Fizika,2 qism 20

Dispårsiyaning àhàmiyati. Dispårsiya hîdisàsining kàshf
qilinishi yorug‘likning tàbiàti, umumàn îlgàndà, nurlànish
yordàmidà mîddàlàrning tuzilishi to‘g‘risidà muhim mà’lumîtlàr
îlishgà imkîn bårdi.

---

42
Bundàn tàshqàri, rànglàr to‘g‘risidà îlingàn mà’lumîtlàr
båzàsh ishlàridà, kåràkli rànglàrni tànlàshdà muhim rol o‘ynaydi.
Bîshqàchà àytgàndà, kåràkli bo‘yoqni turli rànglàrni qànchà
hissàdà qo‘shib hîsil qilishni àniqlàsh mumkin.
Yorug‘likning yutilishi. Yorug‘likning yutilishi (àbsîrbsiya)
dåb mîddàdàn o‘tishdà yorug‘lik enårgiyasining yo‘qîtilishigà
àytilàdi. Bungà sàbàb – yorug‘lik enårgiyasining mîddàning ichki
enårgiyasigà àylànishi. Yutilish nàtijàsidà o‘tàyotgàn yorug‘likning
intånsivligi kàmàyadi.
Yorug‘likning mîddàdà yutilishi Bugår qînuni yordàmidà
tàvsiflànàdi:
I = I
0
e
-ax
,
bu yerdà I và I
0
– mîs ràvishdà x qàlinlikli mîddàgà tushàyotgàn
và undàn chiqàyotgàn yorug‘likning intånsivliklàri. a – yutilish
kîeffitsiyånti dåyilib, mîddàning kimyoviy tàrkibi, hîlàti và
tushàyotgàn yorug‘likning to‘lqin uzunligigà bîg‘liq kàttàlik.
Sinîv sàvîllàri
1. Dispårsiya so‘zi qàndày mà’nîni bildiràdi? 2. Dispårsiya hîdisàsini
birinchi bo‘lib kim kuzàtgàn? 3. Nyutînning tàjribàsini izîhlàb båring.
4. Dispårsiya dåb nimàgà àytilàdi? 5. Dispårsiya hîdisàsi qàndày ro‘y
båràdi? 6. Êàmàlàk qàndày vujudgà kålàdi? 7. Yorug‘likning to‘lqin
uzunligi îrtishi bilàn muhitning sindirish ko‘rsàtkichi qàndày o‘zgàràdi?
8. Nimà uchun dispårsiya spåktrining yuqîrisidà qizil, pàstidà esà
binàfshàràng jîylàshàdi? 9. 2- jàdvàlni tushuntiring. 10. 27-ràsmdàgi
mànzàràni izîhlàb båring. 11. Ekràndàgi mànzàràgà qàràb qàndày õulîsà
chiqàrish mumkin? 12. Qo‘shimchà rànglàr dåb qàndày rànglàrgà àytilàdi?
13. Shàffîf jism dåb qàndày jismga àytilàdi? 14. Shàffîf jismning ràngi
qàndày àniqlànàdi? 15. Bo‘yoq surtilgàn shishà qàndày ràngli yorug‘likni
o‘tkàzàdi? 16. Shishà filtrlàr nimàgà àsîslànib yasàlàdi? 17. Jism birîr
õil yorug‘likni qàytàrganda uning ràngi qàndày ko‘rinàdi? 18. Sàriq ràngli
jism qàndày ràngli yorug‘likni qàytàràdi? 19. Nîshàffîf jismning ràngi
qàndày àniqlànàdi? 20. Jismlàrgà bo‘yoq surtish nimàni ànglàtàdi?
21. Qàndày jism bàrchà yorug‘likni qàytàràdi? 22. Qàndày jism o‘zigà
tushgàn bàrchà yorug‘likni yutàdi? 23. Òàbiàtdà àbsîlut qîrà và àbsîlut
îq jismlàr màvjudmi? 24. Difràksiya spåktridà nurlàr qàndày îg‘àdi và
nimà uchun? 25. Dispårsiya spåktridà-chi? 26. Yorug‘likning yutilishi
(àbsîrbsiya) dåb nimàgà àytilàdi? 27. Yutilish nàtijàsidà mîddàdàn
o‘tàdigàn yorug‘likning intånsivligi o‘zgàràdimi? 28. Bugår qînuni
formulasi qanday? 29. Yutilish kîeffitsiyånti dåb nimàgà àytilàdi?
30. Yutilish kîeffitsiyånti nimàlàrgà bîg‘liq?

---

43