-qum yatağı I-Naxçıvan şəhərinin cənub hissəsində olmaqla, sahəsi 1,33 km², qalınlığı 9,7-9,8 metr, ehtiyatı isə 27957 min m³-dir. Tikintidə və asfalt-beton istehsalında işlədilir. 2) Naxçıvan çınqıl-qum yatağı II-Naxçıvan şəhərindən 10 km. şimal-şərqdədir. Sahəsi 2 km², qatın qalınlığı 4.5-6,2 metr, ehtiyatı isə 11047 min m³-dir. Hidrotexniki qurğulardakı beton işlərində işlədilir. 3) Naxçıvan daşduz yatağı-(Halit-halloidlər sinfinə aid mineral, NaCl, sərtliyi 2, sıxlığı 2100 kq/ m³.) Naxçıvan şəhərindən şimal-qərbdə Duzdağın cənub yamacındadır. Yataqda 5 lay qazılmışdır ki, onlardan ikisi sənaye əhəmiyyətlidir. 1-ci layın qalınlığı 4,4-10,3 metr, ikinci layın qalınlığı isə 6,3-10,8 metrdir. Laylardakı xörək duzunun miqdarı 92-98 %-dir. Ehtiyatı 124506 min tondan artıqdır. Duz yatağı 1926-cı ildən sənaye əsasında istismardadır. Ərazidə Naxçıvan Filiz İdarəsi də yerləşərək orada gündə 20 ton duz üyüdülərək qablaşdırılır. 4) Naxçıvan gil yatağı I-Naxçıvan çayının sağ sahilində olaraq sahəsi 0,07 km², qalınlığı 5 metr, ehtiyatı isə 289 min m³-dir. Gildən bişmiş kərpic ihtehsalında istifadə edilir. 5) Naxçıvan gil yatağı II-Naxçıvan çayının sol sahilində “Naxçıvan gil yatağı I”-dən 3 km. şimaldadır. Sahəsi 0,06 km², qatın qalınlığı 2,8-5,4 metr, ehtiyatı isə 1513 min m³-dir. 1976-cı ildən istismar edilərək, bişmiş kərpic hazırlanılır. 6) Babək gil yatağı-Babək rayonunda qəhvəyi-boz allüvial-dellüvial gil çöküntüləridir. Yatağın qalınlığı 3,4-4,5 metr, ehtiyatı isə 1150 min m³-dir. Həmin gildən bişmiş kərpic və saxsı qablar hazırlanılır. 7) Buzqov travertin yatağı-(Məsaməli yüngül süxur, karbon qazlı bulaqlardan kalsium karbonatın çökməsindən əmələ gələn tikinti daşıdır.) Babək rayonundakı Buzqov kəndi yaxınlığındadır. Sahəsi 0,6 km², qalınlığı 5,7-9 metr, ehtiyatı isə 10409 min m³-dir. 1983-cü ildən istismardadır. 8) Cəhriçay mergel yatağı-(Marqa-dolomitli-gilli materiallardan ibarət çökmə süxurdur.) Babək rayonundakı Cəhriçayın hövzəsindədir. Sahəsi 6,4 km², qalınlığı 63 metr, ehtiyatı isə 1049 mln tondur. Suxurdan sement istehsalında istifadə etmək olar. 9) Çeşməbasar gil yatağı-Babək rayonundakı Çeşməbasar kəndi yaxınlığında boz rəngli zəif sementləşmiş gil yatağıdır. Sahəsi 0,2 km², qatın qalınlığı 17-19 metr, ehtiyatı isə 3417 min m³-dir. Kərpic istehsalında yararlıdır. 10) Duzdağ xörək duzu yatağı-(Halit-halloidlər sinfinə aid mineral, NaCl, sərtliyi 2, sıxlığı 2100 kq/ m³.) Babək rayonundakı duz qatının ümumi qalınlığı 8,2 metrdir. Yataqdakı duzun kimyəvi tərkibi N a Cl -35 %, C a Cl 2 -0,04 %, Mg Cl 2 -0,6 %-dir. 11) Qaradaş teşenit yatağı-(Teschen- tam bərkimiş tünd rəngli hipabissal qələvi süxurdur.) Babək rayonu ərazisindəki boz rəngli teşenit, zəif kvarsitlidir. Yatağın sahəsi 0,2 km², qatın qalınlığı 13,5-29,3 metr, ehtiyatı isə 1750 min m³-dir. Yataqdakı teşenitdən tikintidə möhkəm çınqıl kimi istifadə etmək olar. 41 12) Lizbirt mergel yatağı-(Marqa-dolomitli-gilli materiallardan ibarət çökmə süxurdur.) Babək rayonundakı Lizbirt çayının yaxınlığındadır. Yatağın sahəsi 3,5 km², qatın qalınlığı 20,5 metr, ehtiyatı isə 169 mln. tondur. Sənayedə mergelə bir neçə əlavələr etməklə, sement hazırlamaq olar. 13) Nehrəm daşduz yatağı-(Halit-halloidlər sinfinə aid mineral, NaCl, sərtliyi 2, sıxlığı 2100 kq/ m³.) Babək rayonundakı Nehrəm kəndinin şimal-şərq tərəfindən yataqdakı daşduzun qalınlığı 43-92 metr, tərkibindəki xörək duzunun miqdarı 78-92 %, ehtiyatı isə 1378 mln. tondur. Yataq yeri 1946-cı ildə susuzlaşdırılmış soda yatağı adı ilə öyrənilmişdir. 14) Nehrəm dolomit yatağı-(Ca Mg (CO 2 ) 2 -Fransız geoloqu D.Dolomien(1750-1801) şərəfinə adlanan karbonatlar qurupundan olan süxurdur.) Babək rayonundakı Nehrəm kəndi yaxınlığındakı Dərəşam dəmiryolu stansiyasındadır. Yatağın sahəsi 5 km², qatın qalınlığı min metrdən artıq, ehtiyatı isə 9914 min tondur. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır. 15) Pircüvar düzü qum yatağı-Babək rayonundakı məşhur “Əshabi-Kəhf” pirinə gedən asfalt yolun kənarındadır. Tərkibinə görə xırda və narın qum daşı yatağındakı layın qalınlığı birincidə 23 ikincidə isə 3-16 metrdir. Yatağın sənaye ehtiyatı 12366 min m³-dir. Tikinti sənayesində və beton işlərində istifadə olunur. 16) Sirab araqonit yatağı-(Əhəng daşı və dolomitlərin metamorfizmə uğramasından əmələ gələn kristallik süxurdur.) Babək rayonundakı Sirab kəndi ərazisində çəhrayı-ağ rəngli mərmər yatağında 5 damar vardır ki, qalınlıqları 0,1-04 metr, uzunluğu 5-100 metr, sahəsi 2,5 km², ehtiyatı isə 234 m³-dir. Dekorativ bəzək işlərində cilalanmış mərmərdən istifadə olunur. 17) Sust daşduz tatağı-(Halit-halloidlər sinfinə aid mineral, NaCl, sərtliyi 2, sıxlığı 2100 kq/m³.) Babək rayonundakı Sus kəndi ərazisində 2 daşduz yatağı vardır ki, birincidə xörək duzu 96 %, ikincidə isə 95 %-dir. Yatağın ehtiyatı 15317 min ton olmaqla ehtiyatda saxlanılır. 18) Təzəkənd gil yatağı-Babək qəsəbəsinin cənub-qərbində tünd-boz rəngli gil yatağının sahəsi 1,6 km², qalınlığı 4,7 metr, ehtiyatı isə 7,3 mln m³-dir. Bişmiş kərpic istehsalına yararlıdır. 19) Tumbul gil yatağı-Babək rayonundakı Tumbul kəndi ərazisindədir. Sahəsi 3,0 km², qalınlığı 4,7 metr, ehtiyatı isə 14,1 mln m³-dir. Kərpic istehsalına yararlıdır. 20) Culfa konqlomerat yatağı-(Sementləşmiş çınqıl və süxur qırıntılarından ibarət çökmə süxurdur.) Culfa rayonundakı konqlomerat filizi tünd-boz, sarımtıl-boz, əqiq görünüşlü alevrolitlərdən ibarət olaraq əhəngli tuf materialı ilə bərkimişdir. Sahəsi 0,105 km², qalınlığı 12,6-56 metr, ehtiyatı isə 2367 min m³-dir. 21) Darıdağ mərgümüş yatağı-(As 2 O 3 -Arsen filizləri sənaye əhəmiyyətlidir.) Culfa rayonu ərazisindədir. Yataqda üç tip filiz vardır ki, ştokverk tipli auripiqment mərkəzdə yuvacıq tipli antimonit və möhtəvi (püruz) tipli realqar filizidir. (AsS-70,1 %) Filiz kütləsi realqar, auripiqment, antimonit, mərgümüşlü melonovit,pittisit, arsenopirit mənşəli olmaqla vulkan püskürməsindən yaranmışdır. Kimya sənayesində xammaldır. 22) Dərəlik tuf-qumdaşı yatağı-(Tofus-vulkan qumundan əmələ gəlmiş süxurdur.) Culfa rayonu ərazisindədir. Sahəsi 0,2 km², qalınlığı 25-28 metr, ehtiyatı isə 7538 min m³-dir. Tikintidəki hörgülərdə istifadə etmək olar. 23) Əlincəçay çınqıl-qum yatağı-Culfa rayonu ərazisindədir. Çınqıl-qum yatağı müxtəlif aşınma süxurları nəticəsində yaranaraq, ehtiyatı 12820 min m³-dir. tikintidə beton qarışığında istifadə etməyə yararlıdır. 24) Ərəzin gips yatağı-(Gypsos-Ca(SO 2 ).2H 2 O-təbaşirə oxşar lifli kristaldır, sərtliyi 1,5, sıxlığı 2300 kq/ m³-dir.) Culfa rayonundakı Əlincə çayın sağ sahilindədir. Tünd-boz rəngli gipsin, sahəsi 0,05 42 km², qalınlığı 2,6-5,3 metr, ehtiyatı isə 1323 min tondur.Süxurdakı gipsin miqdarı 62-87 %-dir. 1956-cı ildən çıxarılaraq tikintidə istifadə olunur. 25) Göydağ mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Culfa yatağında Başkəndin yaxınlığında okean səviyyəsində 2050 metr yüksəklikdədir. Ərazidəki filizin tərkibində 0,1-2,7 % mis və 0,01-0,08 % molibden vardır. Əsas filiz mineralları pirit, xalkopirit, sfalerit, qalenit, molibdenit, misin törəmələridir. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır. 26) Ağyurd qızıl yatağı-(Aurum, Au-qızıl filizləri (səpintisi) mineralların tərkibində külçə halında olur.) Ordubad rayonundakı okean səviyyəsindən 2300 metr yüksəklikdə olan Misdağ-şəlalə filiz sexidir. Yataqdkı pirit, xalkopirit, molibdenit filiz mineralları tərkibində 0,4-11 q/ton (0,04-1,4 %) qızıl vardır. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır. 27) Azaçay çınqıl-qum yatağı-Ordubad rayonundakı Aza və Baş Dizə kəndləri arasındadır. Allüvüal yataq yeri bənd tikintisi məqsədi ilə öyrənilərək, ehtiyatı 4375 min m³-dir. 28) Dəstə gil yatağı-Ordubad rayonu ərazisində Dəstə kəndi yaxınlığındadır. Boz rəngli gil qatının sahəsi 0,14 km², qalınlığı 4,7 metr, ehtiyatı isə 1150 min m³-dir. Bişmiş kərpic istehsalında yararlıdır. 29) Diaxçay mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Ordubad rayonundakı Nüs-Nüs kəndi yaxınlığında okean səviyyəsindən 2000 m yüksəklikdədir. Yataqda 2 tip filiz vardır ki, misli (ştokverk) və molibdenli damar qatıdır. Birinci tipin tərkibində 0,06-2,25 % mis, 0,1-0,31 % molibden və ikinci tipin tərkibində isə 0,01-0,85 % mislə 0,01- 0,27 % molibden vardır. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır. 30) Əyilis sürmə yatağı-(Stibium Sb-təbii mineral anti-monitdir.) Ordubad rayonunda okean səviyyəsindən 1500 m yüksəklikdə Əyilis kəndi yaxınlığındadır. Sürmə filiz yatağı damar zonaları tipli olaraq Qoruqlar dağının yamacındadır. Damarlardakı filizin qalınlığı 1-5 metr, uzunluğu 200-1000 metrdir. Filizdəki sürmənin miqdarı 0,2-10 %-dir. Poliqrafiya sənayesində istifadəsi yararlı olaraq ehtiyatda saxlanılır. 31) Gənzə çınqıl-qum yatağı-Ordubad rayonu ərazisindədir. Sahəsi 1,2 km², qalınlığı 5 metr, ehtiyatı isə 5261 min m³-dir. Çınqıl-qum qarışığından asfalt-beton işlərində istifadə olunur. 32) Göygöl mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Ordubad rayonunda Nürgüt kəndinin yaxınlığında okean səviyyəsindən 3554 m yüksəklikdədir. Yataq əsasən Dəbəkli-Ləkətağla Saqqarsu-Göydağ qırılmalarının kəsişdiyi yerdədir. Filizin qalınlığı 60-140, 900-1700 metr arasında olmaqla misin miqdarı 0,4-1,6 %, molibdenin miqdarı isə 0,01-0,05 %-dir. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 33) Göyhündür mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Ordubad rayonundakı Pəzməri kəndi yaxınlığında okean səviyyəsindən 2600 m yüksəklikdə Vənəndçayın mənbəyindədir. Yataqda 6 kvars-mis-molibden damar zonaları vardır ki, qalınlığı 5,6-15 metr, uzunluğu 550-1050 metr məsafədədir. Yataqdakı misin tərkibi 0,44-1,35 %, molibden isə 0,001-0,5 % arasındadır. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 34) Kələki qızıl yatağı-(Aurum, Au-qızıl filizləri (səpintisi) mineralların tərkibində külçə halında olur.) Ordubad rayonundakı Kələki kəndi yaxınlığında okean səviyyəsindən 1500 m yüksəklikdədir. Yataqdakı filiz damar zonalı tipində olmaqla 3200 metr şimal-qərb istiqamətində 0,2-1,5 metr qalınlığında və 200-1000 metr uzunluğundadır. Oradakı minerallar pirit, hematit, xalkopirit, mis və qızıldan ibarətdir. Yatağın istismarı dayandırılmışdır. 43 35) Kotam mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Ordubad rayonundakı Kotam kəndi yaxınlığında okean səviyyəsindən 2000 m yüksəklikdədir. Yataqdakı filiz zolağının eni 20-80 metr, uzunluğu isə 2,5 km-dir. Filizin tərkibində 0,1-1,5 % mis, 0,01-0,2 % kobalt olaraq əsas mineralları pirit, xalkopirit və.s vardır. Yataq yeri ehtiyatda saxlanılır. 36) Qapıcıq əndəlisit yatağı-(Slikatlar sinfinə aid mineral AlOAl (SiO 4 ), sərtliyi 7, sıxlığı 3100 kq/m³.) Ordubad rayonu ərazisindədir. Yataqdakı suxurun tərkibində əndəlisit, rutil, muskovit, serisit, kvars qarışıqları olmaqla əndəlisitin miqdarı 10-60 %-dir. Əndəlisit yüksək istiliyə və turşuya davamlı elektrik keçirməyən təbii xammaldır. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 37) Misdağ mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Ordubad rayonunda Zəngəzur dağ yaylasının cənub-qərb yamacında okean səviyyəsindən 3850 m yüksəklikdədir. 1,3-1,5 km enində olan mis-profir yatağındakı mis filizi 0,2-2 %, molibden isə 0,001-0,02 % miqdarındadır. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 38) Nəsirvaz polimetal yatağı-(Əsas komponentləri qurğuşun, sink və s. əlvan (nadir) metallardan ibarət filizlərin kompleksidir.) Ordubad rayonunun Nəsirvaz kəndi yaxınlığında okean səviyyəsindən 2300 m yüksəklikdədir. Yataqdakı filizin qalınlığı 60-120 metr, uzunluğu 2,2 km məsafədədir. Filizin tərkibində 1,2 % sink, 1,16 % qurğuşun və 0,4 % mis vardır. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 39) Ordubad çınqıl-qum yatağı-Ordubad şəhərindəki dəmiryolu stansiyası yaxınlığındadır. Sahəsi 0,64 km², qalınlığı 5,25-5,95 metr, ehtiyatı isə 6974 min m³-dir. Tikintidəki beton işlərində istifadə olunur. 40) Parağaçay əndəlisit yatağı-(Slikatlar sinfinə aid mineral AlOAl (SiO 4 ), sərtliyi 7, sıxlığı 3100 kq/m³.) Ordubad rayonundakı Parağaçay molibden yatağının şimal hissəsindədir. Yataqdakı əndəlisitin miqdarı 10-30 %, 65-75 % arasında olaraq, sahəsi 5-6 hektardır. Yataqda 10 metr dərinliyinədək qazılmış 0,5 mln. ton filiz vardır. Sənayedə əndəlisit kvarsitdən elektrik keçirməyən xammal kimi istifadə olunur. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 41) Piyazbaşı qızıl yatağı-(Aurum, Au-qızıl filizləri (səpintisi) mineralların tərkibində külçə halında olur.) Ordubad rayonundakı Pəzməri kəndi ərazisində okean səviyyəsindən 2700 m hündürlükdədir. Yataqda 73 sayda kvars-sulfid (qızıl) damarları vardır ki, onlardan beşində qızılın miqdarı daha çoxdur. Çıxarılan filizlərin tərkibində 1-15 q/ton qızıl və 0,1-1,8 % mis vardır. Yataqdakı istehsal işləri dayandırılmışdır. 42) Salamməlik travertin yatağı-(Məsaməli yüngül süxur, karbon qazlı bulaqlardan kalsium karbonatın çökməsindən əmələ gələn tikinti daşıdır.) Ordubad rayonu ərazisində Salamməlik dəmiryolu stansiyası yaxınlığındadır. Sarı-boz rəngli travertin yatağının sahəsi 1,6 hektar, qatın qalınlığı 5 metr, ehtiyatı isə 143 min tondur. Tikintidə üzlük daş kimi istifadə edirlər. 43) Şəkərdərə qızıl yatağı-(Aurum, Au-qızıl filizləri (səpintisi) mineralların tərkibində külçə halında olur.) Ordubad rayonundakı Kələki kəndi ərazisində okean səviyyəsindən 2000 m yüksəklikdədir. Yataqdakı mis-qızıl filizinin damarında 1,4 q/ton qızıl və 1,9 % mis vardır. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 44) Yaşıllıq mis-profir yatağı-(Yumuşaq metal Cuprum Cu 2 -mis filizli mineral ərintisindən sənayedə istifadə edirlər.) Ordubad rayonundakı Pəzməri kəndi ərazisində Şiladzorçayın sahilindədir. Okean səviyyəsindən 2500 m yüksəklikdə təbii şəlalə strukturunda 300 metr qalınlığında, 600 metr məsafədə olan yataqdakı filizlər 0,1-1,4 % mis və 0,01-0,08 % molibden vardır. Yataq yeri ehtiyyatda saxlanılır. 45) Gömür kükürd yatağı-(Sulfur S-kimyəvi cəhətdən aktiv sarı rəngli bərk kristal maddədir.) Şahbuz rayonundakı Gömür kəndi ərazisində buzlaq fəaliyyəti nəticəsində kükürd əmələ gəlmişdir. 44 Əraziyə kükürd piritli andezitlərdən yeraltı isti bulaq suları vasitəsilə yığılmış və orada çökmüşdür. Yataqdakı ehtiyat elmi şəkildə öyrənilməmişdir. 46) Salvartı opalsaxlayan suxur yatağı-(Opalus SiO 2. nH 2 O-qiymətli bəzək daşı olaraq mineralın sərtliyi 6,5; sıxlığı 1800 kq/m³-dir.) Şahbuz rayonun Salvartı yaylasındakı (3160 m) su ayırıcından 350 metrlikdədir. Sarı-ağ, yaşıl-boz rəngli şüşə kimi parıldayan süxurlar kaolinləşərək bərkimişdir. Yatağın ehtiyyatı 1452 min tondur. Metalların pardaxlanmasında, istilik izoləedicisi kimi sənayesində istifadə olunan qiymətli xammal yatağı elmi şəkildə öyrənilməmişdir. 47) Şahbuz gil yatağı-Şahbuz qəsəbəsindən 2 km şimal-şərqdə Qarababa kəndi ərazisindədir. Tünd boz rəngli gil ilə külçə süxurlarının sahəsi 0,23 km², qalınlığı 1,4-4,7 metr, ehtiyatı isə 973540 m³-dir. Gil bişmiş kərpic istehsalına yararlıdır. 48) Çalxanqala tuf yatağı-(Tofus-vulkan qumundan əmələ gəlmiş süxurdur.) Kəngərli rayonundakı Çalxanqala kəndi ərazisindədir. Çəhrayı-boz rəngli tuf yatağının sahəsi 1 km², qalınlığı 140 metr, ehtiyatı isə 243 min m³-dir. 1977-ci ildən yataq yeri mühafizə olunur. 49) Qabıllı gil yatağı-Kəngərli rayonundakı Qabıllı kəndi yaxınlığında sarımtıl-boz rəngli gil yatağıdır. Yatağın sahəsi 4 km², qalınlığı 161 metr, ehtiyatı isə 992 min m³-dir. Həmin gildən drenaj su boruları, kərpic və üzlük plitələr hazırlanılır. 50) Qarabağlar travertin yatağı-(Məsaməli yüngül süxur, karbon qazlı bulaqlardan kalsium karbonatın çökməsindən əmələ gələn tikinti daşıdır.) Kəngərli rayonundakı Qarabağlar qəsəbəsi ərazisindədir. Yatağın sahəsi 1 km², qalınlığı 15-40 metr, ehtiyatı isə 4031 min m³-dir. Əsasən tikintidə istifadə edilən travertinin 1 m³ daşından 17,2 m² üzlük plitə alınır. 1984-cü ildən yataq yeri istismara verilmişdir. 51) Şaxtaxtı travertin yatağı-(Məsaməli yüngül süxur, karbon qazlı bulaqlardan kalsium karbonatın çökməsindən əmələ gələn tikinti daşıdır.) Kəngərli rayonundakı Şaxtaxtı kəndi ərazisindədir. Bozumtul- ağ rəngli travertin yatağının sahəsi 0,8 km², qalınlığı 6,5-22 metr, ehtiyatı isə 7156 min m³-dir. 1968-ci ildən yataq yeri istismardadır. 52) Gümüşlü polimetal yatağı-(Əsas komponentləri qurğuşun, sink və s. əlvan (nadir) metallardan ibarət filizlərin kompleksidir.) Şərur rayonundakı Arpaçayın sol sahilindədir. Ərazidəki layvari filiz əhəmiyyətli olaraq, tərkibində 4,5 % qurğuşun, 0,5 % isə sink vardır. Mineroloji tərkibi qalinit, serusit, sfalerit, simitsonit və kalamindən ibarətdir. 1954-cü ildən sənaye üsulu ilə yataqdan filiz çıxarılsa da, haliyyədə ehtiyyatda saxlanılır. 53) Oğlanqala mərmər yatağı-(Əhəng daşı və dolomitlərin metamorfizmə uğramasından əmələ gələn kristallik süxurdur.) Şərur rayonundakı Oğlanqala (Ulya Noraşen) kəndindədir. Tünd-boz və qara rəngli kristallik mərmər daşı kəsilərək tikintidə istifadə olunur. Daşın tərkibindəki kalsinitin sıxlığı 2,53- 2,72 ton/m³, kalsium oksidin miqdarı 51,8 %, ehtiyatı isə 2299 min m³-dir. Yüksək keyfiyyətli üzlük daşdan tikintidə istifadə olunur. 54) Püsyan daşduz yatağı-(Halit-halloidlər sinfinə aid mineral, NaCl, sərtliyi 2, sıxlığı 2100 kq/ m³.) Şərur rayonundakı Püsyan kəndi ətrafındadır. Duz yatağının qalınlığı 45-80 metrdir. 1955-ci ildə yataq yeri aşkar olsada elmi şəkildə öyrənilməmişdir. Yataqdakı duzdan malqaranın yemlənməsində istifadə etmək olar. 55) Vəlidağ mərmər-əhəngdaşı yatağı-(Əhəng daşı və dolomitlərin metamorfizmə uğramasından əmələ gələn kristallik süxurdur.) Şərur rayonu ərazisində Vəlidağ (1242m)-Dəhnə (1154 m) antiklinalının (qırışığın yanlarında) yerləşərək, sahəsi 0,12 km², narın-çınqılın ehtiyatı isə 3271 min m³-dir. Yataqdakı xammaldan tikintilərdə istifadə edirlər. 56) Sədərək gil yatağı-Sədərək rayonu ərazisində sahəsi 0,48 km², qalınlığı 4,36 metr, ehtiyatı isə 2092 min m³-dir. Yataqdakı gildən bişmiş kərpic istehsalında istifadə edirlər. 45 “Torpaq deyər, öldür məni dirildim səni”. (Atalar sözü). Torpaqlar Naxçıvan MR-nın torpaqları S. A. Zaxarov, R. H. Məmmədov, H. Ə. Əliyev, Q. Ş. Məmmədov, M. P. Babayev, Ə. M. Zeynalov M. M. Salayev, Q. Z. Əzizov, P. B. Zamanov, Ə. G. Quliyev, S. Ə. Hacıyev və b. tərəfindən müxtəlif vaxtlarda tədqiq edilmişdir. Naxçıvan MR relyefinin mürəkkəbliyi, ərazidə allüvial, prollüvial və delüvial gətirmələrin bolluğu, hidroloji şəraitin müxtəlifliyi, bitki örtüyünün, kəskin kontinental iqlimin və insanların əsrlər boyu fəaliyyəti burada torpaq örtüyünün tərkibinə və yayılmasına öz təsirini göstərmişdir. Naxçıvan MR-də torpaq örtüyünün əmələ gəlməsində, onun dəyişməsində, relyef xüsusiyyətləri çox böyük rol oynamış və hazırda da öz təsirini göstərməkdədir. Düzənlik sahə, yəni Arazboyu maili düzənlik isti və quraq iqlim şəraitində yaranmış yarımsəhra landşaftı yoxsul bitki və torpaq örtüyünə malikdir. Muxtar Respublika əhalisi çox qədimdən əkinçiliklə məşğul olmuşdur. Odur ki, torpaq əmələgəlmə prosesində insanların təsərrüfat fəaliyyətinin rolu böyükdür. Qədimdən becərilib suvarılan torpaqlar əsasən, Arazboyu düzənlik sahədədir. Burada bəzən təkrar şorlaşmaya məruz qalmış torpaqlara da rast gəlinir. Arazboyu maili düzənlik və dağ ətəklərində yayılmış torpaq tipləri aşağıdakılardır. Yüklə 2,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|