Fitoterapiya

Nazorat savollari 
7.
 
Narkotik analgetiklar deb nimaga aytilali? 
8.
 
Morfining farmakologik  ta‟siri  ?  
9.
 
Markaziy nerv sistemasiga ta‟siri ? 
10.
 
Morfin preparatining ishlatilishi? 
11.
 
Kodein farmakologik ta‟siri? 
12.
 
Tinchlantiruvchi yig„ma  tarkibi 
 
ASOSIY DARSLIKLAR  VA O„QUV QO‟LLANMALARI RO‟YXATI 
Asosiy 
1.1. M.N.Maxsumov, M.M.Malikov “Farmakologiya”. Toshkent., 2006y. 
1.2.  M.N.Maxsumov,  X.X.Xolmatov  “Fitoterapiya  farmakologiya  asoslari  bilan  birga”. 
Toshkent., 2003y. 
1.3. B.A.Samura, L.T.Malaya “Fitoterapiya v klinike vnutrenno bolezney”. Xarkov. 2003. 
1.4. M.D.Mashkoveni “Lekarstvennыe sredstva” (1 – 2 top). Moskva. 2004y. 
 
Qo„shimcha 
2.1. M.N.Nabieva, E.Djo„raev. “fitoterapiya va bitu”. Toshkent. 
2.2. M.N.Maxsumov. “ma‟ruzalar matni”. 2000y., 1994. 
2.3. X.U.Aliev, M.N.Maxsumov. O„quv – uslubiy qo„llanma. Toshkent.. 2003y. 
 
Internet va ZiyoNet saytlari 
23.
 
www.ziyonet.uz
   
24.
 
www.Lex.uz
.  
25.
 
www.uzpharm-control.uz
   
26.
 
www.doridarmon.uz
 
www.uzpharmsanoat.uz
 
 
MA‟RUZA-10 
YUrak- tomirlar sistemasiga ta‟sir etuvchi 

64 
 
dorivor o„simliklar va ularning preparatlari 
10.1. Yurak glikozidlari saqlovchi o„simliklar (digitalis, strofant, adonis, marvarid gul va b.) 
farmakodinamikasi va ishlatilishi.  
10.2.Ateriskeleroz, 
aritmiya 
va 
gipertonida 
ishlatiladigan 
fitopreparatlar. 
Ularni 
fitoterapiyasi. 
Tayanch so„zlar: Yurak glikozidlari digitalis, strofant, adonis, marvarid gul  
 
10.1.  Yurak  glikozidlari  saqlovchi  o„simliklar  (digitalis,  strofant,  adonis,  marvarid  gul 
va b.) farmakodinamikasi va ishlatilishi.  
Ushbu  bo„limda  yurak  faoliyatiga  va  qon  tomirlarga  bevosita    ta‟sir  etib,  ularning  turli 
kasalliklariga  davo  bo„ladigan  va  tibbiyot  amaliyotida  keng  miqyosda  ishlatiladigan  dorivor 
o„simliklardan  tayyorlangan  va  toza  holda  olingan  preparatlar  to„g„risida  so„z  yuritiladi. 
Jumladan, yurak glikozidlari va boshqa shifobaxsh o„simliklar haqida  ma‟lumot beriladi. 
YUrak glikozidlari saqlovchi o„simliklar 
Bularga  angishvonagulning  bir  necha  turlari,  strofant,  bahorgi  adonis,  marvaridgul,  jut, 
kendir va boshqa o„simliklar kiradi. 
1.Angishvonagul. Naperstyanka (Digitalis) 
Turkumni quyidagi turlaridan tibbiyotda foydalaniladi. 
a) qizil angishvonagul (Digitalis  purpurae L.) ko„p yillik o„t o„simlik bo„lib, bo„yi 30-120 
sm  ga  etadi.  Sobiq  Ittifoqning  ayrim  respublikalarida  (Ukraina,  Belarus,  Krasnodar  o„lkasi) 
o„stiriladi. 
b) Yirik  gulli angishvonagul (Digitalis  grandiflora Mill.)  bo„yi 
40-100 sm ga etadigan o„t o„simlik. YOvvoyi holda Ural, ¶arbiy Sibirda, Oltoy, Kavkazda 
o„sadi. 
Ushbu  o„simliklarning  hamma  qismi  zaharli.  Ular  yurak  glikozidlarini  saqlaydi.  Bargida 
purpurea glikozid A vaV, digitoksin, gitoksin (0,3%) va boshqa glikozidlar bor. 
v)  Kiprikli angishvonagul (Digitalis  ciliata Trait). O„simlik ko„p  yillik bo„lib,  bo„yi 30-60 
sm ga etadi. Gruziyaning tog„li xududlarida o„sadi. Bargi tarkibida yurak glikozidlari (purpurea 
va glikozidlar ajratib olingan) bor. 
g) Sertuk angishvonagul (Digitalis lanata Ehrh.) ko„p yillik, bo„yi 30-80 sm ga etadigan o„t 
o„simlik. O„simlik bargida 0,5-1% gacha yurak glikozidlari bor. Glikozid yig„malardan lanatozid 
A, V, S, D, YE va b. ajratib olingan. 
d) Malla angishvonagul (Digitalis ferruginea L.).  Ko„p yillik, bo„yi 40-70 sm ga etadigan 
o„t  o„simlik.  Kavkaz  ortining  SHarqi-janubiy  xududlarida  o„sadi.  O„simlik  bargida  1%  yurak 
glikozidlari bor. Ular yig„malaridan digilanid A, V, a -va b  -astetildigitoksin va boshqalar ajratib 
olingan. 
2.Grek periplokasi. Obvoynik grecheskiy (Periploca graeca L.) 
Daraxtlarga chirmashib o„sadigan, bo„yi 3 m ga etadigan liana o„simligi. O„simlik yovvoyi 
holda faqat Kavkazda (Abxaziya, Ajariya va Kaspiy dengiziga yaqin joylarda) o„sadi. Markaziy 
Osiyoda  o„stiriladi.  O„simlik  po„stlog„ida  0,38%  periplostin,  periplostimarin  va  boshqa    yurak 
glikozidlari bo„ladi. 
3. Kombe ctrofant. Strofant  kombe  (Strofanthus kombe Oliv.) 
Ko„p  yillik  liana  o„simligi.  SHarqiy  Afrikaning  tropik  o„rmonlarida  o„sadi.  Kamerunda 
o„stiriladi. O„simlikning urug„idan  K-strofantozid,  K-strofantin-beta,  simarin,   va  boshqa  yurak 
glikozidlari ajratib olingan. 
qizil angishvonagul (Digitalis purpurea L.) 
4. Nashasimon kendir. Kendir konopleviy (Apocynum sannabinum L.) 
Ko„p  yillik,  bo„yi  1-1,5m  keladigan  o„t  o„simlik.  YOvoyi  holda  SHimoliy  Amerikada 
o„sadi, Moskva  viloyatida, Toshkent viloyatida  o„stiriladi. O„simlikning ildiz poyasi va ildizida 
0,8%  gacha  yurak  glikozidlari  simorin  (gidrolizlanganda  simoroza    qandiga  va  strofantidin 
aglyukoniga parchalanadi), 0,33% gacha K-strofantin-beta va boshqalar saqlaydi. 
5. Adonis. Goritsvet (Adonis L.) 

65 
 
Adonis o„simligining quyidagi turlari tibbiyotda ishlatiladi: 
a) Bahorgi adonis (Adonis vernalis L.). Ko„p yillik, kalta va ko„p boshli ildizpoyali, bo„yi 
30-40  sm  ga  etadigan  o„t  o„simlik.  O„simlik  asosan  Ukraina,  Belarus,  Rossiyaning  yuvropa 
qismidagi  cho„l  va  o„rmon  zonalarida,  Sibirda,  SHimoliy  Kavkazda,  Volga  bo„yida    uchraydi. 
O„simlikning er ustki qismi yurak glikozidlarini (simarin, adonitoksin va b.) saqlaydi. 
b)  Turkiston  adonisi  gylizardak,  sariqgul  (Adonis  turkestanica  Adolf.).  O„rta  Osiyo 
respublikalarining  tog„li  tumanlarida,  tog„larning  yumshoq  tuproqli  qiyalarida,  ba‟zan 
archazorlarda o„sadi.   Ko„p yillik,  bo„yi 30-80 sm  gacha  etadigan  o„t  o„simlik.  O„simlikning  er 
ustki  qismida  yurak  glikozidlari  (simarin,  K-strofantin-  b    va  b.)  bor.  Bu  o„simlikning 
farmakologik  xossalari  Toshkent  davlat  I  tibbiyot  institutining    farmakologiya  kafedrasida 
o„rganilgan. 
v)  Tillarang  adonis  (Adonis  chrysosyathus  Hook.  et  Thom.)    O„zbekistonda  o„sadigan 
adonisning  bu  turi  ko„p  yillik  o„simlik  bo„lib,  N.K.Abubakirov  tomonidan  o„rganilganda, 
tarkibida yurak glikozidlari borligi aniqlangan (simarin, K-strofantin- b). 
Ajratib  olingan  glikozidlarning  farmakologik  ta‟siri  N.A.Kambulin,  T.G  Sultonov  hamda 
klinikasi, N.S.Kelginbaev tomonidan o„rganilgan va tibbiyot amaliyotiga tatbiq etilgan. 
6. Uzun mevali jut.  Djut dlinnoplodniy (Corchorus olitorius L.) 
Bir yillik bo„yi 1-3 m ga etadigan tola beruvchi o„t o„simlik. Hindiston, va boshqa tropik va 
subtropik  xududlarda  tola  olish  maqsadida  o„stiriladi.  O„rta  Osiyoning  ayrim  tumanlarida, 
xususan  Toshkent  viloyatida  o„stiriladi.  Jut  urug„idan  olitorizid,  korxorizid  va  korolozid  yurak 
glikozidlari  ajratib  olingan.  Olitorizid  va  korxorizid  fermentlar  ta‟sirida  strofantidinga 
parchalanadi. 
O„zbekiston  Respublikasi  Fanlar  Akademiyasiga  qarashli  O„simlik  moddalar  kimyosi 
institutining xodimlari birinchi bo„lib jut  urug„idan olitorizid, korxorizid va boshqa glikozidlarni 
ajratib olganlar va ularning kimyoviy tuzilishi aniqlaganlar. Korxorizid glikozidi P.M.Loshkarov 
tomonidan  VILR  da  ajratib  olingan  va  o„rganilgan.  Jut  urug„idan  strofantidin  astetat  olish 
texnologiyasi ishlab chiqilgan. 
7. May marvaridguli. Landish mayskiy (Convallaria majalis L.) 
Ko„p  yillik,  bo„yi  15-30  sm  ga  etadigan  o„t  o„simlik  bo„lib,  Rossiyaning  Evrupa 
qismida,Ukraina,  Belorusiya,  Kavkaz  turi  -shimoliy  Kavkazda,  Kavkaz  ortida,  qrimda,  Uzoq 
SHarqda o„sadi. 
Bahorgi adonis (Adonis vernalis L.) 
O„simlikning  hamma  qismida  yurak  glikozidlari  bor.  Gulidan  konvallatoksin  (gidroliz 
natijasida  ramnoza  qandiga  va  strofantidinga  parchalanadi)  ajratib  olingan.  Bargining  tarkibida 
0,1% yurak glikozidlari yig„indisi bor. 
8.  YOyiq  erizimum.  Jeltushnik  raskidistiy  (Erysimum  diffusum  Ehrh.)YOyiq  erizimum 
bo„yi 30-80 sm ga etadigan ikki yillik o„t o„simlik. CHo„llarda toshli qoyalarda, bo„talar orasida 
Ukraina,  Moldova,  Belarus,  Rossiyaning  Evrupo  qismida,  Kavkazda,  Sibirda  va  O„rta  Osiyo 
respublikalarida o„sadi. O„simlikning guli va urug„ida 2-6%, bargida 1-1,5%, poyasida 0,5-0,7% 
va  ildizida  0,2%  yurak  glikozidlari  (erizimin,  erizimozid  va  boshqalar)  bor.  Erizimin 
gidrolizlanganda digitoksoza va strofantidin aglikoni hosil bo„ladi. 
O„zbekistonda  erizimumning  13  turi  mavjud,  ular  yovvoyi    holda  o„sadi.  SHulardan  5 
tasining  farmakologik  ta‟siri  va  kimyoviy  tarkibi  tekshirilgan  va  ular  tarkibida  ham  yurak 
glikozidlari borligi aniqlangan. 
YUqorida  qayd  etilgan  yurak  glikozidlari  saqlagan  o„simliklardan  kukunlar,  damlama, 
qaynatma,  nastoykalar,  ekstraktlar  va  boshqa  novogalen  preparatlari  tayyorlanadi.    Bundan 
tashqari, ulardan toza  holdagi glikozidlar ham ajratib olingan. 
Kimyoviy tuzilishi bo„yicha yurak glikozidlari  murakkab  birikmalar bo„lib, ikki qismdan: 
qandli (glikon) va qandsiz (aglikon) dan tashkil topgan. qandsiz qism to„yinmagan lakton halqasi 
bilan bog„liq steroid tuzilishga  egadir. YUrak glikozidlarining biologik ta‟siri mana shu qismiga 
bog„liq.  qandli  qismi  esa  yurak    glikozidlarining    so„rilishi,  pardalardan  o„tishi,  tuqimalarda 
ushlanishini ta‟minlanadi. 

66 
 
Ushbu  o„simliklardan  olinadigan  yurak  glikozidlari  o„zining  kimyoviy  tuzilishi  bo„yicha 
bir-biriga  o„xshaydi,  lekin  glikon  va  aglikon  tabiati  bo„yicha  farq  qiladi.  Bir  o„simlikda  bir  
necha  yurak glikozid  bo„lishi mumkin. Ularni farmakologik ta‟sir mexanizmi umuman olganda 
deyarli  bir  xil  bo„lsa-da,  lekin  ular  me‟da-ichak  yo„lida  so„rilishi,  ta‟sir  kuchi,  organizmdan 
chiqib ketish muddatiga ko„ra farqlanadi. 
YUrak  glikozidlarining  bebaxo  xossalaridan  biri  shuki,  ular  kasallangan  yurakka  tanlab 
ta‟sir  ko„rsatib,  uning  susaygan  faoliyatini  jonlantiradi.  Kasallik  tufayli  (revmakordit,  yurak 
nuqsoni) qisqarish qobiliyati zaiflashib  charchagan  yurak faoliyatini  asta-sekin tiklaydi. YUrak 
glikozidlari kuchli zaharli  bo„lishiga qaramasdan zaharli dozasining 1:3-2:3 qismi shifo bo„ladi. 
SHuning  uchun  ham  yurak  glikozidlari  noyob,  qimmatbaho  va  juda  keng  ishlatiladigan  
ishonchli preparatlar hisoblanadi. 
Farmakologik ta‟siri. YUrak glikozidlarining asosiy farmakologik xossalaridan biri  yurak 
faoliyatiga  kardiotonik  ta‟siridir.  Ushbu  effekt  quyidagi  farmakologik  ta‟sirlardan  yuzaga 
chiqadi. 
YUrak  glikozidlarining  sistolik  ta‟siri.  Bu  ta‟sir  natijasida  charchagan  va  zaiflashgan 
miokardning qisqarish kuchi oshadi-sistola kuchliroq sodir bo„ladi. Bundan tashqari, glikozidlar 
ta‟sirida    sistolaning  davom    etish    vaqti    kamayadi.SHunday  qilib,  yurak  glikozidlari  ta‟sirida 
yurakning qisqarishi kuchliroq va  tezroq  bajariladi  (musbat  inotrop ta‟sir).  Buning natijasida 
yurakning sistolik hajmi (bir sistola tufayli chap qorinchadan aortaga chiqadigan qon  miqdori), 
daqiqalik    hajmi  (bir  daqiqa  davomida  chap  qorinchadan  aortaga  keladigangan  qon  miqdori  ) 
birmuncha oshadi, aortada qon bosimi ko„tariladi. 
Diastolik ta‟siri (manfiy xronotrop ta‟sir). YUrak glikozidlari yurakning  dam olish  davri  - 
diastola vaqtini uzaytiradi. 
Bu o„z navbatida yurak mushaklarining to„liqroq bo„shashini ta‟minlaydi,  diastola vaqtida 
chap bo„lmachadan chap qorinchaga qonning ko„proq miqdorda o„tishiga olib keladi. 
Tonotrop ta‟sir. YUrak glikozidlari  yurak mushagining tonusini  oshiradi.  Diastola  vaqtida 
yurakning umumiy hajmi kichikroq bo„ladi. 
YUrak o„tkazuvchi sistemasiga ta‟siri (manfiy dromotrop  ta‟sir). YUrak glikozidlari atrio-
ventrikulyar  (bo„lmacha-qorinchaaro)  tugunchaga  ta‟sir  etib,  undan  va  Gis  bog„lamlaridan 
qorinchalar  mushagiga  impulslar  o„tishini  sekinlashtiradi.  Katta  zaharli  dozalarda  esa  butunlay 
to„xtatib blokada  qilib  qo„yadi.  Atrio  -  ventrikulyar tugunchadan qorinchalar mushagiga impuls 
o„tishi  sekinlashishi  natijasida  bo„lmachalar  bilan  qorinchalar  sistolasi  orasidagi  vaqt  o„zayadi. 
Bu  esa    bo„lmachalardan  qonning  qorinchalarga  to„liqroq  o„tishiga  sabab  bo„ladi.    Kasallik 
tufayli chap bo„lmacha va kichik qon aylanish doirasida yig„ilib qolgan qonning chap qorinchaga 
o„tish miqdori ko„payadi. Natijada kichik qon aylanish doirasidagi qonning yig„ilib qolishi asta-
sekin kamayadi. 
YUrak  avtomatizmiga  ta‟siri.  Sinus  tugunchasidan  chiqayotgan  impulslar  glikozidlar 
ta‟sirida qisman kamayadi, katta dozalarda  esa tezlashadi. 
Miokard  quzg„alishi  oshadi  (musbat  batmotrop  ta‟sir).  YUrak  glikozidlarining    bunday  
ta‟siri asosan zaharlanishda sodir bo„ladi va yurak ritmi buzilishiga olib keladi. 
YUrakning    adashgan  nerviga  (vagus)  ta‟siri.  YUrak  glikozidlari    vagus  nerv  tonusini 
oshiradi. SHu sababli yurak urishi - ritmi sekinlashadi yoki bradikardiya kuzatiladi. 
SHunday  qilib,  yurak  glikozidlarning  ta‟siri  natijasida  kasallik  tufayli  zaiflashgan  yurak 
faoliyati  tiklanadi-  yurakning  ritmi  sekinlashgani  va  diastolaning  uzoqroq  bo„lishi  va 
miokardning  to„laroq  bo„shashi  hisobiga  yurak    ko„proq    dam  oladi  va  uning  qisqarish  -sistola 
kuchi  oshadi.  Natijada  aortaga  chiqayotgan  qon  miqdori  ko„payadi,    aortada  qon  bosimi 
ko„tariladi,    to„qimalarning    qon  bilan  ta‟minlanishini  yaxshilanadi,  bu  esa  periferik  qon 
tomirlarida qon aylanishini o„z xoliga keltirib, to„qimalarni qon bilan ta‟minlanishi yaxshilanadi. 
SHu sababli kasaldagi   shishlar asta-sekin  yo„qola  boradi,  siydik ajralishi  ko„payadi. Hansirash 
kamayib 
nafas  asta-sekin  yaxshilanadi.  Organizmning  kislorod 
bilan  ta‟minlanishi 
normallashadi. 

67 
 
SHuni aytib o„tish kerakki yurak glikozidlarining bunday shifobaxsh ta‟siri yurak faoliyati 
etishmovchiligida  samarali  bo„ladi.    Aksincha,  yurak  faoliyati  o„zgarmagan  bo„lsa,  ularning 
farmakologik ta‟siri uncha bilinmaydi. 
Ta‟sir  mexanizmi.  YUrak  glikozidlarining  yuqorida  keltirilgan  farmakologik  ta‟sirining 
sabablari  o„zil-kesil  aniqlanmagan.  Lekin  hozirgi  zamon  tushunchalarga  qaraganda  yurak 
glikozidlarining  kardiotonik  ta‟siri  ularning  miokarddagi  elektrolitlar  almashinuviga  ta‟sir 
qilishiga  bog„liq  chunonchi  ular  Saqq  ionlarining  tashqaridan  kirishini  bir  necha  marta 
ko„paytiradi.  SHu  bilan  bir  qatorda  pardaning  repolyarizastiya  fazasida  Saqq  ionlarining 
hujayralardan chiqishiga qarshilik ko„rsatmaydi. Glikozidlarning bunday ta‟siri Saqq ionlarining 
qo„shimcha miqdorini sarkoplazmatik retikulomadan ajratadi. Natijada Saqq ionlari miofibrillda 
kamayib ketadi. Bu esa miokardning tez va kuchli qisqarishiga sabab bo„ladi. 
YUrak glikozidlarini kalsiy almashinuviga ta‟siri 
qo„zg„alishi 
Pardaning depolyarizastiyasi 
YUrak glikozidlari ta‟sirida 
Saqq ning ko„payishi 
YUrak glikozidlari ta‟sirida         Mioplazmatik Saqq  konsent- 
Saqq almashinuvining oshishi                 rastiyasining oshishi 
YUrak glikozidlari ta‟sirida       qisqarishining kuchayishi 
sarkoplazmatik retikulomadan 
Saqq ajralishining oshishi 
 
 
SHunday  qilib,    yurak    glikozidlari  terapevtik  dozada  yurakning  ishlash  davrida  Saqq 
ionlarining  almashinuvini  oshiradi,  lekin  ularning  umumiy  soni  o„zgarmaydi.  YUrak 
glikozidlarining  ta‟sir  mexanizmi  shuningdek  pardaning  (sarkoplazmatik  pardaning  ham) 
transport  ATF-fazasi  faoliyatining  o„zgarishi  bilan  ham  tushuntiriladi.  Bu  faza  elektrolitlarning 
aktiv  harakatlanishiga  olib  keladi,  ular  pardaning  tashqi  tomonidan  ta‟sir  qilib,  o„tkazuvchi 
sistemani  Kq  ionlariga  mosligini  kamaytiradi.  Natijada  Kq  ionlarining  kirishi,  Naq  ionlarining 
chiqishi tormozlanadi, Saqq ionlarining kirishi esa ortadi. 
YUrak  glikozidlarining  bunday  ta‟sir  mexanizmi  natijasida  yurak    ishi  ancha  maromiga 
keladi,    yurakdagi  glikogen  zahiralari  sut  kislotasidan  sintez  bo„lishi  hisobiga  ortadi,  kislorod 
bilan ta‟minlanishi yaxshilanadi, sarflanishi esa tejaladi. 
YUrak  glikozidlarining  yurakka  bunday  ta‟siri  yurak  ishini  oshiruvchi  boshqa 
preparatlardan,  masalan,  adrenalindan  farq  qiladi.  Adrenalin  kardiostimulyator    hisoblanib,  
glikozidlarga  qarshi  o„laroq, yurak ritmini tezlashtiradi.  Miokardning kislorodga bo„lgan talabi 
ЮНЙ 
касалликлари 
Пневмония 
Ўткир  
бронхит 
трахеит 
Бронхиал 
астма 
Сурункали 
бронхит 

68 
 
oshadi, yurak foydali ta‟sir koeffistienti kamayadi, miokardda kreatinfosfat va glikogen miqdori 
kamayadi. 
YUrak  glikozidlarining  ishlatilishi  va  ularga  moneliklar.  YUrak  glikozidlari  asosan  yurak 
faoliyatini  surunkali  va  o„tkir  etishmovchiligida,  yurak  dekompensastiyasida  va  yurak 
aritmiyasida ishlatiladi. 
Bradikardiyada,  atrioventrikulyar  blokadada,  stenokardiya  xurujida,  o„tkir  infarktning 
boshlanishida, o„tkir miokardit, endokardit, kardiosklerozda tavsiya etilmaydi. 
Zaharlanish.  Asosan  digitalis  preparatlarini  noto„g„ri,  nazorastiz  qabul  qilinsa 
zaxarlanishga  olib  kelishi  mumkin.    CHunki  bu  guruhdagi  preparatlar  kumulyastiya  xossasiga 
ega.  Zaharlanishning  asosiy  belgilariga  yurak  urishining  sekinlashib  borishi  (bradikardiya 
rivojlanishi),  bemor  yurakning  to„xtab  qolish  hissini  sezishi,    ko„ngil  aynishi,  hatto  qusish, 
me‟dada  og„riq  sezish  kiradi.  Keyinchalik  yurak  ritmi  buzilib,    ekstrasistoliya,  bigeminiya 
(qo„shaloq  puls),  taxikardiya,  og„ir  hollarda  esa  qorinchalar  fibrillyastiyasi  (titrash,  lipillash) 
bo„lishi mumkin. 
Umuman  olganda,  bunday  zaharlanish  faqat  yurak  glikozidlarining  kumulyastiyasida 
bo„lmasdan,  balki  organizmda kaliy  etishmasligida, organizm  sezuvchanligi  oshganda ham yuz 
berishi mumkin. 
Zaharlanish  natijasida  yurak  faoliyatida  bo„ladigan    o„zgarishlar  elektrokardiogrammada 
o„z aksini topadi. 
Zaharlanishda  ko„rsatiladigan  yordam  quyidagilardan    iborat.  Birinchidan,  har  qanday 
yurak glikozidlarini berish to„xtatiladi. Tezlikda kaliy xlorid preparati tavsiya etiladi.  Bemor bu 
preparatni  5%  eritma  shaklida  bir  marta  4-5  grammdan  ichishi  kerak,  keyinchalik  esa  xar  4 
soatda 2 grammdan aritmiya yo„qolguncha ichiladi. 
Ayrim hollarda kaliy xlorid (2%  eritmadan 100 ml) sekinlik bilan venaga yuboriladi. SHu 
maqsadda panangin yoki asparkam preparatlari ham berilishi mumkin. Teri ostiga  20%  kamfora 
moyidan 2 ml kuniga 2-3 marta in‟eksiya qilinadi. Bulardan tashqari, unitiol, trilon B va sitratlar 
berilishi mumkin. 
YUrak  glikozidlarini  saqlagan  o„simliklar biologik  faolligini aniqlash uchun biologik  yo„l 
bilan  standartizastiya  qilinadi.    Preparat  yoki  o„simlikning  baqa  yoki  mushuk  yuragini  sistola 
fazasida to„xtashini keltirib chiqaradigan eng kichik doza standart preparat bilan solishtiriladi va 
BTB (baqa ta‟sir birligi) yoki MTB (mushuk ta‟sir birligi) bilan ifodalanadi. 
YUrak glikozidlari tasnifi. YUrak glikozidlari olinadigan o„simliklari bo„yicha va ularning 
farmakokinetikasi, farmakodinamikasiga qarab ikki xil tasnif qilinadi: 
Birinchi tasnif bo„yicha yurak glikozidlari quyidagi guruhlarga bo„linadi. 
1.  Angishvonagul (digitalis) preparatlari. 
2. Marvaridgul preparatlari. 
3. Adonis preparatlari. 
4. Strofantin va uning o„rnini bosadigan preparatlar. 
Ikkinchi tasnif bo„yicha: 
1. Sekin, uzoq va kuchli ta‟sir etuvchi yurak glikozidlari. 
2. Tez, qisqa va kuchli ta‟sir etuvchilar. 
3. O„rtacha kuchli va o„rtacha muddatli ta‟sir etuvchilar. 
1.  Sekin,  uzoq    va  kuchli  ta‟sir  etuvchi  yurak  glikozidlariga  digitalis  preparatlari  kiradi.  
Ular  og„iz  orqali  yuborilganda    me‟da-ichak  yo„llaridan  asta-sekin  so„riladi.    qonga  o„tgandan 
so„ng  plazma  oqsillari  bilan  bog„lanadi.    SHu  sababli  farmakologik  ta‟siri    uzoq    davom  etadi. 
Terapevtik effekti 2-3 soatdan keyin boshlanib, asta-sekin rivoj topib, 8-12 soatdan so„ng yuqori 
darajaga etadi,  2 hafta ichida asta-sekin  kamayib  boradi.  Bu  guruhdagi preparatlar miokardga 
tanlab, kuchli kardiotonik ta‟sir ko„rsatadi.  Ular jigarda  metabolizmga uchrab, ko„pchilik  qismi 
buyraklar  orqali  sekin  chiqib  ketadi.  Berilayotgan  yurak  glikozidi  miqdorining  bir  qismi 
to„qimalarda - miokardda yig„ilib borishi natijasida digitalis preparatlari kumulyativ ta‟sir etadi. 
SHuning  uchun    preparatlar  bilan  davo  qilishda  kumulyativ  ta‟sirining  oldini  olish  maqsadida 
bemor vrach nazoratida bo„lishi kerak. 

69 
 
2.  Tez,    qisqa  va  kuchli  ta‟sir  etuvchi  yurak  glikozidlariga  strofant  va  marvaridgul 
o„simliklaridan  olingan  strofantin  va  korglikon  preparatlari  kiradi.  Ular  qutblangan  (gidrofil) 
birikma bo„lgani uchun   suvda  eriydi va tug„ridan-tug„ri  venaga yuborilishi mumkin.  SHuning 
uchun  ham  ularning  ta‟siri  tez  yuzaga  chiqadi,    yuqori  darajadagi  ta‟siri  1-1,5  soat  ichida 
bilinadi.  Umumiy  ta‟siri  esa  4-5  soat  davom  etadi.  Ular  plazma  oqsillari  bilan  birikma  hosil 
qilmaydi,  jigarda  metabolizmga  uchrab,    buyrak  va  jigar  orqali  chiqib  ketadi.  Kumulyastiya 
holatini  bermaydi.  Lekin  bemorga  tayinlangan  boshqa  yurak  glikozidlarining  kumulyativ 
ta‟sirini  kuchaytirishi  va  tezlashtirishi  mumkin.  Bu  guruhga  kiruvchi  preparatlar,  ayniqsa 
strofantin  K  qadimdan  ishlatib  kelinayotgan,  ta‟siri  bo„yicha  eng  kuchli  dori  preparati 
xisoblanadi.  CHunki  xar  xil  kasallik  sababli  yurak  faoliyatining  o„tkir  etishmovchiligida 
strofantin  K  eng  zarur  va  ishonchli  preparatdir.  U  tez  kor    qilib    yurak    faoliyatini  tiklashda 
asosiy  birdan  bir  shifobaxsh  dori  hisoblanadi.  SHu  maqsadda  strofantin  K  va  korglikon  faqat 
venaga osh tuzining izotonik eritmasi yoki glukoza eritmasi tarkibida asta-sekin yuboriladi. 
3.  O„rtacha  kuchli  va  o„rtacha  muddatli  ta‟sir  etadigan  yurak    glikozidlariga    asosan 
marvaridgul  va adonis preparatlari kiradi.   Bularning ko„pchiligi  og„iz orqali yuboriladi,  qonga 
so„rilib  ta‟siri  30-40  daqiqa  ichida  yuzaga  chiqadi.  YUqori  darajada  kor  qilishi  1-2  soat  ichida 
bilinadi,   umumiy ta‟sir  etish  muddati 3-4 kun. Bu   preparatlar kumulyativ ta‟sir ko„rsatmaydi. 
YUrakka  bo„lgan  kardiotonik  ta‟siri  bo„yicha    digitalis    va    strofantin  preparatlariga  qaraganda  
kuchsizroq.  Bradikardiya  holatini  deyarli  chaqirmaydi.  Digitalis  va  strofant  glikozidlaridan 
asosiy  farqi  shundan  iboratki,  bu  o„simliklar  preparatlari  markaziy  nerv  sistemasiga 
tinchlantiruvchi ta‟sir ko„rsatadi. SHu sababli bu preparatlar yurak faoliyati etishmovchiligining 
engil shaklida,  yurak nevrozida ko„proq kor qiladi. 
YUrak glikozidlarining asosiy preparatlari. 
 Digitalis bargi (Folia Digitalis). 1 g bargda 50-60 BTB yoki 10,3-12,6 MTB bor. Bargning 
kukuni  0,05-0,1  g  dan  ichish  uchun  tavsiya  etiladi.  SHamchalar  shaklida  ham  berish  mumkin. 
Tabletka holida kam  chiqariladi. Digitalis bargidan  damlama 1:300 nisbatda  tayyorlanadi (0,6-
180  ml) va osh qoshiqdan 2-3 marta ichiladi. 
Kordigit  (Cordigitum).  qizil  angishvonagul  bargidan  olingan  tozalangan  ekstrakt. 
Tabletkada (0,8 mg) chiqariladi va 1 tabletkadan kuniga 2-3 marta beriladi. 
 Digitoksin  (Digitoxinum).  Digitalis  turlaridan  ajratib  olingan  kuchli  ta‟sir  qiladigan 
glikozid. Tabletkada (0,1 mg) chiqariladi. SHamcha holida ham (0,15 mg) ishlatiladi. 
. Digoksin (Digoxinum). Tukli angishvonagulning bargidan olingan glikozid. Digitoksinga 
nisbatan organizmdan tezroq chiqariladi.CHunki kamroq oqsil bilan bog„lanadi. SHuning uchun 
kumulyativ  ta‟siri  nisbatan  kuchsizroq.  Preparat  tabletkada  (0,25  mg)  va  0,025%  eritmasi 
ampulada 1 ml dan chiqariladi. 
.  Selanid  (Selanidum).  Tukli  angishvonaguldan  olingan  glikozid  (digilanid  yoki  lanatozid 
S).  Me‟da-ichakdan  yaxshi  so„riladi,  ta‟siri  tezroq  ruyobga  chiqadi.  Kumulyastiyani  kamroq 
keltirib chiqaradi. Venaga yuborilganda strofantinga nisbatan bradikardiyani ko„proq beradi.  
Preparat tabletkada (0,25 mg),  0,05%  eritmada flakonda 10  mldan ichish uchun va 0,02% 
eritmasi 1 ml dan ampulada chiqariladi. 
.  Lantozid    (Lantosidum).  Tukli  angishvonagul  bargidan  70-50%    spirtda  tayyorlangan 
neogalen  preparat.  Tarkibida  glikozidlar  yig„indisini  saqlaydi.  Flakonda  15  ml  dan  chiqariladi. 
20-30 tomchidan ichiladi.  
.  Digalen-neo  (Digalen-neo).  Malla  angishvonagul  bargidan  tayyorlangan  neogalen 
preparat. 1 ml dan ampulada (teri ostiga yuboriladi) chiqariladi. Flakonda 15 ml dan chiqariladi 
10-15 tomchidan ichish uchun mo„ljallangan. 
.  Bahorgi  adonis  (Adonis  vernalis).  O„simlikning  er  ustki  qismida  yurak  glikozidlari 
mavjud.  Digitalis  preparatlariga    qaraganda  kuchsizroq  va  o„rtacha  muddat  ichida  ta‟sir 
ko„rsatadi.  Kumulyastiya  bermaydi.  O„simlik  asosan  damlama  (1:30)  shaklida  ishlatiladi. 
Bexterev  aralashmasi  tarkibiga  kiradi.  O„simlikning  quruq  ekstrakti  "Adonis-brom"  tabletkalar 
tarkibiga kiradi. 

70 
 
.  Adonizid  (Adonisidum).  Neogalen  preparat.  Flakonda  15  ml  dan  chiqariladi  va  10-15 
tomchida ichiladi. 
. Strofantin K (Strofantinum  K). Strofant Kombe urug„idan olingan, tarkibida K-strofantin- 
b  va  K-strofanozid  glikozidlarini  saqlovchi  preparat.  Sistolik  ta‟siri  kuchli,  yurak  ritmiga  ta‟sir 
etmaydi.  Kumulyativ  ta‟siri  deyarli  yo„q,  lekin  boshqa  yurak  glikozidlari  kumulyativ  ta‟sirini 
kuchaytiradi.  Venaga  yuborish  uchun  mo„ljallangan  0,05%  li  eritma  1  ml  dan  ampulada 
chiqariladi.  Osh  tuzining  izotonik  yoki  glukoza  (10%)  eritmasi  bilan  birga  tomchilab  venaga 
yuboriladi. Asosan yurak faoliyatining o„tkir etishmovchiligida ishlatiladi. 
. Marvaridgul nastoykasi (Tinctura Convallariae). Tarkibida konvallotoksin va konvallozid 
saqlaydi. Kumulyativ ta‟siri yo„q. Tinchlantiruvchi ta‟sir etadi. 
Flakonda  25  ml  dan  chiqariladi.  Tinchlantiruvchi  boshqa  o„simlik  nastoykasi  bilan  birga 
(valeriana,  adonis,  arslonquyruq,  belladonna)  va  kompleks  preparatlar  (valokarmid,  Zelenin 
tomchisi) shaklida chiqariladi. 
. Korglikon (Corglyconum). Marvaridgul bargidagi yurak glikozidlari yig„indisini saqlaydi. 
Ta‟siri bo„yicha strofantinga yaqin. Unga nisbatan uzoqroq ta‟sir etadi. Adashgan nerviga ta‟siri 
kuchliroq. Preparat 0,06% eritma xolida 1 ml dan ampulada chiqariladi. Venaga izotonik eritma 
yoki glukoza eritmasi (10-20%) bilan birga sekin yuboriladi. 
.  Kardiovalen  (Cardiovalenum).  Tarkibida  erizimum,  adonizid,  valeriana  nastoykasi, 
do„lana ekstrakti,  kamfora  va natriy bromid saqlaydi. Flakonda 15,20 va 25 ml dan chiqariladi, 
15-20 tomchidan ichiladi.