Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

12-§. ELEKTR YURITUVCHI KUCH 
 

---

Tokning muntazam oqib turishi uchun zanjirning ma’lum sohalariga yoki 
butun zanjirga ta’sir etuvchi tashqi kuchlar zarur ekan. Ularni ximiyaviy 
protsesslar, bir jinsli bo’lmagan muhitda yoki har xil turdagi ikki xil modda 
chegarasida zaryad tashuvchilarining diffuziyasi, o’zgaruvchan magnit 
maydonlari hosil qiladigan elektr maydonlari va x.k. vujudga keltirish mumkin. 
Tashqi kuchlarning birlik zaryad ustida bajargan ishiga teng bo’lgan kattalik 
zanjirdagi yoki uning bir qismidagi elektr yurituvchi kuch (EYUK- ε )
deyiladi. 
ε

A
q

(12.1) 
bu yerda A
ch

A
m


A
=q(
 
1
2

)


A
bo’lib, manbaning qutblari ochiq (uzilgan) 
bo’lsa, 

A

0, ε

 
1
2


 U. (12.2) 
Elektrostatik va tashqi kuchlarning birlik (+) zaryadni ko’chirishda 
bajargan ishiga teng bo’lgan kattalik zanjirning berilgan qismidagi kuchlanish 
tushuvi yoki U kuchlanish deyiladi. 
 
13-§. OM QONUNI. O’TKAZGICHLARNING QARSHILIGI 
 
Bir jinsli metall o’tkazgichdan o’tayotgan tok kuchi o’tkazgichdagi 
kuchlanish tushuvi U ga proporsional bo’ladi:
I

U
R
. (13.1) 
Bir jinsli o’tkazgich deb tashqi kuch ta’sir etmaydigan o’tkazgichga 
aytiladi. U o’tkazgichning uchlaridagi 
 
1
2

potensiallar ayirmasiga teng bo’ladi.
Ifodadagi R o’tkazgichning elektr qarshiligi deyiladi. Qarshililik birligi 1Om 
bo’lib, u shunday o’tkazgichning qarshiligiki, bunda kuchlanish 1V bo’lganda 
o’tkazgichdan 1A tok o’tadi. Bir jinsli silindrsimon o’tkazgich uchun qarshilik 
R
l
S


, (13.2) 

---

ta teng. Bu yerda: l — o’tkazgichning uzunligi, S — ko’ndalang kesim yuzasi, 

- 
o’tkazgich yasalgan materialning tabiatiga bog’liq bo’lgan 
koeffitsent, bo’lib buni solishtirma elektr qarshilik deyiladi.