Fizika ixtisosligidan boshqa ixtisosliklar uchun ma’ruza matnlari to’plami So’z boshi

4-§. YORUG’LIKNI QUTBLANISHI 
YOrug’likning elektromagnit nazariyasiga ko’ra yorug’lik to’lqinlari 
ko’ndalang to’lqinlardir. SHu sababli yorug’lik to’lqinining elektr 
E

va magnit 
B

vektorlari nur yo’nalishiga nisbatan har xil orientatsiyada bo’lishi mumkin. 
Optikada bunday yorug’likni tabiiy yorug’lik deyiladi. Lekin yorug’lik 
to’lqinida tebranishlar yo’nalishi biror tarzda tartiblangan bo’lishi ham mumkin. 
Bunday yorug’likni qutblangan yorug’lik deyiladi. Agar yorug’lik vektorining 
tebranishlari faqat bitta tekislikda yuz berayotgan bo’lsa, bunday yorug’likni 
yassi yorug’lik deb ataladi. Bunda 
E

vektor tebranadigan tekislikni tebranish 
tekisligi deyiladi. Unga tik bo’lgan 
B

vektor tebranadigan tekislikka qutblanish 
tekisligi deyiladi. YAssi qutblangan yorug’likni tabiiy yorug’likdan qutblagich 
yoki polyarizatorlar deb ataluvchi asboblar yordamida hosil kilinadi. 
Qutblagichga, ya’ni polyarizatorga misol qilib maxsus qirqilgan turmalin 
kristalini ko’rsatish mumkin. Hosil kilingan qutblangan yorug’likni 
analizatorlar deb ataluvchi asboblar yordamida tekshiriladi. 
Ikki qutblovchi asbobdan o’tgan yorug’lik intensivligi J, shu asboblar 
tekisliklari orasidagi 

 burchakning kosinusi kvadratiga proporsional bo’ladi: 
J
J

0
2
cos

. (4.1) 
Bu qonunni Malyus qonuni deyiladi.
Tajribalar shuni ko’rsatadiki, yorug’lik qaytganda va singanda ham 
qutblanar ekan. YOrug’lik qaytganda shunday

lim
burchak bor-ki, uning 
uchun 
tg
n

lim
,

2 1
(4.2) 

---

bajarilsa, qaytgan yorug’lik to’la qutblangan bo’ladi. Bu ifodada 
n
2 1
,
n
1 2
,
ikki 
muhitning nisbiy sindirish ko’rsatkichi. Bu qonunni Bryuster qonuni deyiladi. 
To’liq qutblanish 

lim
burchagida qaytgan va singan nurlar o’zaro to’g’ri 
burchak tashqil etadilar. 
Bryuster qonuni elektr tokini o’tkazuvchi metallardan yorug’lik nur 
qaytganda bajarilmaydi. Buqonun yorug’lik dielektriklardan qaytgandagina 
bajariladi.