Fiskal siyosat, davlat byudjeti va uning taqchilligi .
452
-
Kapitalistik iqtisodiyot har doim ham o‘zini-
o‘zi tartibga solishga layoqatli emas. Shunday ekan,
mehnat va kapital yuqori darajada umumlashgan sharoitda
davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvi muqarrardir.
Bunda davlat tomonidan tartibga solish iqtisodiyotni narx
yordamida tartiblash mexanizmi orqali to‘ldirib borilishi
zarur;
-
Takror ishlab chiqarish jarayonida yuzaga
keladigan ortiqcha ishlab chiqarish, iqtisodiy beqarorlik
holatlarining sababi talabning etishmasligidandir,
shunday ekan iqtisodiyotdagi muvozanatlikni ta’minlash
muammosini talab nuqtai nazaridan hal qilish zarur.
Buning uchun Keyns “samarali talab” tushunchasini
kiritadiki, u daromad va bandlik, iste’mol va ishlab
chiqarish
o‘rtasidagi
muvozanatlikni
o‘zida
mujassamlashtiradi;
-
Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi
muhim dastagi bu byudjet siyosatidir. Davlat byudjeti va
moliyaviy siyosatning asosiy maqsadi ishchi kuchi va ishlab chiqarish
uskunalarining bandligini ta’minlashdan iboratdir
4
.
Iqtisodiyotning siklik rivojlanishi va krizislarni bartaraf etishning asosiy
dastagi bu – davlat xarajatlaridir. Keynsning fikricha, uning shakllanishi, tuzulishi
va o‘sishi “samarali talab”ga erishishdagi muhim omildir.
Shunday qilib, Keyns davlat monopolistik kapitalislik iqtisodiyotni tartibga
solishda yangi moliya nazariyasining ustuvor yo‘nalishini ishlab chiqdi. Mazkur
moliyaviy siyosat Keyns izdoshlari tomonidan (Amerikada – R.Xarrod, A.Ouken,
U.Xeller,
Buyuk Britaniyada – J.Vaysman, Fransiyada – F.Perru, Yaponiyada – K.Emi,
X.Itolar) amaliyotga joriy etildi. Bu 40-60 yillarda iqtisodiyotni
tartibga solishda ijobiy natijalarni berdi. 70-yillargacha
ko‘pchilik etakchi g‘arb davlatlarning moliya nazariyasi va
amaliyoti asosida Keyns nazariyasining qoidalari yotadi.
Neokonservatorlar
Keyns
ta’limotining
ayrim
kamchiliklarini topib, unga muqobil o‘z konsepsiyalarini ilgari
suradi. Bular asosan quyidagilardan iborat:
1.
Keyns konsepsiyasidagi inflsiyani jilovlash, ishlab
chiqarish va bandlikni kengaytirishda moliyaviy dastaklardan
foydalanish to‘g‘risidagi fikriga qarshi muomaladagi pul
miqdorini kamaytirish haqidagi g‘oyalari;
2.
Soliqlarning tez o‘sishi ishlab chiqaruvchi va
tadbirkorlarning moddiy manfaatdorligini pasaytirib yuborishi
sababli taklifni kengaytirish orqali iste’molchilik talabini
4
Keyns Dj.M. obshchaya teoriya zanyatosti, protsenta i deneg – M.; Progress, 1978 str. 142